تخت سلیمان در آذربایجان غربی محل سکونت اقوام مختلف بوده است. در دوران ساسانیان آتشکده “آذرگشنسب” که آتش خاندان شاهنشاهی ساسانی یا آتش جنگجو خوانده می‌شد در این محل بنا شده بود. حاکمان ایلخانی در بقایای به جا مانده از این آتشکده برای خود کاخ شکار ساختند. برخی گمان می‌برند زرتشت در تخت سلیمان که آن زمان به “شیز” شهرت داشت، متولد شده است. تخت سلیمان در سال ۱۳۸۲ به عنوان میراث فرهنگی جهان به ثبت رسید.
ارگ تاریخی بم که بیش از ۲۵۰۰ سال قدمت دارد، در طول تاریخ بارها مورد حمله و محاصره قرار گرفت. آخرین حمله ویرانگری که ارگ را از پای درآورد، زلزله سال ۱۳۸۲ بود که شهر بم و حومه آن را لرزاند. در آن زمان ارگ تقریبا به طور کامل از بین رفت. یک سال بعد از زلزله یونسکو ارگ بم را بخشی از میراث بشریت خواند و آن را در فهرست آثار در خطر قرار داد. با تلاش‌های بین‌المللی ارگ بم تا حد زیادی بازسازی شده است.
پاسارگاد اثری به جا مانده از دوران هخامنشی است. آرامگاه کوروش بزرگ، کاخ بارعام، کاخ دروازه و تل تخت از جمله آثار تاریخی هستند که در محوطه پاسارگاد قرار دارند. پاسارگاد نیز همچون بسیاری از آثار تاریخی مورد قهر و کم‌توجهی جمهوری اسلامی ایران بوده است. در چند سال گذشته اخباری مبنی بر ایجاد کارخانه‌های ترشی‌سازی و رب‌سازی در حریم مجموعه باستانی پاسارگاد منتشر شد و بازتابی گسترده یافت.
گنبد سلطانیه واقع در استان زنجان در سال ۱۳۸۴ در فهرست سازمان یونسکو جای گرفت. در این محل محمد خدابنده الجایتو، هشتمین سلطان سلسله ایلخانی، دفن شده است. ارتفاع این گنبد حدود ۴۹ متر و قطر دهانه آن حدود ۲۶ متر است و با روکشی از کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی آراسته شده است. گفته می‌شود که گنبد سلطانیه طی ده سال و با نظارت خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی، وزیر معروف، ساخته شده است.
کتیبه بیستون از آثار ارزشمند تاریخ ایران به شمار می‌رود. این کتیبه در کرمانشاه بر دامنه کوه بیستون واقع شده که به سه زبان اکدی، ایلامی (عیلامی) و پارسی باستان پیروزی داریوش بزرگ بر گئومات را (مغی که تخت شاهی را از آن خود کرده بود) گزارش میدهد. داریوش در این کتیبه خود را “شاه شاهان” نامیده و گفته که مقام شاهی را با یاری اهورامزدا به دست آورده است. کتیبه بیستون ۱۱ سال پیش در فهرست یونسکو جای گرفت.
یونسکو در سال ۱۳۸۷ مجموعه کلیساهای آذربایجان را جزو میراث فرهنگی جهان ثبت کرد. قره کلیسا (تصویر)، کلیسای استفانوس مقدس، کلیسای مریم مقدس دره‌شام، کلیسای چوبان و کلیسای زور زور این مجموعه را تشکیل می‌دهند. تاریخ ساخت قره کلیسا را به اولین سده‌های کیش مسیحیت نسبت می‌دهند. این کلیسا که به نام کلیسای تادئوس مقدس نیز خوانده می‌شود، در سال ۱۳۳۴ در ایران ثبت ملی شد.
سازه‌های آبی شوشتر تا امروز تحسین صاحبان دانش و فن را بر می‌انگیزد. بنای اولیه این سازه‌ها در دوران هخامنشیان ساخته شد و سپس ساسانیان برای آنکه از نیروی محرک آب بیشترین بهره را ببرند در یک مجموعه آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیمی ساختند که همگی در ارتباط با یکدیگر کار می‌کنند. سالانه حدود یک میلیون گردشگر ایرانی و خارجی از سازه‌های آبی شوشتر بازدید می‌کنند.
آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی در محوطه‌ایست که افزون بر مقبره شیخ صفی‌الدین، مقبره‌های شاه اسماعیل اول صفوی و همسرش و همچنین شماری از صاحب‌منصبان این سلسله را در خود جای داده است. شیخ صفی‌الدین، عارف نامدار عصر خویش و بنیانگذار خانقاه صفوی در اردبیل بود. او که جد بزرگ دودمان صفویان محسوب می‌شود در سال ۷۳۵ هجری قمری (۱۳۳۴ میلادی) درگذشت. آرامگاه او ۷ سال پیش در فهرست یونسکو جای گرفت.
یونسکو “باغ ایرانی” را در سال ۲۰۱۱ به عنوان میراث فرهنگی بشریت ثبت کرد. در ادبیات کهن ایران به باغ “پردیس” یا “فردوس” گفته می‌شد. ساختار هندسی، رد شدن جوی آب و ساخت حوض و عمارت در باغ‌های ایرانی دل بسیاری از سیاحتگران اروپایی را که به ایران سفر کرده بودند، ربوده بود. قدیمی‌ترین باغ ایرانی را به زمان کوروش دوم نسبت می‌دهند که در پاسارگاد واقع شده بود. تصویر باغ ارم شیراز را نشان میدهد.
برج گنبد قابوس بنایی به جای مانده از قرن چهارم هجری است که در استان گلستان قرار دارد. این برج یکسره از آجر است و در زمان پادشاهی کاووس از پادشاهان سلسله آل زیار ساخته شده. بنا بر روایات تاریخی کاووس پادشاهی ادیب و خوش‌نویس اما به غایت سنگدل و بی‌رحم بود که همین ویژگی نیز در نهایت مرگی تلخ را برای او رقم زد.
سنگ بنای کاخ گلستان در زمان شاه تهماسب یکم در دوران صفویه گذاشته شد. در دوران قاجار این کاخ اهمیت و وسعت یافت و به محل سکونت شاهان قاجار تبدیل شد. ایوان تخت مرمر و خلوت کریمخانی که متعلق به دوران کریم خان زند است، بنا بر اسناد تاریخی قدیمی‌ترین بناهای موجود در مجموعه کاخ گلستان به شمار می‌روند. این کاخ که در میدان قدیمی ارگ تهران واقع شده، در سال ۱۳۹۲ به میراث جهانی یونسکو پیوست.
شهر سوخته در نزدیکی زابل در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد و قدمت آن را به هزاره سوم پیش از میلاد مسیح نسبت می‌دهند. این شهر باستانی به دلیل آتش‌سوزی که در دو دوره زمانی بین سال‌های ۳۲۰۰ تا ۲۷۵۰ قبل از میلاد رخ داد، به شهر سوخته شهرت دارد. تاکنون یافته‌های تاریخی بسیار ارزشمندی در شهر سوخته کشف شده است. سازمان یونسکو در سال ۱۳۹۳ شهر سوخته را در فهرست میراث جهانی جای داد.
شهر باستانی شوش در سال ۱۳۹۴ همراه با روستای میمند به ثبت رسید. عمر شهر شوش را به ۶ هزار سال پیش می‌رسد و در دوره ایلامی‌ها پایتخت این تمدن بوده است. شوش را یکی از قدیمی‌ترین سکونت‌گاه‌های انسان در منطقه می‌دانند و آثار تاریخی پرارزش به دست‌آمده از آن از شکوه این شهر باستانی حکایت دارند. شوش در دهه‌های گذشته تا حد زیادی مورد غارت و دستبرد دزدان قرار گرفته است.
مجموعه‌ای از ۱۱ قنات ایرانی که عمرشان به ۲۵۰۰ تا ۲۰۰ سال می‌رسد در سال ۱۳۹۵ به عنوان میراث جهانی به ثبت رسیدند. قنات‌ها شبکه‌ی زیرزمینی وسیعی بودند که ایرانیان برای آبرسانی در گذشته از آن استفاده می‌کردند و امروزه نیز همچنان پابرجا هستند، هرچند بیشتر آنها رو به خشکی رفته‌اند. قنات‌های ثبت شده در یونسکو در خراسان، یزد، کرمان، اصفهان و استان مرکزی قرار دارند.
در سال ۱۳۹۵ کویر لوت به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در یونسکو ثبت شد. کویر لوت که حدود ۱۷۵ هزار کیلومتر مساحت دارد در شمال شرقی استان کرمان واقع شده است. اندازه‌گیری‌های جهانی نشان می‌دهند که این کویر یکی از گرم‌ترین نقاط زمین است. در این منطقه تا کنون اشیای باستانی متعلق به هزاره سوم و چهارم پیش از میلاد کشف شده است.
روز ۱۸ تیر ۱۳۹۶ یزد به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران در فهرست جهانی یونسکو جای گرفت. یزد در سال ۲۰۰۷ برای ثبت در فهرست میراث جهانی به یونسکو پیشنهاد شده بود اما به دلیل وجود چندین ایراد در پرونده، یونسکو از ثبت این شهر در فهرست خود اجتناب ورزید. این شهر تاریخی نیز در سال‌های اخیر با مشکلاتی از جمله ساخت وساز غیرقانونی مواجه بوده است.
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید