سهم سپاه از بودجه عمومی ایران کمی بیش از ۳۲ هزار میلیارد تومان است. اما این همه داستان نیست. نه گردش مالی سپاه محدود به این عدد و رقم است و نه این حجم از پول، تنها سهم بزرگ‌ترین نهاد نظامی، سیاسی، امنیتی و البته اقتصادی، از خزانه عمومی است.

کسی دقیقا نمی‌داند بودجه دقیق سپاه چقدر است. معلوم نیست حساب دخل و خرج این سازمان چقدر است. دقیقا چقدر پول، از چه منابعی به سازمان سپاه وارد می‌شود و چقدر از آن برای چه کارهایی هزینه می‌شود.این عدم شفافیت فراتر از برنامه‌ها و طرح‌های محرمانه نظامی و امنیتی است و دامنه وسیعی از فعالیت‌های اقتصادی و سیاسی سپاه را در برمی‌گیرد.

آنچه مسلم است، بودجه سپاه – به معنی حساب کلی دخل و خرج آن – چند برابر بزرگ‌تر از آن چیزی است که در اسناد بودجه به آن اشاره شده است. اگرچه اسناد بودجه عمومی کشور هم نشان می‌دهند، همه هزینه‌های سپاه هم صرفا از ردیف‌های اختصاصی سپاه و نهادهای وابسته به آن تامین می‌شود.

سهم نهادهای نظامی و امنیتی از خزانه

برای اینکه کمی مقیاس دست‌مان بیاید، بد نیست اول مقیاس نهادهای نظامی را در بودجه عمومی اندازه‌گیری کنیم. در تقسیم‌بندی هفت‌گانه بودجه ملی ایران، مستطیل نهادهای نظامی و امنیتی بزرگ‌تر از بقیه است. ۵ درصد بیشتر از بودجه کل دستگاه‌های اجرایی، ۲۵درصد بزرگ‌تر از بودجه سلامت و سه برابر بزرگ‌تر از کل بودجه آموزش و پژوهش (شامل آموزش و پرورش، آموزش عالی و آموزش پزشکی و سازمان‌های تحقیقاتی)‌ است.

سهم نهادهای نظامی و امنیتی از بودجه سال ۹۷

منبع: سایت ایران‌بودجه

اگر سهم نهادهای نظامی و امنیتی را با کل بودجه مقایسه کنیم، در می‌یابیم چیزی بیش از یک پنجم درآمدهای نفتی و مالیاتی و سایر درآمدهای عمومی دولت، به این نهادها می‌رسد.

اگر بودجه را به جمعیت ۸۰ میلیونی ایران تقسیم کنیم، به هر نفر بیش از ۵ میلیون و ۲۵۰ هزار تومان می‌رسد که از این میان یک میلیون و ۵۰ هزار تومان برداشته و مستقیما تحویل نهادهای نظامی می‌شود که در میان همه آنها، سپاه بیشترین سهم را به خود اختصاص می‌دهد.

سهم سپاه از بودجه عمومی

چنانکه از اینفوگرافی زیر پیدا است، بیش از یک سوم کل بودجه نهادهای نظامی و امنیتی به سپاه اختصاص دارد. بودجه سپاه تقریبا سه برابر بودجه ارتش و چند صد میلیارد تومان بیشتر از بودجه مجموعه وزارت دفاع است که رسما بار سنگین تامین اجتماعی نیروهای مسلح – از جمله کارمندان و درجه‌داران رسمی سپاه – را برعهده دارد.

منبع: سایت ایران‌بودجه

در واقع بودجه سپاه، بدون در نظر گرفتن حق و حقوق کارکنان و درجه‌داران، بیشترین بودجه‌ای است که رسما یک نهاد از خزانه عمومی کشور دریافت می‌کند. اما این بودجه چطور تقسیم‌بندی می‌شود.

خلاصه بودجه سپاه

بودجه سپاه و نهادهای وابسته به آن از ۹ ردیف اختصاصی در قانون بودجه ۹۷ تامین می‌شود: ردیف  ۱۱۱۳۰۰ به نام ستاد مشترک سپاه، ردیف ۱۱۱۳۱۳ به نام سازمان بسیج، ردیف ۱۱۱۳۹۰ به نام بسیج سازندگی، ردیف ۱۱۱۵۰۰ به نام قرارگاه خاتم‌الانبیا، ردیف  ۱۱۱۳۰۵ به نام دانشگاه امام حسین، ردیف ۱۱۱۳۰۶ به نام دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله، ردیف ۱۱۱۳۱۰ به نام حفاظت اطلاعات سپاه، ردیف ۱۱۱۳۲۰ به نام نهاد نمایندگی ولی فقیه در سپاه و ردیف ۱۱۱۳۴۸ به نام دانشگاه افسری و تربیت پاسداری.

جدول بالا خلاصه بودجه سپاه در سال ۱۳۹۷ است. در این جدول ۳ ردیف اول و ردیف آخر (طرح‌های سپاه به جز ۳ مورد) همه زیر مجموعه یک ردیف «ستاد مشترک سپاه»‌ تعریف شده‌اند. ردیف بسیج هم  مجموع بودجه دو ردیف مجزا، یعنی سازمان بسیج و بسیج سازندگی است.

جزئیات بودجه سپاه

در جدول خلاصه بودجه سپاه بیشترین سهم با نزدیک ۱۱ هزار میلیارد تومان، مربوط به طرح‌ها و برنامه‌های سپاه است که با جست‌وجوی آزاد اطلاعات زیادی درباره آنها به دست نمی‌آید. با این همه اگر در جلد دوم پیوست چهارم قانون بودجه ۹۷ نگاه کنیم، اطلاعات مفیدی به دست می‌آید که بر اساس آنها می‌توان تصویر دقیق‌تری از وضعیت نه‌چندان روشن بودجه سپاه به دست آورد.

به جز طرح‌ها، دومین بخش بزرگ بودجه سپاه مربوط به قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا است که برای آن ۱۰ هزار میلیارد تومان بودجه عمرانی در نظر گرفته شده، با این همه این مبلغ از محل درآمدهای اختصاصی خود قرارگاه خاتم تامین می‌شود. یعنی پیش‌بینی شده که این قرارگاه در سال ۹۷، حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان درآمد اختصاصی خواهد داشت. این درآمد بدون آنکه به حساب خزانه واریز شود، به خود قرارگاه اختصاص پیدا می‌کند.

سومین بخش بزرگ بودجه سپاه، بودجه داخلی ستاد مشترک سپاه است که حدود ۹۴۳۲ میلیارد تومان برآورد شده است. این بخش تنها قسمتی از بودجه سپاه است که در مجلس مبلغ آن کاهش پیدا کرده، اما دقت در جزییات نشان می‌دهد چیزی کم نشده، بلکه بودجه جابجا شده است. افزایش تعداد طرح‌های سپاه، عملا باعث می‌شود تا سال‌های آینده موقعیت هر کدام از طرح‌ها در بودجه‌های سالیانه تثبیت شود.

بعد از این هم نوبت به بسیج می‌رسد که جمع اعتبارات آن در دو ردیف جداگانه به ۱۳۳۷ میلیارد تومان می‌رسد. در ادامه تلاش می‌کنیم تا با استفاده از داده‌های بودجه، جزئیات سه بخش (ٓطرح‌ها، ستاد مشترک و بسیج) را بازخوانی کنیم تا ببینم این پول قرار است چگونه هزینه شود.

۱- جزییات طرح‌ها و برنامه‌ها:

در مجموع ردیف‌های بودجه سپاه، ۲۶ طرح خاص وجود دارد که جمع اعتبارات آنها بالغ بر ۱۰ هزار و ۹۳۰ میلیارد تومان است. بزرگ‌ترین این برنامه ها، طرح‌های توسعه کوثر است که بودجه آن به تنهایی بیش از ۲۸۰۰ میلیارد تومان است.

اطلاعاتی که درباره این طرح‌ها در کتاب بودجه وجود دارد به شرح زیر است.

طرح‌های توسعه کوثر؛ برای برنامه‌های ماموریت‌های دفاعی و امنیتی و پشتیبانی تخصصی از ماموریت‌های دفاعی؛ با بودجه ۲۸۰۰ میلیارد تومان
طرح نسیم رحمت؛ برای برنامه‌های پشتیبانی تخصصی از ماموریت‌های دفاعی و اجرای پروژه‌های طرح «قائم»؛ با بودجه ۱۴۱ میلیارد تومان
طرح ولایت؛ برای ماموریت‌‌های دفاعی؛ با بودجه ۳۰۴ میلیارد تومان
طرح شهید شوشتری؛ برای ماموریت‌های نیروی زمینی (شمال غرب، شمال شرق و جنوب شرق و امنیت پایدار در شمال شرق)؛ با بودجه ۹۲۷ میلیارد تومان
طرح نور ربیع؛ برای اداره سازمان سپاه استانی؛ با بودجه ۶۴۸ میلیارد تومان
طرح‌های توسعه شهید طهرانی‌مقدم؛ برای برنامه‌های پشتیبانی تخصصی از ماموریت‌های دفاعی؛ با بودجه ۱۰۰۰ میلیارد تومان
طرح شهید رودکی؛ برای برنامه‌های پشتیبانی تخصصی دریایی، پشتیبانی واحدهای دریایی و تقویت استحکامات جزایر خلیج فارس؛ با بودجه ۹۱۳ میلیارد تومان
طرح شهید کاظمی؛ برای برنامه‌های پشتیبانی تخصصی از ماموریت‌های هوایی و پشتیبانی واحدهای هوایی؛ با بودجه ۱۰۱۳ میلیارد تومان
طرح امام حسین؛ برای برنامه‌های پشتیبانی تخصصی از ماموریت‌های دفاعی؛ با بودجه ۲۰۰ میلیارد تومان
طرح شهید برونسی؛ برای برنامه‌های پشتیبانی ماموریت‌های فرهنگی و فرهنگی و اقدامات تامینی حاشیه کلان‌شهرها؛ با بودجه ۲۳۰ میلیارد تومان
طرح شهید یزدان‌شناس؛ برای برنامه‌های محرومیت‌زدایی و بازسازی و نوسازی مساجد و توسعه دهستان‌ها و شهرستان‌های محروم؛ با بودجه ۲۹۸ میلیارد تومان
طرح محرومیت زدایی حضرت رسول؛ در لایحه بودجه برای این طرح ۱۷ میلیارد تومان بودجه در نظر گرفته شده بود که این ردیف یا در مجلس حذف شده یا در طرح دیگری ادغام شده است.
طرح شهدای صابرین؛ برای برنامه‌های پشتیبانی تخصصی از ماموریت‌های دفاعی؛ با بودجه ۳۰۰ میلیارد تومان
طرح شهید رشادی؛ برای ارتقای زیرساخت‌های نیروی زمینی سپاه؛ با بودجه ۱۵۰ میلیارد تومان
طرح شهید الله‌داد؛ برای برنامه‌های پشتیبانی تخصصی از ماموریت‌های دفاعی؛ با بودجه ۲۲۰ میلیارد تومان
طرح شهید باقری؛ برای برنامه‌های پشتیبانی تخصصی از ماموریت‌های دفاعی؛ با بودجه ۳۹۴ میلیارد تومان
طرح نور هدایت؛ اجرای پروژه‌های فرهنگی و جذب و سازماندهی نخبگان علمی و فرهنگی بسیج؛ با بودجه ۱۳۰ میلیارد تومان
طرح شهید اسکندری؛ برای برنامه‌های پشتیبانی تخصصی از ماموریت‌های فرهنگی و امنیتی؛ با بودجه ۳۰ میلیارد تومان
طرح شهید غلامی؛ برای پرداخت پاداش پایان خدمت؛ با بودجه ۶۰۰ میلیارد تومان
طرح شهید اثری نژاد؛ برای برنامه‌های پشتیبانی تخصصی از ماموریت‌های دفاعی؛ با بودجه ۳۰۸ میلیارد تومان.
طرح شهید احمدی روشن؛ برای پژوهش‌های کاربردی، توسعه‌ای و بنیادی؛ با بودجه ۴۰ میلیارد تومان.
سازمان قائمین؛ برای امور آموزشی و رفاهی و انجام امور مشاوره‌ای؛ با بودجه ۵۵ میلیارد تومان.
پروژه قائم؛ برای پژوهش‌‌های کاربردی؛ با بودجه ۲۰ میلیارد تومان.
طرح شهید صیاد شیرازی (زیر ردیف بودجه قرارگاه خاتم‌الانبیا)؛ با بودجه نظارت و ارزیابی رزمایش‌ها و سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی؛ با بودجه ۴۶ میلیارد تومان.
طرح شهید سوداگر (زیر ردیف بودجه قرارگاه خاتم‌الانبیا)؛ برای برنامه‌های اجرای طرح «شهید اسکندری»، توسعه شبکه تعاملی امن نیروهای مسلح و توسعه شبکه ارتباطات امن؛ با بودجه ۱۵۲ میلیارد تومان.
طرح شهید حسین همدانی (زیر ردیف بودجه قرارگاه خاتم‌الانبیا)؛ برای تهدیدات سایبری؛ با بودجه ۱۱ میلیارد تومان.

۲- جزئیات بودجه ستاد مشترک سپاه

مجموع اعتبارات ستاد مشترک سپاه حدود ۹۴۳۲ میلیارد تومان است. این مبلغ به چهار بخش تقسیم شده است.

برنامه آموزش نظامی و آمادگی جسمانی، به ارزش ۳۷ میلیارد تومان.

ماموریت‌های دفاعی با بودجه ۸۱ میلیارد تومان (ارتقای امنیت شهرها ۳۵ میلیارد تومان؛ انجام فعالیت های مخصوص ۲۴ میلیارد تومان؛ انجام ماموریت‌های عملیاتی ۲۲ میلیارد تومان و حفظ آمادگی دفاعی ۸ میلیارد تومان)

حفظ آمادگی دفاعی با بودجه ۸۳۴۲ میلیارد تومان (واحدهای رزمی ۳۰۵۸ میلیارد تومان؛ خدمات پشتیبانی  ۱۹۹۸ میلیارد تومان؛ حفظ واحدهای رزمی ۳۲۸۶ میلیارد تومان)

راهبری امور دفاعی با بودجه ۹۴۶ میلیارد تومان (خدمات بهداشت انفرادی یک میلیارد تومان، خدمات بهداشت سازمانی یک میلیارد تومان، ارتقای منزلت اجتماعی کارکنان ۶ میلیارد تومان و سیاست گذاری و برنامه ریزی ۹۳۸ میلیارد تومان)

و اجرای رزمایش ۲۶ میلیارد تومان

۳- جزئیات بودجه بسیج

بودجه بسیج به دو بخش کلی تقسیم می‌شود. بخش اول سازمان بسیج (ارتش ۲۰ میلیونی) است که صاحب یک ردیف مجزا در قانون بودجه است. ارزش این ردیف در سال ۹۷ بیش از  ۱۳۱۰ میلیارد تومان است. بخش دوم هم یک ردیف مجزای دیگر با عنوان بسیج سازندگی است که ارزش آن هم حدود ۲۶ میلیارد تومان است.

سازمان بسیج: برنامه جذب، آموزش و توسعه بسیج با بودجه ۹۳۷ میلیارد تومان؛ خدمات آموزشی به بسیجیان با بودجه ۱۳۹ میلیارد تومان؛ راهیان‌نور دانش‌آموزی و عمومی با بودجه ۲۴ میلیارد تومان؛ خدمات علمی و آموزشی با بودجه ۳۵ میلیارد تومان؛ خدمات فرهنگی با بودجه ۶۰ میلیارد تومان؛ خدمات ورزشی با بودجه ۱۶ میلیارد تومان؛‌ بکارگیری گردان‌های بسیج در فعالیت‌های آموزش و رزمایش با بودجه ۹۵ میلیارد تومان؛ تجهیز رده‌های بسیج با بودجه ۱۱۶ میلیارد تومان؛ توسعه فناوری اطلاعات با بودجه ۷۴ میلیارد تومان؛ تکمیل و تعمیر و نگهداری اماکن رده‌های مقاومت با بودجه ۶۱ میلیارد تومان؛‌ جذب و ساماندهی بسیجیان با بودجه ۱۳۵ میلیارد تومان؛ حفظ و انسجام بسیجیان با بودجه ۸۴ میلیارد تومان؛ ساخت فیلم، نمایشگاه، جشنواره، چاپ با بودجه ۹۸ میلیارد تومان؛ کمک به پایگاه‌ها و حوزه‌های مقاومت با بودجه ۳۷۴ میلیارد تومان؛ و کمک هزینه پایگاه، حوزه، کانون و واحدهای دانش‌آموزی با بودجه ۳۷۴ میلیارد تومان.

بسیج سازندگی: اردوهای جهادی و هجرت با بودجه ۲۴ میلیارد تومان؛ کارگاه‌های مهارتی با بودجه ۱.۳ میلیارد تومان؛ و ایجاد واحدهای اقتصاد مقاومتی با بودجه ۱.۳ میلیارد تومان.