با آغاز حمله اسراییل به ایران و ورود کشور به وضعیت جنگی، زنجیره تامین کالاهای اساسی، سوخت و خدمات سیستم بانکی کشور با اختلالاتی مواجه شده است. گزارش‌های میدانی از شهرهای مختلف کشور به‌ویژه استان‌‌های شمالی (مازندران، گیلان و گلستان) حاکی از تشکیل صف‌های طولانی بنزین و کمبود نان در نانوایی‌ها است. این وضعیت ناشی از فشار بر شبکه حمل‌و‌نقل، احتکار، نگرانی مردم از آینده و محدودیت‌های توزیع است.

نان، خرید به تعداد دلخواه ممکن نیست

جیره‌بندی نان مطابق قانون جدید اتحادیه نانوایان در تعداد زیادی از شهرها و استان‌های کشور مانند البرز، مازندران، گیلان و کرمانشاه، باعث تشکیل صف‌های طولانی مقابل نانوایی‌ها شده است. بنا‌‌‌بر گزارش شهروندان، در بسیاری از شهرها، هر نفر تنها مجاز به خرید حداکثر ۱۰ نان لواش است. حتی در برخی نقاط کرج، گزارش شده که بعد از ساعت‌ها انتظار در صف از صبح خیلی زود، خرید نان بالاتر از ۴عدد میسر نیست.

در استان‌های گیلان و مازندران، طول صف‌های نان، بلندتر گزارش شده است. با هشدار مقامات اسراییل و ایالات متحده در خصوص وجود خطر برای همه ساکنان تهران، تعداد قابل‌توجهی از مردم برای در امان ماندن از گزند انفجار و بمباران، به‌همراه خانواده به سمت شهرها و استان‌های شمالی به‌راه افتاده‌اند. 

هجوم ناگهانی جمعیتی قابل‌توجه به استان‌های شمالی، باعث شده در بسیاری از نانوایی‌ها، صف‌های طولانی برای خرید نان تشکیل شود. در استان مازندران، چند نانوایی شبانه‌روزی هم دایر شده، اما همچنان مشکل کمبود نان در بسیاری از نقاط استان وجود دارد.

تعدادی از ویدیوهای منتشر شده از سوی شهروندان، نشان می‌دهد که افراد منتظر در صف، تعداد معدود نان‌های باقی‌مانده در نانوایی را با هم قسمت می‌کنند در مقابل اما، شماری از مردم هم از کمبود و دشواری در خرید نان خشمگین بوده و گزارش‌های میدانی از ایجاد درگیری در برخی نانوایی‌ها حکایت دارند.

خودپردازهای بانکی نیز در روزهای گذشته یا قطع هستند یا وجه نقد ندارند و شهروندانی که پول نقد ندارند، برای خرید مواد خوراکی و حتی نان دچار مشکل هستند.

اختلال در سیستم بانکی به علت قطع اینترنت و حملات سایبری هم سبب شده، دستگاه‌های کارت‌خوان بسیاری از نانوایی‌ها، کار نکند و در نتیجه مشتری فقط در صورت داشتن پول نقد می‌تواند نان خریداری کند.

از طرفی مشکلات پیش آمده در سیستم بانکی کشور باعث شده که کارت‌خوان‌های هوشمند متصل به سامانه نان موجود در نانوایی‌ها(نانینو) هم غیرفعال و بی‌استفاده شوند. به همین دلیل از تاریخ ۳۰خرداد۱۴۰۴، اعلام شد که واریز مبالغ فروش نان به حساب نانواها انجام خواهد شد.

به گفته مدیر اجرایی سامانه هوشمندسازی یارانه آرد و نان «یک حساب فعال متعلق به صاحب نانوایی در سایر بانک‌ها»، به‌عنوان حساب پشتیبان کارت‌خوان‌های نانینو فعال و واریز مبالغ فروش نان به این حساب‌ها، از بامداد امروز آغاز شده است. پیامک واریز هم از بانک مربوطه برای صاحب نانوایی ارسال شده است. واریز به این حساب‌های بانکی تا زمان رفع اختلال بانک عامل، ادامه خواهد داشت.

از طرفی حملات ارتش اسراییل به مسیرهای لجستیکی و تمرکز بخش قابل‌توجه سیستم حمل‌و‌نقل کشور بر انتقال تجهیزات نظامی، باعث کاهش توزیع به‌موقع آرد در نانوایی‌ها شده است.

تعداد زیادی از مردم هم در شهرهای مختلف کشور به‌دلیل نگرانی از ادامه جنگ، اقدام به خرید و ذخیره‌سازی نان، بیش از نیاز خود کرده‌اند. کمبود سوخت و آرد و مشکلات امنیتی هم از ساعات کاری کارگران نانوایی‌ها کاسته است. با طولانی‌شدن صف‌ها و اختلال در توزیع نان، گزارش‌های رسیده به ایران‌وایر نشان می‌دهد که شهروندان، حداکثر مجاز به خرید ۱۰ نان لواش از نانوایی‌ها هستند.

با وجود همه این گزارش‌ها اما رسانه‌های حکومتی مانند تسنیم از قول مقامات، همچنان بر طبل تکذیب و انکار کوبیده و هر نوع اشکال در تامین آرد و نان  را شایعه توصیف می‌کنند.

حمیدرضا رستگار، رییس اتاق اصناف تهران  در این خصوص مدعی شده که از نظر تامین نان و آرد، هیچ کمبودی وجود ندارد و فقط به‌‌دلیل برخی شرایط خاص، تعدادی از کارگران نانوایی‌ها که عمدتا شهرستانی هستند، به‌دلیل ترس از شرایط موجود، سر کار حاضر نشده‌اند. او در عین حال در تاریخ ۲۷خرداد از راه‌اندازی نانوایی‌های سیار در شهرها خبر داد. وعده‌ای که حالا با گذشت سه روز هنوز گزارشی از عملی‌شدن آن منتشر نشده است.

بنزین و صف‌های طولانی سوخت

از ساعات اولیه حملات اسراییل، گزارش‌ها از هجوم مردم وحشت‌زده به پمپ‌بنزین‌ها و جایگاه‌های سوخت حکایت داشتند. تصاویر منتشر شده، خصوصا در پایتخت، صف‌های چند کیلومتری خودروها برای دریافت بنزین را نشان می‌دهند. پمپ‌بنزین‌ها هم بعد از چند ساعت، عرضه بنزین را جیره‌بندی کردند تا جایی که به هر خودرو در تهران و کرج ۲۵ و ۲۰ لیتر و در شهرستان‌ها حداکثر ۱۵ لیتر بنزین تعلق می‌گیرد. برخی گزارش‌ها از شهرهای کوچک و روستاها از تخصیص سهمیه ۱۰لیتری بنزین به هر خودرو حکایت دارند.

به‌علاوه، بر اساس محدودیت زمانی که به‌تازگی اعمال شده، کارت سوخت شخصی تنها هر ۵ ساعت یک‌‌بار امکان استفاده مجدد دارد و گزارش‌های شهروندان، همچنین از استقرار مامورین امنیتی و یگان‌ویژه در پمپ بنزین‌ها حکایت دارند، تا هرگونه اعتراض در خصوص بنزین را خنثی و سرکوب کنند.

وضعیت جایگاه‌ها اما در شهرهای شمالی کشور شلوغ‌تر و وخیم‌تر گزارش شده است.

صف‌های چندساعته و در برخی موارد درگیری لفظی در جایگاه‌های سوخت، تعطیلی مقطعی برخی جایگاه‌ها به علت اتمام موجودی، مواردی است که گزارش شده‌اند. در این میان، فروش بنزین تا لیتری ۷۰هزار تومان در بازار سیاه به چندبرابر قیمت هم مسافران جنگ‌زده تهرانی را در تنگنای بیشتری قرار داده است.

افزایش مصرف سوخت توسط نیروهای نظامی و برهم خوردن روند عادی در عملکرد پالایشگاه‌ها، بروز اختلال در مسیرهای اصلی حمل بنزین، سوخت‌رسانی به جایگاه‌ها و پمپ بنزین‌ها و افزایش مصرف ناشی از هجوم مردم به جایگاه‌های سوخت برای ذخیره‌سازی بنزین هم به مشکلات و معضلات کنونی دامن زده است.

کمبود بنزین و افزایش تقاضا برای خروج از تهران، کرایه‌های حمل‌ونقل را هم به‌صورت نجومی و تصاعدی بالا برده است. کرایه خودرو دربست از تهران تا شیراز به حدود ۴۵میلیون تومان و تا سنندج به ۳۰میلیون تومان رسیده و در این میان هر بسته آب معدنی در جاده تا ۴۰۰هزار تومان فروخته می‌شود.

اختلال در خدمات بانکی و حملات سایبری به ساختار مالی

شرایط جنگی و اضطراری موجود، نظام بانکی و زیرساخت‌‌های مالی کشور را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داده است. از همان روزهای اولیه حمله اسراییل به خاک ایران، خبر حملات سایبری به قدیمی‌ترین و با سابقه‌ترین بانک ایران، سپه و ادعای نابودی کلیه داده‌ها و اطلاعات موجود در این بانک، بسیاری را نگران و هراسان کرد. 

گروه هکری «گنجشک درنده» که بسیاری، مقر آن را در اسراییل می‌دانند، اعلام کرد که کل داده‌های بانک سپه را نابود کرده است. پس از آن، حمله سایبری این گروه هکری به بزرگ‌ترین صرافی ارز دیجیتال ایران، «نوبیتکس» و سرقت میلیون‌ها دلار، ارز دیجیتال از کیف پول‌های گرم مردم، بسیاری را شوکه کرد. 

پس از آن اختلال در خدمات بانکی بانک‌های ملت، پاسارگاد، ملی، سامان و چند موسسه مالی دیگر هم خبرساز شد. اختلالی که باعث شد دسترسی مردم به موجودی حساب‌های بانکی از هر دو طریق آنلاین و فیزیکی، قطع و استفاده از کارت‌های بانکی، برای برداشت وجه و یا حتی انتقال موجودی، غیر ممکن شود. حتی مراجعه مردم به شعب بانک‌ها برای دریافت وجه نقد هم در بسیاری از موارد بی‌نتیجه ماند چرا که برخی شعب بانک‌ها تعطیل بوده و تعدادی نیز ساعات کاری خود را محدود کرده‌اند.

برخی شعب هم با اعمال محدودیت در پرداخت وجه نقد، کمتر از ۵میلیون تومان به مشتریان خود پول نقد پرداخت می‌کنند.

۳۰خرداد۱۴۰۴ هم  بسیاری از شهروندان حتی افرادی که در بانک ملی حساب ندارند، یک پیامک از سوی این بانک دریافت کرده‌اند که محتوای آن، واریز حقوق است.

بانک ملی اما در واکنش، به مشتریان خود هشدار داده که تا اطلاع ثانوی به پول‌های واریزی دست نزنند. این بانک با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرده که با توجه به احتمال وقوع خطای سایبری یا حمله فیشینگ، به مشتریان توصیه می‌شود که به حساب‌های خود دست نزنند و روی هیچ لینک یا آدرسی کلیک یا لمس نکنند تا هدف این پیامک‌ها مشخص شود.

در حال حاضر اختلالات در عملکرد بانک‌ها، خودپردازها و سامانه‌های بانکی (عابر بانک‌ها) به بحرانی جدی تبدیل شده است.

هجوم مردم به بانک‌ها برای برداشت پول نقد به دلیل ترس از سقوط نظام مالی یا اختلال در شبکه‌های پرداخت، کمبود نقدینگی به‌دلیل افزایش ناگهانی برداشت‌های نقدی و کاهش ورودی منابع به سیستم بانکی، تنها بخشی از بحران پولی است که در حال حاضر در کشور جریان دارد.

بحرانی که محدودیت ساعات کاری بانک‌ها و ایجاد محدودیت در برداشت نقدی از شعب فعال  به آن دامن زده است. صف‌های طولانی مقابل دستگاه‌های خودپرداز به‌علت افزایش شدید تقاضا برای برداشت پول نقد و اتمام موجودی پول نقد در دستگاه‌ها به‌دلیل کند شدن روند شارژ دستگاه‌ها به علت بحران حمل‌و‌نقل  پول و اختلالات فنی ناشی از فشار بالای کاربران و قطع زیرساخت‌های ارتباطی با حملات سایبری هم از معضلات و چالش‌های جدی سیستم بانکی و البته مردم  هستند.

کالای اساسی

اختلال در سیستم توزیع و حمل‌و‌نقل، ارسال بار به مغازه‌ها و فروشگاه‌های خواروبار را مشکل کرده است، اما در بسیاری از نقاط مانند تهران، قزوین و اهواز، مشکل خاصی از بابت دسترسی به کالاهای اساسی گزارش نشده است.

افزایش جمعیت در استان‌های شمالی به‌‌دلیل مهاجرت موقت تهرانی‌ها اما فشار مضاعفی بر بازارهای محلی وارد کرده  و این وضعیت به شکل‌گیری بازار سیاه منجر شده است.

مالکان فروشگاه‌های مواد غذایی از اتمام موجودی برخی محصولات مانند کنسرو، غذاهای آماده و خشکبار شکایت دارند و می‌گویند که روزهاست موجودی آن‌ها در این مواد به پایان رسیده و باری هم از کارخانجات نرسیده است.   

روغن و برنج هم از اقلامی هستند که دسترسی به آن‌ها برای مردم به چالش تبدیل شده است. 

گزارش‌های میدانی از کمبود روغن در فروشگاه‌ها حکایت دارند تا جایی که متقاضیان خرید روغن باید حتما بالای ۳۰۰هزار تومان از مغازه خرید کنند و به صورت محدود می‌توانند روغن بخرند.

مسوولان حکومتی اما «خرید هیجانی» مردم را علت این کمبودها توصیف می‌کنند. به‌عنوان مثال، معاون وزیر جهاد کشاورزی، مدعی شده است که «اگر مردم همانند گذشته خریدهای عادی و روزمره خود را ادامه دهند، در تامین و عرضه کالاهای اساسی خللی ایجاد نخواهد شد.»

بیانیه‌های سایر مقام‌های جمهوری اسلامی هم یکی پس از دیگری در رسانه‌های حکومتی منتشر شده  و به عدم کمبود در کالاهای اساسی تاکید دارند اما از مردم می‌خواهند که به‌قدر نیاز خریداری کرده و از ذخیره‌سازی مواد غذایی پرهیز کنند.