میر حمید سالک
dr_h_salek(at)yahoo.com
مذاکرات سخت و فشردۀ وین، نفس را درسینه ها حبس کرده است. بسیاری از مردم ایران و سیاستمداران جهان علاقه مند هستند تا نتیجۀ نهایی این ماراتن را ببینند. اگر چه تا لحظۀ رقم خوردن این سطور بیشتر به نظر می رسد که تمدید مذاکرات حاصل گفتگوهای وین خواهد بود، اما تا زمان انتشار این مطلب تکلیف کار مشخص خواهد شد.
تا کنون در نزد تحلیلگران سیاسی سه انجام برای این گفتگوهای پیچیده مفروض است. بدبینان معتقدند که این نشست و برخاست ها راه به جایی نخواهد برد. این گروه بیشتر در میان مخالفین عادی سازی روابط ایران و غرب جای دارند. این عده حتی در صورت تمدید مذاکرات، آن را در جهت تحلیل های خود برشمرده و کش دادن این تعاملات را بی فایده می دانند. در سوی دیگر عده ای بر این باورند که نتیجۀ این رفت و آمدها از مدت ها پیش معین شده و تمام این نمایش ها برای فریب افکار عمومی است. هواداران این نظریه، مبتنی بر تئوری توطئه، به طور عمده در میان عوام جای دارند. در میان این دوگروه، پیش بینی سومی هم وجود دارد. بر اساس این فرضیه، این چانه زنی ها جدی و واقعی است. طراحان این فرضیه تصور می کنند که نتیجۀ این بده وبستان های هزار تو، هر چه که باشد، تأثیرات وسیعی در جهان خواهد داشت.به طور حتم دستآوردهای این معاملۀ بزرگ سیاسی از مرزهای ایران گذشته، منطقه را پشت سر می گذارد، و جهان را با تحولی جدی روبرو خواهد کرد. به ویژه این موضوع آنجا اهمیت می یابد که دودی سفید از محل مذاکرات نهایی بلند شود. اگر تنها به مذاکرات تلفنی و یا حضوری جان کری با مسئولین سیاسی کشورهای منطقه و یا فرا منطقه ای توجه کنیم، در می یابیم کشورهای جهان تا چه حد نگران این مذاکرات هستند.
در این میان لاوروف، وزیر خارجۀ روسیه، اعلام کرده بود در صورت تهیه شدن سندی برای امضا، خود را به وین خواهد رساند. هنگامی که وی به وین وارد شد امیدواری ها افزایش یافت. مسلم است که حاضران در وین برای شکست مذاکرات و یا تکرار تفاهمات ژنو موافقت نامه ای امضا نخواهند کرد. انتشار هر گونه تفاهم نامه ای که در آن وزرای خارجه طرف های مذاکره حضور داشته باشند، نشان از توفیقی در روند مذاکرات است. اما حضور لاوروف به هنگام نهایی کردن روند مذاکرات در وین نشان دیگری نیز با خود به همراه دارد.
روسیه از زمان آغاز مذاکرات در قالب پنج بعلاوۀ یک تا به امروز، توجه ویژه ای به این مذاکرات داشته، و تلاش کرده تا از این نمد کلاهی برای خود ببافد. نمی توان این نکته را نادیده گرفت که روسیه باید متحمل تأثیرات مثبت و منفی، پیروزی یا شکست این مذاکرات باشد. این اهتمام در زمانی که روابط مسکو با غرب تا این حد تیره شده، و لاوروف مدعی است غرب در فکر تغییر رژیم در روسیه است، به مراتب افزایش خواهد یافت. شاهد این مدعا را می توان در توافق هسته ای اخیر روسیه با ایران پیدا کرد. صحبت اخیر ریابکوف در مورد لزوم تأئید توافق احتمالی وین در شورای امنیت مؤید همین نکته است. اخطار لاورف در مورد نوع امتیازهای رد و بدل شده در طی مذاکرات بیانگر نگرانی های مسکو از پیآمدهای موفقیت مذاکرات وین است. همۀ این نکات، موجب افزایش دلشوره های روسیه در مورد نوعی از توافق هسته ای است که خارج از کنترل این کشور باشد. یا به عبارت دیگر روسیه مطمئن است رابطۀ دو جانبۀ این کشور با ایران، نفوذ منطقه ای، و جایگاه جهانی آن از نتایج این مذاکرات به شدت متأثر خواهد شد.
روسیه به شدت نگران رابطۀ بالادستی خود با ایران است. مسکو به هیچ دلیلی نمی خواهد ایران به عنوان یک کشور قدرتمند منطقه ای به همسایۀ شمالی خود بی نیاز شود. روسیه در بسیاری از مسائل از جمله دریای خزر، توانسته به دلیل انزوای جهانی ایران، خواسته های خود را تحمیل کند. در شرائط کنونی به دلیل تحریم های غرب علیه روسیه، مسکو از حس همذات پنداری بهره جسته، سعی می کند همسایۀ جنوبی را مسیری برای فرار از این بحران قرار دهد. تعلیق و یا تعدیل تحریم ها علیه ایران، باعث کاهش علاقۀ ایران به انحصار مبادلات تجاری خود با روسیه می شود و این نکته ای نیست که بتواند مسکو را خشنود سازد.
در منطقه، سوریه نقطۀ مشترکی برای روسیه و ایران است. هر دو دولت علاقه دارند تا حکومت اسد را حفظ کنند. اما روسیه نگران است که با توجه به علائق مشترکی که بین ایران و کشورهای غربی برای سرکوب داعش پیش آمده، هم چنین عملگرایی موجود در بخشی از حاکمیت جمهوری اسلامی، مذاکرات وین محمل مناسبی برای دور زدن روسیه شود و توافقاتی در مورد سوریه شکل بگیرد که چندان مورد علاقۀ روسیه نباشد. هم چنان که در عراق شاهد بودیم و دو کشور آمریکا و ایران به طور هم زمان برای سر کار آمدن حیدر العبادی روی خوش نشان دادند. فراموش نکرده ایم که پیش از این جابجایی در عراق مذاکراتی بین دو کشور آمریکا و ایران صورت گرفته بود و بعد از این مذاکرات شمخانی برای انتقال نظرات تهران به بغداد سفر کرد.
بعد از بحران اوکراین و فشار غرب برای کاهش دخالت های روسیه، این کشور دارندۀ بزرگترین مخازن گازی جهان، از صادرات گاز خود برای رفع این تنگناها استفاده و غرب را وادار به ملاحظه کاری بیشتر کرد. چندی است که روسیه شاهد شدت گرفتن اشتیاق کمپانی های غربی، از جمله شرکت های بزرگ نفت و گاز، برای هجوم به بازار ایران است. هر چند هنوز توافق جامعی صورت نگرفته است، اما روسیه می داند که با حصول توافق، این شرکت ها دیگر کمترین تردیدی به خرج نداده، با سرمایه گذاری، منابع بزرگ سوخت های فسیلی ایران را به سوی بازارهای جهان از جمله اروپا روانه خواهند کرد. در این صورت یکی از بزرگترین سلاح های روسیه در مواجهه با غرب کارآمد نخواهد بود.
بالاخره لاوروف باهزار واهمه وارد وین شد. او می داند که بخشی از هزینۀ سفر و اجازۀ سفر او به وین از سوی هیات حاکمۀ ایران صادر شده است. چرا که بدون روی خوش نظام حاکم بر ایران به روند مذاکرات، امیدی برای تفاهم نمی توانست در محل مذاکرات شکل بگیرد که اسباب آمدن لاوروف فراهم شود. او به اندازۀ کافی، در طی این چندین سال طولانی از عمر وزارت خود، تجربۀ سیاسی آموخته است و می داند که در صورت توفیقی جدی در مذاکرات پیش رو بر پیچیدگی های روابط کشور متبوعش با ایران، افزوده خواهد شد. بنابراین حالا که او به وین آمده با احتیاطی افزون تر از گذشته در پشت میز مذاکرات حاضر خواهد شد. امید است این احتیاط ها به دسیسه هایی ویرانگر نیانجامد. اوضاع به خودی خود بغرنج است و به گره های تازه نیاز ندارد.
از: روز
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید