«محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه، روز دوشنبه ۲۵اسفند۱۳۹۹ در مراسم اختتامیه رویداد کرونا مدعی شد: «کشورهای غربی ۳ برابر نیاز خود واکسن کرونا احتکار کرده‌اند.» او در سخنانی اظهار داشت: «کاش می‌فهمیدیم که نمی‌توان واکسن را احتکار کرد. غرب چرا سه برابر نیاز مصرفی خود، واکسن احتکار کرده است. عدالت در توزیع واکسن و ایجاد فرصت برابر برای کشورهای غنی و فقیر اهمیت دارد. آن‌هایی که مانع انتقال پول ما برای خرید واکسن شدند، آیا می‌توانند بگویند از کرونا درس انسانیت و تواضع و رواداری گرفتند؟»

آیا کشورهای غربی ۳ برابر مورد نیاز خود واکسن کرونا احتکار کرده‌اند؟ «ایران وایر» با استناد به گزارش‌های بین‌المللی می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد.

روند واکسیناسیون در جهان

تاکنون حداقل ۱۵ واکسن کرونا در کشورهای مختلف جهان مجوز تزریق دریافت کرده و عملیات واکسیناسیون برای مقابله با شیوع ویروس کرونا در اکثر کشورهای جهان آغاز شده است. طبیعتا کشورهای توسعه‌یافته از جمله آمریکا و انگلستان که در تولید واکسن کرونا نقش عمده داشته، در عملیات واکسیناسیون نیز پیش‌رو هستند، اما آیا این کشورها و سایر کشورهای غربی، نسبت به «احتکار» واکسن کرونا اقدام کرده‌اند؟

بلومبرگ در گزارشی در پیگیری چگونگی فروش و توزیع واکسن کرونا در جهان، آمار پیش‌خرید هریک از واکسن‌های تولید شده توسط کشورهای جهان را طی نقشه‌ای اینتراکتیو ارائه کرده است. آماری که تاییدی است بر این ادعا که کشورهای غربی (آمریکایی و اروپایی) عموما بین ۲ تا ۳ برابر جمعیت‌شان نسبت به «پیش خرید» واکسن کرونا از شرکت‌های مختلف، اقدام کرده‌اند.

جدول زیر نشان می‌دهد که کشورهای غربی چند درصد بیش از جمعیت‌شان، نسبت به پیش‌خرید واکسن اقدام کرده‌اند:

جدول اینتراکتیو زیر نیز نشان می‌دهد که هر شرکت تولید کننده واکسن کووید۱۹، چه میزان به کدام کشور پیش‌فروش شده است:

نقشه زیر نیز نشان می‌دهد که تاکنون هر کشور به چه میزان واکسن پیش‌خرید کرده‌اند. نقشه‌ای که نشان می‌دهد کانادا ۳ برابر مورد نیاز پیش‌خرید کرده و کشورهایی که با رنگ زرد روشن مشخص شده‌اند، زیر ۵ درصد جمعیت‌شان، تاکنون واکسن رزرو کرده‌اند که ایران و کشورهای آفریقایی و بسیاری از کشورهای آسیایی در چنین وضعیتی هستند:

گزارش دو شرکت «مدرنا» و «فایزر» از میزان پیش‌فروش واکسن کووید۱۹ به کشورهای جهان نیز نشان می‌دهد که مجموع واکسن پیش‌خرید شده توسط کشورهای غربی بیش از جمعیت این کشورهاست. شرکت مدرنا در گزارشی از عملکرد این شرکت در ۳ ماهه آخر سال ۲۰۲۰ از پیش‌فروش واکسن کووید۱۹ به شرح زیر خبر داده است:

«آمریکا ۳۰۰ میلیون، به علاوه امکان افزایش ۲۰۰ میلیون دوز دیگر؛ اتحادیه اروپا ۳۱۰ میلیون، به علاوه امکان افزایش ۱۵۰ میلیون دوز دیگر؛ ژاپن ۵۰ میلیون دوز، کانادا ۴۴ میلیون دوز، کره جنوبی ۴۰ میلیون، انگلستان ۱۷ میلیون، سوئیس ۱۳.۵ میلیون، کلمبیا ۱۰ میلیون، اسرائیل ۶ میلیون و تایوان ۵ میلیون دوز پیش‌خرید کرده‌اند.»

اما نکته مهم این است که این شرکت متعهد به تحویل این میزان دوز به کشورهای خریدار طی سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ شده است.

شرکت فایزر نیز به نوشته بلومبرگ میزان ۳۰۰ میلیون دوز به اتحادیه اروپا، ۲۰۰ میلیون دوز به آمریکا، پیش‌فروش کرده که باید در سال ۲۰۲۱ تحویل دهد؛ این شرکت پیش‌بینی کرده که در سال ۲۰۲۱ قادر به تحویل ۸۳۶ میلیون دوز واکسن به کشورهای خریدار باشد. یعنی ۵۰۰ میلیون دوز به کشورهای عضو اتحادیه اروپا و آمریکا و ۳۳۶ میلیون دوز واکسن، به بقیه کشورهای خریدار در جهان تحویل خواهد داد.

تا اینجا توجه به دو فکت ضروری است:

۱- زمان تحویل این واکسن‌ها در سال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ است، یعنی این کشورها با پیش‌بینی اینکه ممکن است سال آینده نیز به واکسن نیاز داشته باشند، برای مصرف سال ۲۰۲۲ نیز واکسن پیش‌خرید کرده‌اند.

۲- واکسن‌های پیش‌خرید شده توسط کشورهای غربی از یک شرکت صورت نگرفته، بلکه از چند شرکت انجام شده است که می‌تواند در راستای رعایت اقدامات احتیاطی باشد تا در صورت عمل نکردن یک شرکت به تعهد خود یا مشخص شدن ناکارآمد بودن واکسن یک شرکت، این کشورها از تامین واکسن موردنیاز محروم نمانند.

روند عملیات واکسیناسیون در کشورهای غربی

برخلاف ادعای محمدجواد ظریف، دولت‌های اروپایی نه‌تنها واکسنی احتکار نکرده‌اند؛ بلکه به دلیل دسترسی نداشتن به واکسن کافی برای سرعت بخشیدن به عملیات واکسیناسیون با انتقادهای بسیاری روبرو هستند.

گاردین براساس روند توزیع واکسن کووید۱۹ پیش‌بینی کرده که عملیات واکسیناسیون در کشورهای اروپایی، تا ماه اکتبر سال ۲۰۲۱ به طول انجامد که خود بیانگر دسترسی نداشتن کشورهای اروپایی به واکسن کافی برای واکسینه کردن سریعتر ۷۵ درصد از جمعیت خود است.

روند واکسیناسیون نشان می‌دهد که کشورهای اروپایی در واکسینه کردن شهروندان خود از میانگین جهانی کندتر حرکت می‌کنند. روند واکسیناسیون در کشورهای مختلف جهان، براساس اطلاعات روز ۲۰مارس۲۰۲۱ به این شرح است که اسرائیل تمام شهروندان خود را واکسینه کرده است و امارات ۷۲ درصد، شیلی ۴۴ درصد، انگلستان ۴۲ درصد و آمریکا ۳۶ درصد نسبت به جمعیت‌شان واکسن توزیع کرده‌اند. در ردیف‌های بالایی این نمودار بقیه کشورهای غربی جایگاهی ندارند؛ وضعیت آن‌ها حتی از میانگین درصد جهانی یعنی ۵.۶ درصد پایین‌تر است:

جمع‌بندی

محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران مدعی است: «کشورهای غربی ۳ برابر نیاز خود واکسن کرونا احتکار کرده‌اند.» بررسی‌های «ایران وایر» نشان می‌دهد که:

۱- کشورهای غربی تا ۳ برابر مورد نیاز خود واکسن کرونا از شرکت‌های مختلف «پیش‌خرید» کرده‌اند که می‌تواند به دلیل رعایت اقدامات احتیاطی (عمل نکردن یک شرکت به تعهد یا مشخص شدن بی‌اعتباری واکسن تولیدی یک شرکت در آینده) باشد.

۲- سررسید تحویل واکسن‌های پیش‌خرید شده، توسط کشورهای غربی، سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ است.

۳- بسیاری از دولت‌های غربی به دلیل دسترسی نداشتن به واکسن کرونا، به‌کندی عملیات واکسیناسیون را پیش می‌برند و از این حیث مورد انتقاد قرار دارند.

۴- به‌جز دو کشور آمریکا و انگلستان که در ردیف ۵ کشور اول جهان، با بیشترین درصد واکسن تزریقی به نسبت جمعیت‌شان هستند، بقیه کشورهای غربی حتی به میزان میانگین جهانی، یعنی ۵.۶ درصد نیز عملیات واکسیناسیون شهروندان خود را به پیش نبرده‌اند که نشان می‌دهد به واکسن کافی دسترسی ندارند.

بنابراین «ایران وایر» معتقد است محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، که به زبان انگلیسی تسلط کافی دارد و منابع را به زبان اصلی مطالعه می‌کند، عامدانه از کلمه «احتکار» که در ایران بار مجرمانه دارد، به جای کلمه «پیش‌خرید» که نشان مسئولیت‌پذیری دولت‌های غربی نسبت به شهروندان‌شان می‌تواند تلقی شود، استفاده کرده تا فکتی واقعی را وارونه جلوه دهد. از این رو، «ایران وایر» ادعای محمدجواد ظریف را مبنی بر اینکه «کشورهای غربی ۳ برابر نیاز خود واکسن کرونا احتکار کرده‌اند» فریبکارانه می‌داند و به آن نشان «دروغ پینوکیو» می‌دهد.

دروغ پینوکیو: اظهاراتی که عدم صحت آن‌ها قبلا ثابت شده یا بر اساس تحقیقات و مدارک موجود کذب از کار درآمده‌اند یا به عبارتی یک دروغ عیان است.