ایران وایر
هجوم بیلهای مکانیکی و کامیونها برای خاکبرداری از گذر تاریخی کمرزرین اصفهان آنهم در ۳۵ دقیقه بامداد ۲۰تیر۱۴۰۴ خاطره تخریب شبانه «حمام خسرو آقا» اثر تاریخی دوره صفوی این شهر در سال ۱۳۷۱ را تداعی کرده است. ماجرایی که باگذشت ۳۳ سال هنوز مشخص نشده توسط چه کسانی رقم خورد. معطل ماندن اجرای پروژههای عمران شهری و تجاری به دلیل کاوشهای باستانی نخستین فرضیهای است که اینک در مورد این اقدام شبانه مطرحشده است.
گرچه دادستان اصفهان دستور پلمپ محل خاکبرداری و توقف این عملیات را صادر کرده اما بیم اقدامی مشابه سال ۱۳۷۱ همچنان وجود دارد. این در حالی است که «علی شجاعی» مسوول کاوشهای باستانشناسی گذر تاریخی کمرزرین اصفهان گفتهاست: «متاسفانه شواهدی حاکی از تخریب بخشی از آثار معماری این محوطه وجود دارد. آنچه این اتفاق را نگرانکنندهتر میسازد، از میان رفتن حجم قابلتوجهی از دادههای منقول است که شبانه با استفاده از ماشینآلات سنگین از محل خارجشدهاند؛ موضوعی که خود یک آسیب جدی و جبرانناپذیر به شمار میرود».
در نخستین ساعات ۲۰ تیر امسال ۳ دستگاه بیل مکانیکی به همراه بیش از ۲۰ کامیون برای خاکبرداری مشغول عملیات حفاری و خاکبرداری از محدوده مقابل مسجد کمرزرین اصفهان واقع در تقاطع بلوارهای ولیعصر و عبدالرزاق با بلوار مجلسی در جنوب مسجد عتیق اصفهان در میدان امام علی شدند.
ازآنجاییکه به گفته «محمدعلی ایزدخواستی» مدیر سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان ۵ پروژه عمران شهری در این محدوده در حال اجراست هنوز هیچیک از این گروههای عمرانی مسوولیت خاکبرداری را بر عهده نگرفتهاند. بااینحال «هادی الهیاری» ناظر عالی پروژههای باستانشناسی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان دراینباره به ایرنا گفتهاست: «به نظر میرسد پیمانکار مربوط به مجتمع تجاری کمرزرین بوده که اقدام به این عملیات کرده است».
گذر تاریخی کمرزرین اصفهان در نزدیکی مسجد عتیق آثاری از دوره پیش از اسلام تا قاجاریه را در خود جایداده است. فعالیت عمرانی در محدوده میدان امام علی واقع در منطقه ۳ شهرداری اصفهان با کشف لایههای تاریخی و آثاری مانند تکههای سفال، تزیینات آجری و اسکلتهای انسانی و حیوانی موکول به بررسیهای باستانشناسانه شد.
اما به نظر میرسد منافع مالی در بهرهبرداری هر چه سریعتر مجتمع تجاری زرین یا بازار طلا و جواهر خورشید که وعده دادهشده بازار طلای اصفهان خواهد شد، بخشی از سناریویی باشد که به هجوم شبانه کامیونها و تخریب این محوطه منجر شده است.
دعوای قدیمی شهرداری و میراث فرهنگی
پروژههای شهری در محدوده مسجد جامع عتیق اصفهان مدتهاست محل مناقشه میان مدیران شهری، مسئولان و کارشناسان میراث فرهنگی و کسبه و ساکنان این منطقه است. درحالیکه پروژه مترو، بهسازی و اتصال بلوارهای ولیعصر و عبدالرزاق با بلوار مجلسی و همچنین ساخت مجتمعهای تجاری در محدوده آن جریان داشته و این فعالیت مدتهاست این محدوده را تحت تاثیر قرار داده، کشف لایههایی تاریخی سبب توقف این فعالیت شد.
یکی از این مجتمعهای تجاری که از برنامه ساخت آن از سال ۱۳۹۸ کلید خورد بازار طلا و جواهر خورشید است که دستکم ۳۲۴ واحد تجاری و دو پارکینگ دارد و تکمیل و افتتاح آن سود قابلتوجهی را برای شهرداری و متولیان آن در پی دارد.
آنچه اینک در محدوده مسجد کمر زرین اصفهان رخداده مشابه سایر چالشهای محوطههای تاریخی جدالی میان شهرداری و پروژههای نوسازی که با پشتوانههای مالی همراه است و سیستم کند و سنتی میراث فرهنگی است که عموما به دلیل محدودیت منابع وزارتخانه وابسته به پروژههای مشترک با شهرداریهاست.
در زمستان ۱۴۰۲ و پس از کشف شواهدی از ۲ سازه معماری، عملیات باستانشناسی شهری با توافق بین پژوهشگاه میراث فرهنگی، سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان و دانشگاه هنر آغاز شد. در کاوشهای کمرزرین، سکههایی مربوط به دورههای صفویه و ایلخانی کشفشده است. ظاهراً این منطقه درگذشته تجارتخانه بوده و این کشف، هم از منظر باستانشناسی و هم از جنبه علمی، اهمیت زیادی دارد.
حالا و پس از تخریب بخشی از محل کاوش، بر اساس آنچه در جلسه مدیران شهری و دادستان اصفهان و گزارشی که هر یک به او دادهاند، به نظر میرسد مسئولان شهری از طولانی شدن و کند بودن فعالیت باستانشناسی و معطلمانده پروژههای اقتصادی گلهمند بودهاند.
چیزی که «علی صالحی» سخنگوی شورای شهر اصفهان در گفتگو با خبرگزاری فارس بهصراحت به آن اشارهکرده و گفتهاست: «مدیریت شهری اصفهان حدود دو سال است پروژهای را که ازنظر اجرایی بهصورت کامل آماده بهرهبرداری بوده، صرفاً بهمنظور تعیین تکلیف فضای مرمتی مجاور این سایت تاریخی، متوقف کرده» و در ادامه افزوده است: «دستگاه متولی میراث فرهنگی از ابتدا در میدان حضور فعال نداشته، بلکه در تمام مراحل، روند فعالیت با تلاش و پیگیریهای مدیریت شهری، با حمایتهای مالی شهرداری پیش رفته است».
سخنگوی شورای شهر اصفهان درعینحال هجوم کامیونها و بیل مکانیکی به محل کاوش را توجیه کرده و به خبرگزاری فارس گفتهاست: «پیمانکار پروژه به دلیل احساس تأخیر در صدور مجوزهای ثانویه و بلاتکلیفی در ادامه عملیات، اقدام به فعالیتهای عمرانی کرده زیرابه دلیل بعضی تعللها و اعتراضات گسترده مردمی، روند پیشرفت پروژه با وقفههای طولانیمدت روبهرو شده است».
در همین حال «روحالله ابوطالبی» مدیر منطقه ۳ شهرداری اصفهان نیز دراینباره تاکید کرده است: ظاهراً باستانشناسان حاضر در محل، صورتجلسهای را با پیمانکار پروژه تنظیم کردهاند که بر اساس آن، مقرر شد کار بهصورت دستی ادامه یابد اما درعینحال تاکید شد که ادامه کار نیازمند دریافت مجوز جدید از وزارت میراث فرهنگی است و به همین دلیل پروژه متوقف شد.
درعینحال «امیر کرمزاده»، مدیرکل میراث فرهنگی صنایعدستی و گردشگری اصفهان نیز دراینباره به ایسنا توضیح داده است: به شهرداری اعلام کرده بودیم که اجرای هرگونه پروژه در این محدوده، مستلزم هماهنگی کامل با پژوهشگاه میراث فرهنگی است، همچنین تأکید کرده بودیم که هیچگونه عملیات مکانیکی یا استفاده از ماشینآلات سنگین نباید صورت گیرد و تمامی اقدامات باید بهصورت دستی و با حضور فیزیکی ناظران میراث فرهنگی و باستانشناسان انجام شود.
این در حالی است که «محمد موسویان»، دادستان عمومی و انقلاب اصفهان که در محل حاضرشده، تاکید کرده است: «پیمانکار پروژه حق هیچگونه گودبرداری با ماشینآلات مکانیکی در این محوطه را نداشته و باید بر اساس مصوبات پژوهشکده میراث فرهنگی و پروتکلهای مصوب اداره کل میراث، اقدام میکرده است.»
دادستان اصفهان شهرداری و پیمانکاران فعال در محدوده گذر کمرزرین را موظف به پاسخگویی در قبال این اقدام دانسته زیرا در هیچ از نامهها و مجوزهای میراث فرهنگی اجازه فعالیت بیل مکانیکی و ادوات سنگین داده نشده است.
آیا بلای حمام خسرو آقا برگذر کمرزرین هم نازل میشود؟
حمله لودرها و بیلهای مکانیکی شهرداریهای مختلف به آثار تاریخی تازگی ندارد. نیمههای شب و روزهای تعطیل بهویژه در تعطیلات نوروز بهترین زمان برای شهرداریها در تخریب بافت تاریخی به شمار میروند.
بافت تاریخی شیراز و طرح توسعه حرم شاهچراغ و فشار بر تخریب ۲۰۰ خانه تاریخی یکی از نمونههای آن است. در سالهای اخیر بارها از حمله لودرها و بیلهای مکانیکی شهرداری نیشابور به آثار تاریخی خبرهایی منتشرشده است. ازجمله در اوج اعتراضات «زن، زندگی، آزادی» ۱۷آذر۱۴۰۱ شهرداری نیشابور با هماهنگی فرمانداری این شهر عمارت امین الاسلام این شهر را مورد تعرض و تخریب قراردادند.
اما یکی از اتفاقاتی که هیچگاه عاملان ارتکاب آن شناسایی و مشخص نشدند ماجرایی است که در اصفهان رقم خورد و اینک حادثه کمرزرین یادآور آن شده است. ریشه تخریب حمام «خسرو آقا» در خیابان حکیم اصفهان به اوایل انقلاب ۱۳۵۷ و بحث ساخت ادامه خیابان حکیم برمیگردد. این برنامه و احتمال گران شدن برخی املاک و طمع ساکنان موجب شد تا شایعههایی در مورد این حمام که در سال ۱۳۵۳ به ثبت ملی رسیده بود برسرزبان بیفتد و آن را محل فساد در پیش از انقلاب ۱۳۵۷ معرفی کنند. در مقطعی دیگر انفجار یک بمب به این حمام تاریخی آسیب جدی وارد کرد. جدال بر سر بودن یا نبودن این بنا تا دهه هفتاد ادامه یافت.
در سال ۱۳۷۱ شورای عالی شهرسازی با احداث ادامه خیابان استانداری یا همان حکیم در اصفهان به دلیل استقرار همین حمام مخالفت کرد. این وضعیت سبب شد تا در نیمهشب ۲۳فروردین۱۳۷۴ عدهای ناشناس به حمام خسرو آقا حمله کرده و بهطورکلی آن بنا را تخریب کردند. در این حمله نگهبان حمام بیهوش شد و سنگاب منحصربهفرد آن نیز سرقت شد. گرچه هیچ تحقیقی که نشان دهد چه کسانی این اقدام را مرتکب شدند انجام نگرفت اما در همان سال ۱۳۷۴ خیابان حکیم توسعه یافت و افتتاح شد.
حال خاکبرداری شبانه از محل کاوش کمرزرین این خاطره را نزد فعالان میراث فرهنگی اصفهان زنده کرده است.
امیر کرمزاده، مدیرکل میراث فرهنگی صنایعدستی و گردشگری اصفهان تاکید کرده است: اجازه نخواهیم داد که به بهانه حل مشکلات مردم، هویت تاریخی شهر را تخریب کنند.
درحالیکه گزارشهایی از اعتراض کسبه و ساکنان این محدوده به دلیل کندی عبور و مرور مطرح است کارشناسان و باستانشناسان اهمیت کاوش در محدوده کمرزرین را بااهمیت ارزیابی کردهاند.
«محسن جائری» با اشاره مستقیم به نقش شهرداری اصفهان در تخریبهای صورت گرفته، به روزنامه «پیام ما» گفتهاست: «تمام داستان دست شهرداری است. آنها پروژههای توسعهای را در اولویت قرار میدهند و بدون هماهنگی لازم با پژوهشکده، عملیات عمرانی انجام میدهند. شهرداری باید بپذیرد که شهر تاریخی را نمیتوان بدون ملاحظات باستانشناسی مدیریت کرد.»
او تاکید کرده است: «اگر مدیران شهری اصفهان از حرص و طمع فاصله بگیرند، اگر بهجای طمعورزی، تفکر فرهنگی را وارد مدیریت کنند، شهر دوباره میتواند به جایگاه شایستهاش بازگردد. ما هنوز فرصت داریم، اما این فرصت بسیار کوتاه و شکننده است.»
البته پیشتر هادی الهیاری ناظر طرح کاوش باستانشناسی گذر کمرزرین اصفهان به خبرگزاری مهر گفتهبود: عملیات طرح ساماندهی و باستانشناسی گذر کمرزرین اصفهان هیچ ارتباطی با عملیات ساخت و تکمیل مجموعه تجاری بازار خورشید نداشته، لذا با اتمام طرح ساماندهی این گذر تاریخی، نهتنها تاریخ کهن اصفهان حفظ خواهد شد بلکه این مجموعه تجاری و دیگر مشاغل موجود در این مسیر نیز از رونق بیشتری برخوردار خواهند شد.
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید