جمهوری اسلامی هفته بسیار بدی را پشت سر گذاشت. دوشنبه گذشته، همزمان با چهلمین سالگرد اشغال سفارت آمریکا در تهران و گروگان گرفتن ۵۲ دیپلمات آمریکایی به مدت ۴۴۴ روز، وزارت خزانه‌داری آمریکا ۹ نام دیگر را به فهرست افراد تحریم شده خود افزود. این ۹ نفر که مجتبی، دومین فرزند علی خامنه‌ای را نیز در بر می‌گیرد، همه از موثرترین افراد در «بیت رهبری» هستند.

علاوه بر مجتبی خامنه‌ای، در این فهرست نام‌های محمد محمدی گلپایگانی رئیس دفتر و وحید حقانیان معاون امور ویژه بیت رهبری، ابراهیم رئیسی رئیس قوه قضائیه و علی‌ اکبر ولایتی و غلامعلی حداد عادل مشاورین علی خامنه‌ای، محمد حسین باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران، غلامعلی رشید فرمانده قرارگاه خاتم‌الانبیا و حسین دهقان وزیر سابق دفاع و مشاور نظامی رهبر جمهوری اسلامی نیز به چشم می‌خورد. مجتبی خامنه‌ای رسما هیچ سمت اجرائی در «بیت رهبری» ندارد، ولی همه از او به عنوان کسی یاد می‌کنند که علی خامنه‌ای بخش‌های مهمی از مسئولیت‌های خود را به او واگذار کرده است.

آقازاده‌‌های «بیت رهبری»

مهدی کروبی که از پس از انتخابات کذائی سال ۱۳۸۸ در حصر بسر می‌برد در نامه‌هایی که ۲۹ خرداد ۱۳۸۴ و ۱۰ بهمن ۱۳۹۶ خطاب به علی خامنه‌ای نوشت، به نقش محوری مجتبی در انتخابات ریاست جمهوری سال‌های ۸۴ و ۸۸ اشاره می‌کند و از او به عنوان فردی نام می‌برد که دارای نفوذ بسیاری در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و بسیج است. البته مهدی کروبی تنها کسی نیست که پای مجتبی خامنه‌ای را به میان می‌کشد. محمد هاشمی، برادر اکبر هاشمی رفستجانی، و مصطفی تاج‌زاده نیز بر نقش مجتبی در سرکوب مخالفان تاکید دارند. محمد سرافراز مدیر سابق صداوسیمای حکومتی، و شهرزاد میرقلی‌خان از جمله مشاوران سابق ریاست این رسانه نیز صحبت از شبکه‌ای به ریاست فرزند علی خامنه‌ای و با حضور فعال حسین طائب رئیس سازمان اطلاعات سپاه می‌کنند که نقش تعیین کننده‌ای در سیاست‌های نظام دارد. البته در دوران روح‌الله خمینی نیز فرزندش احمد، که بعد از مرگ پدر به گفته بسیاری به قتل رسید، بدون داشتن سمت اجرائی مشخصی با رضایت و تاکید پدر در تمامی امور کشور دخالت می‌کرد.

هفته‌ای که با تحریم‌های جدید آغاز شد، با عملیاتی شدن ائتلاف تامین امنیت کشتیرانی در آب‌های خلیج فارس و تنگه هرمز ادامه پیدا کرد. طرح این ائتلاف که رهبری آن با آمریکا است، در ماه ژوئن در دستور کار قرار گرفت و تا کنون کشورهای بحرین، پادشاهی سعودی، امارات متحده عربی، بریتانیا، استرالیا و آلبانی به آن پیوسته‌اند. طرح این ائتلاف زمانی در دستور کار قرار گرفت که امنیت کشتیرانی در این منطقه با اقداماتی چون حمله به دو نفتکش سعودی، یک کشتی اماراتی و دیگری نروژی، توقیف یک کشتی سوئدی که در اجاره بریتانیا بود از سوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، حمله به تأسیسات نفتی آرامکو در پادشاهی سعودی و سرنگونی یک پهپاد آمریکایی توسط جمهوری اسلامی، زیر سوال قرار گرفت. آغار به کار این ائتلاف مانعی جدی در برابر اقدامات ماجراجویانه جمهوری اسلامی در آب‌های خلیج فارس خواهد بود.

گام‌های عقب‌نشینی از تعهدات هسته‌ای

همزمان با آغاز به کار این ائتلاف، جمهوری اسلامی گام چهارم به اصطلاح تعدیل تعهدات خود در پیمان هسته‌ای یا برجام را نیز برداشت. بر اساس توافق هسته‌ای تیرماه ۱۳۹۴، جمهوری اسلامی تا ۱۵ سال اجازه ندارد در تاسیسات هسته ای فردو هیچگونه غنی‌سازی انجام دهد، اگرچه می‌تواند نزدیک به هزار سانتریفیوژ برای استفاده تحقیقاتی در این محل نگهداری کند. از پنجشنبه گذشته به بخشی از ۱۰۴۴ سانتریفیوژ موجود در فردو گاز تزریق شده است. بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز این خبر را تأیید کرده‌اند. در گام‌های قبلی جمهوری اسلامی که بر مبنای برجام حق ندارد بیش از ۳۰۰ کیلو اورانیوم غنی شده نگهداری کند، این مقدار را تا ۵۰۰ کیلو افزایش داد. در گام بعدی غنی‌سازی را از ۳.۶۷ درصد به بیش از ۴ درصد افزایش داد. گام سوم نیز تحقیق و توسعه سانتریفیوژها بود، که نگرانی‌های زیادی به دنبال داشت.

تزریق گاز UF6 به سانتریفیوژهای فردو نگرانی در مورد فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی را به شدت افزایش داده است. امانوئل ماکرون در جریان سفر اخیرش به چین گام چهارم تعلیق تعهدات برجامی جمهوری اسلامی را «اقدامی جدی برای خروج این کشور از برجام» و «تغییری اساسی» خواند. رئیس جمهور فرانسه معتقد است «در هفته‌های آینده باید فشار برای وادار ساختن ایران به اجرای کامل این توافق افزایش پیدا کند». هایکو ماس وزیر خارجه آلمان که با محافظه‌کاری همیشه در مورد جمهوری اسلامی ابراز نظر کرده است نیز این اقدام جدید را «گامی غیرقابل قبول خواند» و افزود «با این تصمیم و اخباری که در ارتباط با ساختن سانتریفیوژهای پیشرفته که نقض تعهدات پذیرفته شده از سوی ایران است دریافت کرده‌ایم، این کشور آینده توافق هسته‌ای را به خطر انداخته است». حتا سخنگوی کرملین، مهم‌ترین حامی جمهوری اسلامی در سطح بین‌المللی، نیز می‌گوید «روسیه سخت نگران عواقب این تصمیم جدید ایران است.»

باج‌خواهی اتمی

مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا در جریان سفر اخیرش به آلمان، در اظهاراتی در اشاره به راه‌اندازی سانتریفیوژها در فردو گفت «آمریکا هرگز به ایران اجازه نخواهد داد به قدرتی هسته‌ای تبدیل شود». وزیر خارجه آمریکا این تصمیم جمهوری اسلامی را «باج‌خواهی اتمی» خواند و از اروپا خواست «در واکنش به این سیاست گام‌های جدی جهت فشار بیشتر به ایران بردارند». شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز پنجشنبه، پشت درهای بسته، به بررسی آخرین اقدامات جمهوری اسلامی پرداخت. در این جلسه بازرسان این آژانس گزارشی از آخرین تحولات هسته‌ای در جمهوری اسلامی ارائه دادند که البته تا کنون متن کامل این گزارش به خارج درز نکرده است.

آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای در پایان این نشست بیانیه‌ای صادر کرد. این بیانیه به بازداشت چند ساعته یکی از بازرسان آژانس هنگام ورود به تاسیسات نطنز و توقیف پاسپورت و دیگر مدارک او اشاره می‌شود. آژانس در بیانیه خود می‌نویسد «روایت ایران از اتفاقی که برای یکی از بازرسان افتاده است را قبول نداریم»، و این اقدام جمهوری اسلامی را «غیر قابل قبول می‌دانیم». مقامات تهران ادعا می‌کنند که دلیل جلوگیری از ورود این بازرس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تاسیسات نطنز «داشتن مواد مشکوک» بوده است. کاظم غریب‌آبادی، نماینده جمهوری اسلامی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در حاشیه نشست شورای حکام مدعی شد که علت جلوگیری از ورود یکی از بازرسان آژانس به تأسیسات غنی‌سازی نطنز همراه داشتن «آثاری از نیترات انفجاری» بوده است. ادعایی که آژانس آن را از پایه بی‌اساس می‌داند.

گسترش انزوا در منطقه

تحولات منطقه‌ای نیز حکایت از تنگ‌تر شدن حلقه انزوای جمهوری اسلامی دارد. برخلاف انتظار حکومت ایران و دست نشاندگانش اعتراض‌ها در عراق و لبنان همچنان ادامه دارند. تهدید های حسن نصرالله رهبر حزب‌الله لبنان و دست نشانده جمهوری اسلامی به عزم راسخ مردم لبنان برای مبارزه با فقر و فساد و احزاب و دولت‌های فرقه‌ای خدشه‌ای وارد نکرد و مردم همچنان خیابان‌ها را در تسخیر خود دارند. در بغداد هم روز جمعه، ۸ نوامبر، باز مردم با وجود تیراندازی مامورین امنیتی و شبه‌نظامیان که روز قبل ده کشته بجای گذاشته بود، به خیابان آمدند. در عراق مردم از اول اکتبر در این دور جدید از اعتراض‌ها که عمدتا علیه دخالت‌های جمهوری اسلامی به صورت روزانه در شهرهای مختلف تظاهرات اعتراضی برگزار می‌کنند.

در هر دو کشور سیاستمداران محلی تلاش دارند از جمهوری اسلامی فاصله بگیرند. بسیاری رهبران سیاسی‌ که تا چند هفته پیش با افتخار از وابستگی خود به مقامات تهران حرف می‌زدند، امروز سکوت انتخاب کرده‌اند و حتا عملکرد جمهوری اسلامی در کشورشان را مورد انتقاد قرار می‌دهند. این انزوای روزافزون جمهوری اسلامی در منطقه، مقامات تهران را وادار ساخته است که دست به سوی کشورهای عربی خلیج فارس دراز کند. خالد الجارالله معاون وزیر خارجه امیرنشین کویت اعلام کرد که مقامات تهران توسط این کشور پیامی برای رهبران پادشاهی سعودی و بحرین فرستاده‌اند. پیامی که به گفته این مقام کویتی تا کنون پاسخی به آن داده نشده است.

نامه قبلی حسن روحانی به رهبران کشورهای عرب خلیج فارس که «طرح پویش صلح هرمز» نام داشت و پیشنهاد همکاری برای تامین امنیت خلیج فارس و تنگه هرمز را در ائتلافی منطقه‌ای بجای ائتلافی که آمریکا اجرائی کرده است می‌داد نیز بدون پاسخ ماند. کشورهای عرب منطقه از پادشاهی سعودی تا لبنان، از بحرین تا عراق، جمهوری اسلامی را راه حلی برای مشکلات منطقه نمی‌دانند، بلکه خود این نظام را مشکلی می‌دانند که باید برای رفع آن راهی اندیشید.
احمد رأفت

[کیهان لندن شماره ۲۳۶]