کشورهای آفریقایی محل زورآزمایی و قدرت‌نمایی مذهبی عربستان، ترکیه و جمهوری اسلامی ایران شده‌اند. آنها طی دهه‌های اخیر تلاش کردند با صرف مبالغ سنگین و ساخت مساجد رنگارنگ، “گرایش خاصی مذهبی” را ترویج دهند.
افریقا به سرزمینی تبدیل شده که صدها مسجد در آن ساخته می‌شود؛ بناهایی رنگارنگ که با بودجه و اعتبارات مالی عربستان سعودی ، ترکیه و جمهوری اسلامی ایران تامین می‌شود. یکی از گزارشگران دویچه وله انگلیسی از اهداف سرمایه‌گذاران در ساخت این مساجد نوشته است.
نوامبر گذشته، بزرگترین مسجد جیبوتی به نام مسجد “عبدالحمید دوم” (از سلاطین عثمانی) در فضایی به مساحت ۱۳ هزار متر مربع و مجهز به شش هزار صندلی افتتاح شد. این مسجد جامع دو مناره به ارتفاع ۴۶ متر دارد، گنبد آن طلاکاری‌شده و دیوارهایش مزین به خوش‌نویسی کلاسیک عثمانی است. داخل مسجد چلچراغی نصب است که روشنایی مساجد ترکیه را تداعی می‌کند.
بودجه این مسجد از سوی وزارت دیانت ترکیه تامین شده است. وزارت دیانت ترکیه به عنوان یک مرکز تصمیم‌گیری، ساخت این مسجد را نشانه تقویت پیوند میان جیبوتی و ترکیه می‌داند.
سال ۲۰۱۵، رئیس جمهوری جیبوتی، اسماعیل عمرگوئله، به رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه گفت بود که مسجدی با معماری عثمانی می‌خواهد؛ درخواستی که از سوی ترکیه اجابت شد.
عبدولای سونای (Abdoulaye Sounaye)، انسان‌شناس اهل نیجر که با مرکز مطالعات نوین شرقی در برلین همکاری می‌کند می‌گوید: «ترکیه می‌خواهد خود را به عنوان یک قدرت اسلامی معرفی کند، دقیقاً همانطور که عربستان سعودی این نقش را برای چند دهه برعهده داشت.«
ترکیه برای افزایش نفوذ خود در سراسر قاره آفریقا، میلیون‌ها دلار سرمایه‌گذاری کرده است. وزارت دیانت، به عنوان یک مرکز تصمیم‌گیری در امور مذهبی، بیش از چهار دهه است که منابع مالی و بودجه لازم برای ساخت بیش از ۱۰۰ مسجد و موسسه آموزشی در ۲۵ کشور از جمله در جیبوتی، غنا، بورکینا فاسو، مالی و چاد را تامین کرده است.
مشارکت در بازسازی مساجد آفریقای جنوبی و ساخت مسجد نظامیه و کمک مالی در نوسازی مسجد جامع همبستگی اسلامی در موگادیشو، پایتخت سومالی گوشه‌ای از حضور ترکیه در آفریقاست. مسجد جامع همبستگی اسلامی در موگادیشو، بزرگترین مسجد در شاخ آفریقا با گنجایش ۱۰ هزار نمازگزار است.
سونای، انسان‌شناس و از همکاران مرکز مطالعات نوین شرقی در برلین با بیان اینکه «شما می‌توانید به ما اعتماد کنید، ما هم به شما اعتماد داریم»، به روابط ترکیه با کشورهای آفریقایی اشاره می‌کند که منابع خود را در اختیار ملل آفریقایی گذاشته است. مساجد بزرگ و درخشان ساخت ترکیه را حتی می‌توان در نقاطی پیدا کرد که مردم در آن مناطق، ساعت‌هایی از شبانه‌روز برق ندارند.
ترویج گرایش‌های خاص مذهبی
عربستان سعودی هم در ساخت مساجد مختلف در آفریقا فعال است. مسجد همبستگی اسلامی ابتدا در سال ۱۹۸۷ با بودجه بنیاد سلطان بن عبدالعزیز آل سعود ساخته شد. به اعتقاد سونای، عربستان سعودی دستکم دو دهه است که در نیجر، نیجریه و مالی سرمایه‌گذاری می‌کند.
این سرمایه‌گذاری‌های عربستان در خدمت راستای ترویج “گرایش خاصی” از اسلام یعنی “سلفی‌گری” است. در گرایش سلفی‌گری، رعایت اصول و قوانین اسلامی، “سختگیرانه‌تر” است. آنها گرایش‌هایی همچون تصوف و آموزه‌هایی که بر مدارای بیشتر تاکید دارند را نمی‌پذیرند.
باکری سامب، رئیس موسسه مطالعاتی تیمبوکتو در داکار سنگال، با بیان که در مساجد “هر نوع ایدئولوژی می‌تواند گسترش یابد”، تاکید کرد: «نفوذ و قدرت را می‌توان از طریق دین به دست آورد.»
قطر و جمهوری اسلامی ایران هم مانند ترکیه و عربستان سعودی باور دارند که از دین می‌توان برای “اعمال نفوذ” در کشورهای آفریقایی بهره‌برداری کرد.
سامب، رئیس موسسه مطالعاتی تیمبوکتو گفت که ایران هم مساجد دیگری را در سنگال، ساحل عاج و گینه احداث کرده است. او باور دارد “رقابتی میان قدرت‌های خاورمیانه” شروع شده است. او برای مثال به فعالیت‌های عربستان سعودی برای مقابله با ترویج “اسلام شیعی” مورد حمایت ایران اشاره کرد و گفت که عربستان تلاش دارد مردم در کنار “سلفی‌ها” باشد و ساخت مساجد بیشتر در نیجریه نیز نشانه‌ای از این تلاش‌هاست.
در نیجریه، مسلمانان شیعه در اقلیت هستند و مدعی‌اند اغلب اوقات “احساس ظلم و تبعیض” می‌کنند.
نگرانی از حرکت‌های تند مذهبی
سونای با انتقاد از این واقعیت که ساخت یک مسجد تنها یک سرمایه‌گذاری مالی لازم دارد، گوشه‌ای از وضعیت رقابت در ساخت مسجد را نشان می‌دهد: «تا همین اواخر هرکسی با هر هدف و منظوری توانسته مسجدی در نیجر بسازد.»
در نیجر “هیچ قاعده‌ای وجود ندارد”. بیش از ۲۱ میلیون نفر در منطقه “ساحل” این کشور زندگی می‌کنند که ۹۹ درصد آنها مسلمان هستند. سونای با اشاره به اینکه از سال ۱۹۹۰، مساجد به جنجالی‌ترین مکان‌های نیجر تبدیل شده‌اند، افزود: «یکی از دلایل اصلی بروز این بحران، ظهور سلفی‌گری بوده است.»
به گفته او، عربستان سعودی بعد از ساخت یک مسجد در نیجر، یک دانش‌آموز را که در عربستان سعودی “آموزش” دیده بود به عنوان مسئول این مسجد گمارده است. این دانش‌آموز چند سال است که نقش اصلی را در این مسجد برعهده دارد.
سامبه همچنین با اشاره به خشونت های مذهبی در کشورهای آفریقایی و گسترش حرکت‌های تند و رادیکال مذهبی می‌گوید دولت ظاهرا با این جنبش‌های رادیکال همکاری نمی‌کند، اما “سازمان‌های غیردولتی و ثروتمند” همچنان به تامین مالی مساجد ادامه می‌دهند.
از: دویچه وله
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید