کشاورزان شهر زیار در استان اصفهان مدتی است دست به اعتراض برداشته اند برای سهم آبی که از آنان دریغ شده است. مردم این منطقه عمدتاً کشاورزند و برای کشت پاییزه خود از آبی که باید در کانالها جاری میشد محروم مانده اند. حالا، با نزدیک شدن به کشت بهاره، باز هم باید نگران آینده کشت و زرع خود باشند.
آنها می گویند بنا به «حق آبِ»های سنتی باید یک سوم سهم ببرند در حالی که سهم آنان به یک پنجم کاهش یافته است. می گویند ۱۰ سال است به فرمانداری، استانداری، امام جمعه و حتی دفتر ریاست جمهوری مراجعه کرده اند اما به نتیجه نرسیده اند.
همین روزها بود که دیگر جان صبرشان به لب رسید از تحمل این کم آبی پایان ناپذیر. ابتدا با تراکتورهاشان در ورودی شهر تجمع کردند. وقتی کسی احوالشان را نپرسید به لوله انتقال آب به یزد حمله کردند، لوله هایی که نماد حکایتی قدیمی است بر سر انتقال آب از سرشاخه های زاینده رود به کرمان و یزد، که شَرّش به دو رئیس جمهور کرمانی و یزدی نسبت داده شده است.
و دیروز که نیروهای یگان ویژه دخالت کردند کار به خشونت و درگیری کشید.
صدای تیراندازی، سنگهای رها شده بر کف جاده، فریاد «حمله کنید» مردم، و سنگهایی که به اتوبوسهای به آتش کشیده شده میزدند، نشانه هایی است از شدت درگیری و خشمی که در این دشت خشکیده فوران کرده است.
*****
در مواردی از این دست این پرسش پیش می آید که در این جامعه پر از نارضایتی، پتانسیل حرکتهای اعتراضی چه اندازه، و در چه مواردی است و به چه شکل هایی می تواند ظاهر شود.
چرا مردم شهر کوچک زیار که با ۲۰ پارچه آبادی تازه به نام نامی شهر ملقب شده اعتراض میکنند، اما از مردم شهرهای بزرگِ مملو از نارضایتی، شعله اعتراضی لهیب نمیکشد؟
برای پاسخ به این پرسش ها البته باید فرض کرد که لازم است میان «نارضایتی» و «اعتراض» تفاوت بگذاریم. در واقع کار هر فعال سیاسی که برای تغییر وضع ناگوار موجود فعالیت میکند این است که اول از خود بپرسد چگونه میتواند
۱) نارضایتی را به اعتراض تبدیل کند؛
۲) از دل اعتراض تغییر به وجود بیاورد؛ و
۳) نهایتاً یا تغییر اوضاع، وضعیتی بهتر بیافریند.
اینجا مجالی برای پاسخ به این سوال های کلی نیست. اما این قبیل سوال ها میتواند ذهن و روح بازیگران سیاسی را غلغلک دهد تا بهتر و جدیتر با مسائل پیش رویشان دست و پنجه نرم کنند. با این همه میشود با دقیق شدن در این رویداد و رویدادهای مشابه به الگوهایی کمابیش مشابه رسید. یکی از این رویدادهای مشابه، اعتراض قهوه خانه داران تهرانی بود در چند سال پیش در اعتراض به ممنوعیت استعمال غلیان.
آنچه در این دو حرکت مشابه است، وجود خواستهای «مشخص»، «ملموس»، «محدود»، «مشترک»، و مهمتر از همه پیوندش با «منافع عینی»، و سرانجام یافتن «راه حل عملی» است.
در هر دو حرکت:
۱) معترضان یک خواست معین و «مشخص» داشتند: رفع ممنوعیت از غلیان/بازگرداندن حق آبِ سنتی.
۲) این خواست برای درخواست کنندگان عینی و «ملموس» بود. از چیزهایی حرف میزدند که زن و بچه هاشان هم هر روز رَدِ اثرش را در چهره ی مرد خانواده و روی گوشت و پوستِ زندگی خود میدیدند*
۳) خواسته این معترضان «محدود» بود به همان موضوعی که فعلاً برایش اعتراض کرده اند، نه چیزهای بسیار دیگر. حال آنکه آنها مثل بقیه دارند انبوهی از نارضایتیها را از سرمی گذرانند که از سر و کول زندگیشان بالا میرود.
۴) خواستشان میان همه ی آنان کمابیش «مشترک» بود. پیداست که این کشاورزان یا آن قهوه خانه داران یکدست و مانند هم نیستند و بینشان اختلاف زیاد است، از زندگیشان گرفته تا باورهاشان. اما به رغم این اختلافاتِ ناگزیر، در این خواست اشتراک داشتند، اشتراکی که از آنان میتوانست یک «ما» بسازد.
۵) موضوع بسیار مهمتر اینکه خواسته این معترضان با «منافع عینی» آنان پیوندی تنگاتگ داشت. این طور نبود که امروز اگر شد به خاطر خواسته هاشان بروند به خیایان و اعتراض کنند و اگر فردا نشد یا حوصله نداشتند یا کار مهم تری داشتند از اعتراض دست بردارند. کار مهمتر آنان همین پیگری خواسته شان بود چون زندگیشان بدون تحقق این خواسته ها به معنی دقیق کلمه «لنگ» می شد.
۶) و دست آخر اینکه معترضان اصفهانی و تهرانی نمی خواستند بزنند چیزی را خراب کنند، دست کم تا وقتی وادار نشده باشند. حتی اگر ناگزیر چیزی را خراب میکردند، خراب کردن تنها خواست یا انگیزهای که داشتند نبود. آنان میخواستند زندگی خراب خود را درست کنند. می خواستند برای مشکل شان «راه حل عملی» پیدا شود. برای همین از راه حلهای «سازنده» کنار نکشیدند. با خود نگفتند «سازش» نمیکنیم که ننگمان باد. پس سازش کردند و مذاکره. **
اکنون در پرتو این عوامل شاید بهتر بتوان دید که چرا کشاورزانِ تازه شهرِ نحیف زیار و قهوه خانه داران شهر غول پیکر تهران، به رغم تفاوتهای بسیار، به شیوهای نسبتا مشابه اعتراض کردند.
از: رادیو فردا