امیررضا امیربختیار: محمد حسن خان سپهدار فرزند ارشد امامقلی خان حاجی ایلخانی از رجال متنفذ بختیاری و از خوانین سر سخت در مسئله اعطای اجازه حفر چاه های نفت در منطقه بختیاری بود، وی که خواهان دریافت ۱۰ درصد از سهام استخراج نفت بود را باید اولین قربانی نفت در ایران و خاورمیانه نامید.
در ۱۹۰۸ نخستین چاه خاورمیانه سرانجام پس از پنج سال حفاری بدون نتیجه ویلیام ناکس دارسی در نقاط مختلف غرب ایران در مسجد سلیمان شهری باستانی و متروک واقع در کوه های بختیاری به نفت رسید.
امتیازنامه ای که دارسی با دولت وقت ایران داشت کفاف کفاف مشروعیت آنها در استخراج نفت نبود زیرانفت در قلمرو یکی از مقتدرترین حکومت های محلی که قلمروشان از خوزستان تا اصفهان، اصفهان و چهار محال بختیاری را در سیطره داشت، قرار گرفته بود.
بختیاری ها قومی کهن و بازمانده از ایرانیان قدیم ساکنان کوههای غربی ایران بودند که جاده استراتژیک لینچ از میان قلمرو آنها می گذشت و کنفدراسیون قبایل بختیاری یکی از ارکان ارتش نا منظم ایران بودند و اینبار با پیدا شدن نفت در قلمرو آنها اهمیتی دوچندان یافته بودند.
در زمان کشف نفت در خاک بختیاری، رهبری کنفدراسیون قبایل بختیاری به عهده دو خانواده بزرگ بود. محمد حسن خان سپهدار و اسفندیار خان سردار اسعد اول دو خان نسبتاً میانسال و با سواد بودند که به اشتراک رهبری قلمرو نیمه خودمختار بختیاری را در ایران بر عهده داشتند. آنها به انگلیسی های کاشف نفت معترض شده و سهمی ده درصدی از استخراج نفت مستقل از امتیازنامه انگلستان و دولت ایران از کاشف نفت خواستار شدند، اما این مطالبه که تا مرحله تنظیم قرارداد هم پیش رفته بود، به بهای جان آنها تمام شد و اندک زمانی پس از مذاکره با انگلیس بطرز مشکوکی از جهان رفتند.
سرهنگ ابوالفتح اوژن بختیاری در صفحه ۱۶۹ کتاب تاریخ بختیاری می نویسد: ” در همان روزهای اول انگلیسها با اسفندیار خان و محمد حسن خان سپهدار که در واقع فرمانروای کل بختیاری بودند وارد مذاکره شدندو سپهدار پیش نویس قراردادی را تنظیم و ارایه داد که ده درصد کل عواید نفت را به بختیاری ها متعلق می دانست. اما چون مواد مندرج بسیار محکم و قانونی و از لحاظ قوانین بین المللی متقن بود انگلیس ها زیر بار نرفتند و تنها پیشنهاد پرداخت حق الارض را پذیرفتند.”
گزارش اسکندر خان عکاشه از مرگ مشکوک محمد حسن خان سپهدار بختیاری، نخستین قربانی نفت در اندک زمانی پس از کشف نفت در مسجد سلیمان: ” صبح آن روز حضرت سپهدار با دستور طبیبب نمک مسهل را میل کرد و چادر مخصوص هم در جایی که دستور داده بود برپا کرده بودند. گاو قربانی را هم آوردند ذبح کردیم… مشغول صحبت شدیم، کمی هم کباب آوردند خوردیم.
طرف عصر میرزا اسماعیل گفت خوب است کسی را بفرستیم از حضرت سپهدار احوالپرسی کنیم. بنده عرض کرده ام این یک نوع تملق بی جایی است زیرا ایشان کسالت و ناخوشی ندارند، نمک مسهل خورده اند و حالشان هم بسیار خوب است، مشغول این حرف بودیم که مشاهده شد از چادر بیرون آمده به طرف چادر پوش می روند،…. بنده سپهدار را که دیدم به نظرم طوری جلوه کرد که خیلی به هم ریخته و خمیده و پریشان بود،…. رسیدیم تعظیم کردیم حبیب الله عرض کرد حالتان خوب است ، فرمود حمد خدا را، فعلاً کمی اعصابم سست است.
… تازه به اندازه ده دقیقه بود که رسیده بودیم خانه و در حال صحبت و چایی خوردن بودیم که فراشی گه درب چادر ما ایستاده بود، گفت از چادر سپهدار صدای داد و قال بلند است….دیدیم حقیقت دارد صدای گریه و زاری می آید…. همینکه رسیدیم داخل چادر بر حیرت ما افزود دیدیم سپهدار را یکنفر در بغل گرفته و خون از تمام بدنش جاریست. پیراهن را بالا زده معاینه کردیم دیدم اثر زخمی مشاهده نشد، وقت سوال نبود دست به بدنش زدم دیدم بکلی سرد است…. هنوز ربع ساعت از این واقعه نگذشته بود آ…. با حالتی پریشان دست به بدن اون گذاشتم فهمیدم که جان از جسد بکلی مفارقت کرده است، بقدر یک ساعت به زدن رگ و گذاشتن یخ گذراندند، کسی قدرت بیان نداشت که بگوید سپهدار فوت نموده است، آخر غروب نعش را برداشته برای تفسیل به نور آباد رفتیم…
نگارنده فراش خلوت را خواستم و جریان را پرسیدم اظهار داشت، یک نفر عمله جات را گفت بیاید پاهایش را بمالد، طولی نکشید دکتر خواست همینکه دکتر را حاضر کردم از جا برخواست رو به دکتر دوید که خون از گلویش مثل فواره جستن کرد و افتاد. همینقدر فرمود دکتر و دخیل و از پای در آمد، کلام آخرش این بود.
صبح وقتی خواستند نعش را دفن کنند تمام کفن با صندوق پر از خون بود که نشد نعش را از صندوق بیرون بیاورند… در این خصوص حرفها زده شد مدتی شهرت داشت که ایشان را کشته اند بعد انتشار کرد به ایشانسم خورانده اند.”
انگلستان پس از به شهادت رساندن محمد حسن خان سپهدار در ۱۹۰۸ مسیحی، موفق شد با جانشینانش که تازه به حکومت رسیده بودند قرارداد نفتی انگلیس و بختیاری را با در نظر گرفتن ۳ درصد از سهام نفت منعقد کند.
از: سایت بختیاران
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید