مسعود حلیلی در دوره های مختلف کنار سعید جلیلی دیده شده است. اما گفته میشود که با او نسبتی ندارد.
«علی شریفی زارچی»، استاد هوشمصنوعی و بیوانفورماتیک دانشگاه صنعتی شریف در ایران در توییتی، «رسول جلیلی»، سرپرست موقت و رییس سابق این دانشگاه در زمان اعتراضات را «پدر فیلترینگ» ایران خوانده است. او نوشته که جلیلی، «از یک سو مستقیم و غیرمستقیم در شرکتهای پیمانکار فیلترینگ ذینفع است و از سوی دیگر با عضویت در شورای عالی فضای مجازی، دیکتاتور مآبانه و تمامقد جلوی حقوق یک ملت ایستاده است.»
رسول جلیلی که نامش در فهرست افراد تحریم شده از سوی آمریکاست و مخالفان و منتقدان حکومت میگویند در سرکوب مردم ایران و دانشجویان دانشگاه شریف نقش داشته، کیست؟ چه ارتباطی با «علی خامنهای» دارد که علیرغم ورود و خروج بسیاری از شورای عالی فضای مجازی، او همچنان از سوی خامنهای، بهعنوان عضو حقیقی در این شورا منسوب میشود؟
***
رسول جلیلی، عضو هیات علمی و استاد دانشکده علوم کامپیوتر دانشگاه شریف است. او یکی از اولین اعضایی است که خود خامنهای پس از دستور تشکیل شورای عالی فضای مجازی در سال ۱۳۹۰، در ۱۷اسفند همان سال،بهعنوان عضو حقیقی این شورای سیاستگذاری کلان که آزادیهای مردم ایران را در فضای اینترنت سرکوب میکند، منسوب کرده است.
خامنهای پیش از دستور صدور این شورا، از «ول شدگی» فضای مجازی کشور انتقاد کرده بود، اصطلاحی که حالا از سوی جلیلی در پستی در شبکه اجتماعی داخلی «ویراستی»، «فمک» یا همان «فضای مجازی کثیف» تفسیر شده است.
رسول جلیلی، در دورههای مختلفی در کنار سعید جلیلی دیده شده است، اما گفته میشود که با او نسبت خانوادگی ندارد.
او از سوی رسانههای ایران متولد «اقلید» در استان فارس معرفی شده ولی بنا به تحقیقات «فکتنامه»، احتمالا در «سپیدان» متولد شده است. جلیلی متولد مرداد ۱۳۴۰ است یعنی ۶۴ ساله.
جلیلی، دوره کارشناسی علوم کامپیوتر را در دانشگاه فردوسی مشهد گذرانده و در سال ۱۳۶۶، کارشناسی ارشدش را در همین رشته در دانشگاه صنعتی شریف آغاز کرده. بعد از آن برای دکترا به استرالیا رفته و از سال ۷۴ تاکنون در دانشگاه صنعتی شریف مشغول تدریس بوده است.
از مهر ۱۳۸۸ تا مرداد۱۳۸۹ ، در حالیکه معترضان به نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸، در خیابانها بودند، او در دانشگاه «دیویس» در ایالت کالیفرنیای آمریکا، بهعنوان محقق میهمان کار میکرده است. مدتی بعد هم به ایران برگشته و از سوی خامنهای به سمت عضو شورای عالی فضای مجازی که با هدف سیاستگذاری هماهنگ برای فیلترینگ و سانسور فضای مجازی راهاندازی شد، مشغول بهکار شده است.
شورای عالی فضای مجازی، یک شورای بالادستی در جمهوری اسلامی است که رییس آن، رییسجمهور است و روسای دو قوه دیگر، یعنی قوه مقننه (مجلس) و قوه قضاییه، سازمانها و وزارتخانههایی چون صداوسیما و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت اطلاعات، وزارت دفاع، سازمان تبلیغات اسلامی، فرمانده کل سپاه، رییس سازمان پدافند غیرعامل و جمعا ۱۸ سازمان، وزارتخانه و نهاد نظامی، امنیتی و فرهنگی در آن عضو حقوقی هستند.
این شورای چندین عضو حقیقی نیز دارد که شخصا از سوی خامنهای تعیین میشوند، از جمله رسول جلیلی، «عزتالله ضرغامی» و «محمد سرافزار» که هر دو، روسای سابق صداوسیما بودند و از افراد نزدیک به علی خامنهای.
بررسیها نشان میدهد که رسول جلیلی بهجز تدریس در دانشگاه، در صنعت فیلترینگ و تهیه مقدمات سرکوب آزادیهای شهروندان ایران در فضای مجازی نیز نقش داشته است. وبسایت فکتنامه در گزارش مفصلی درباره جلیل، او را مدیرعامل، عضو هیات مدیره یا هیات موسس دستکم هشت شرکت یا انجمن فعال در این زمینه معرفی کرده است.
یکی از شرکتهایی که او عضو هیات مدیره آن است، یعنی شرکت «پیام افزار پیک آسا»، سالها پیش از سوی وزارت خزانه داری آمریکا، بهدلیل نقش آن در فیلترینگ اینترنت در ایران، تحریم شده است. خود جلیلی نیز از سال ۲۰۱۲ در لیست تحریم های ایالات متحده است.
دیگر شرکتهایی که او در آنها نقش کلیدی دارد، شامل «امنافزار گستر شریف»، «رایا سامانههای امن پارسا شریف»، «جمعیت توسعهگران فضای مجازی پاک»، «پردیس اول کیش» و «انجمن رمز ایران» هستند.
فیلترینگ برای جلیلی از هر دو سو، سود است
«مهدی صارمیفر»، پژوهشگر امنیت دیجیتال و فعال آزادی اینترنت به «ایرانوایر» میگوید که لفظ پدر فیلترینگ ایران برای رسول جلیلی، احتمالا «اشتباه لُپی» است، چون پدر فیلترینگ ایران، خود علی خامنهای است.
اما، رسول جلیلی را با نام «پدر فیلترینگ هوشمند» در ایران میشناسند: «فیلترینگ هوشمند روشی بود که اواسط دهه ۹۰ میخواستند پیاده کنند و با توجه به محتوای شبکههای اجتماعی، مثلا محتوای اینستاگرام، این پست را فیلتر کند و آن یکی را نکند. این بر اساس یک تکنولوژی بود که قدیمی شد و متا هم برنامه خود را تغییر داد و اصلا فیلترینگ هوشمند امکانش برای همیشه از بین رفت. دلیل هم تغییر ماهیت فنی اینستاگرام بود و امکان چنین روشی از بین رفت. با اینکه جمهوری اسلامی چندین میلیارد بابت آن پول خرج کرده بوده ولی در نهایت یک طرح شکست خورده است.»
آقای صارمیفر با تاکید بر اینکه جلیلی از طرف خود خامنهای منسوب شورای عالی فضای مجازی است، میگوید: «افراد زیادی در سالهای گذشته به شورای عالی فضای مجازی آمده و رفتهاند و ایشان یکی از کسانی بوده که خود خامنهای گذاشته آنجا و خیلی نقش مهمی دارد در ممانعت از رفع فیلترینگ و اینکه روشهای مختلف فیلترینگ پیادهسازی شود. حتی درباره پیامرسانها یک بار گفته بود که باید معادل ویچت (یک پیامرسان چینی) را در ایران پیادهسازی کنیم.»
او به نقش مدیریتی و اجرایی رسول جلیلی نیز تاکید داشته و میگوید: «ایشان شرکتهایی دارد که در حول و حوش دانشگاه شریف هستند و عمدتا در فیلترینگ یا جاسوسی از کاربران نقش دارند. این شرکتها اپشان با شرکت امن افزار شریف است که چند شرکت دیگر نیز حول آن هستند از جمله شرکت یافتار که فیلترینگ را برای همراه اول پیادهسازی میکند و هلدینگ نامدار که عیسی زارعیپور، وزیر قبلی ارتباطات به عنوان مدیرعامل آن حضور داشت، این آقای رسول جلیلی در هلدینگ نامدار سهامدار است و عیسی زارعیپور را میتوان گفت بهنوعی شاگرد او بوده است. و این آدم همیشه نقش مهمی هم در شورای عالی فضای مجازی و هم در بقیه جاها، در سیاستگذاری فیلترینگ در ایران داشته است.»
بر اساس گزارش تحقیقی که «فیلتربان» در سال ۱۴۰۳ منتشر کرد و در آن به مراحل مختلفی که در انجام عملیات فیشینگ برای پیدا کردن اطلاعات کاربران ایرانی اشاره و تایید شده، آمده که شرکتی با نام «یافتار»، طرحی تحتعنوان «رصد کاربران» به دادستانی کل کشور ارایه کرده است.
براساس این گزارش شرکت یافتار که خدمات سامانه خارجی را از طریق نمونه شبیهسازیشده ارایه میکند، با فیشینگ، اطلاعات کاربر را گرفته و آمار صفحات بازدید شده او را در اختیار میگیرد. این شرکت در قالب یک طرح «محرمانه» به دادستانی خواسته که طرح رصد کاربران در فضای مجازی اجرا شود. شرکت یافتار با نام کامل «یافتار پژوهان پیشتاز رایانش» در سال ۱۳۹۲ تاسیس شده و یکی از اصلیترین پیمانکاران جمهوری اسلامی در اجرای پروژههایی نظیر سنجش برهنگی و بیحجابی در اینترنت بوده و یکی از بازوهای سرکوب شهروندان ایران و آزادی اینترنت است.
نقش رسول جلیلی در سانسور فضای مجازی توسط جمهوری اسلامی اما به همین حد محدود نمیشود. او درست در سالهای ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ سرپرست موقت و سپس رییس دانشگاه صنعتی شریف بوده است. اگرچه رسانههای ایران حین پوشش موضع شریفی زارچی درباره نقش جلیلی در فیلترینگ در ایران به اخراج شریفیزارچی از دانشگاه شریف در زمان ریاست جلیلی بر این دانشگاه اشاره کردهاند، اخراج این استاد هوش مصنوعی دانشگاه شریف نه بهخاطر مشکل شخصی یا حتی آکادمیک او با رسول جلیلی، بلکه بهدلیل حمایتش از دانشجویان معترض این دانشگاه در جریان خیزش «زن زندگی آزادی» بوده است.
این در حالیست که در زمان ریاست جلیلی بر دانشگاه شریف، نیروهای سرکوبگر حکومت در کتابخانه و پارکینگ این دانشگاه به سوی دانشجویان متحصن این دانشگاه آتش گشودند.
با این همه، جلیلی از فیلترینگ در ایران، نهتنها بهشکل ایدئولوژیک، بلکه بهطور شخصی نیز منتفع است. او با عضویت در هیات مدیره و مدیریت عامل، ۸ شرکت، از جمله مشخصا سه شرکت فعال در فیلترینگ در ایران، منفعت مالی بزرگی دارد.
موضوع منفعت مالی عدهای در ساختار جمهوری اسلامی بیش از این بارها مطرح شده است. رسانههای اصلاح طلب در ایران، آنها را «کاسبان فیلترینگ» میخوانند و گردش مالی آنها را سالانه بیش از دهها میلیارد تومان برآورد میکنند. بر اساس گزارشی که روزنامه «شرق» پیش از این منتشر کرده، مرکز پژوهشهای مجلس در سال ۱۴۰۲ اعلام کرده که بیش از ۷۰ درصد کاربران ایرانی برای دسترسی به پلتفرمهای مسدودشده از انواع ویپیان استفاده میکنند.
همزمان برخی شرکتها نیز در فیلترینگ و مسدودسازی سرویسهای جهانی و در پروژههایی چون «اینترنت ملی»، بودجههای نجومی طرحهایی چون اینترنت ملی و طرحهای مختلف سانسور اینترنت، چون «صیانت از فضای مجازی» را از آن خود کردهاند؛ از جمله شرکت امنافزار و پیک آسا که در حوزه ارایه خدمات و تجهیزات مخابراتی از جمله سوییچ پیامک و خدمات ارزش افزوده فعالیت میکند و اپراتورهای تلفن همراه از مشتریان آن هستند.
درباره نقش و منفعت جلیلی از این طرحها همین بس که او پیشتر درباره اینترنت ملی، آن را نقطه ایدهآل حاکمیت سایبری دانسته و البته میگوید که مخالف است که به خاطر توسعه شبکه ملی اطلاعات، اینترنت ایران از جهان قطع شود.
رسول جلیلی، چه پدر فیلترینگ و چه پدر فیلترینگ هوشمند، بعد از سخنرانی خامنهای، که در آن از «ول بودن فضای مجازی» انتقاد کرده بود، از این بابت از وی عذرخواهی کرد. او گفته بود که بابت این موضوع، دولت، سران قوا و مرکز ملی فضای مجازی هم باید عذرخواهی کنند.
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید