اعلام روز تولد استاد شجریان به عنوان روز ملی موسیقی، جدالی را در میان اهالی موسیقی ایجاد کرده است که دامنه‌های آتش آن به رغم گذشت زمان، نه تنها فرونخوابیده، بلکه هر روز شعله‌ورتر می‌شود؛ به‌خصوص که پس از گذشت چند روز، گروهی از اهالی موسیقی با ارسال نامه‌ای به وزیر ارشاد، خواستار اعلام روز تولد ابونصر فارابی به عنوان روز ملی موسیقی شدند.

داستان از کجا آغاز شد؟

روز ملی موسیقی و طرح آن به بیش از دو دهه قبل بازمی‌گردد؛ زمانی که خانه موسیقی جشنی را به مناسبت درگذشت استاد ابوالحسن صبا برگزار کرد و بحث انتخاب روزی برای اهالی موسیقی هم از همان زمان مطرح شد. چند سال بعد، یکی از مورخان و پژوهشگران موسیقی، روز تولد ابوالحسن صبا، موسیقیدان شهیر ایرانی را مناسب‌ترین روز برای اهالی موسیقی عنوان کرد. 

صبا در روز ۱۴ فروردین به دنیا آمده بود که به نوعی نخستین روز کاری ایرانیان بعد از ایام نوروز است. گذشته از این حسن تقارن، درباره جامعیت و تاثیراتی که صبا بر روند تثبیت موسیقی جدی و هنری ایران داشت و نیز شاگردان برجسته‌ای که تربیت کرد و البته تاثیر شاگردان او بر گفتمان‌های رایج موسیقی، تردیدی نیست و از این منظربود که انتخاب آن روز پیشنهاد شد.

پس از آن، روز تولد ابونصر فارابی به عنوان روز موسیقی پیشنهاد شد. این پیشنهاد را نهاد خانه موسیقی به شورای فرهنگ عمومی ارائه داد و شورا نیز آن را پذیرفت، اما تصمیم در آن باره در مراحل بالاتر رد شد و در نهایت حسرت روزی به عنوان روز ملی موسیقی بر دل اهالی موسیقی ماند، در حالی که دو روز «سینما» و «تئاتر» در تقویم ایرانیان ثبت و ضبط شده است؛ با این تفاوت که روزهای سینما و تاتر به نام شخص نیست و بر اساس رویدادی خاص برای این منظور در نظر گرفته شده است. 

روز سینما در سال ۱۳۷۹ (شاید همزمان با همان روزهایی که بحث روزی به نام موسیقی مطرح بود) در چهارمین جشن بزرگ سینمای ایران و همزمان با بزرگداشت صدمین سال ورود سینما به ایران مطرح شد، و ۲۱ شهریور ماه به عنوان روزی نمادین وارد تقویم شد و از آن پس اهالی سینما  آن روز را به عنوان «روز ملی سینما» شناختند و هر سال جشن خانه سینما در این روز برگزار می شود.

روز تئاتر در ایران نیز با روزجهانی تئاتر (۲۷ مارس- ۷ فروردین) همزمان شده است و ثبت آن در تقویم ملی نیز با عنوان «روز ملی هنرهای نمایشی»، در سال ۱۳۹۵ و با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی صورت گرفت.

روز تدفین استاد و پیشنهاد خانه موسیقی

پیشنهاد روز تولد استاد محمدرضا شجریان به عنوان روز ملی موسیقی، نخستین بار از سوی سخنگوی شورای عالی خانه موسیقی و مدیرعامل آن نهاد در مراسم تدفین آقای شجریان مطرح، و سپس در تارنمای خانه موسیقی منتشر شد. پس از آن و به نوشته تارنمای خانه موسیقی، مقدمات این کار فراهم شد و در حال پی‌گیری از سوی مراجع رسمی است. اما چند روزی بعد از اعلام این پیشنهاد، متنی با امضای ۳۰ تن از اهالی موسیقی منتشر شد که بر اعلام روز تولد ابونصر فارابی به عنوان روز ملی موسیقی تاکید کردند و از وزیر ارشاد خواستند چنین درخواستی را پی‌گیری کند.

چالش تازه 

در آن نامه با اشاره به جایگاه ابونصر فارابی در موسیقی و نیز تلاش‌هایی که در گذشته برای جای دادن این روز در تقویم رسمی کشور صورت گرفته بود، آمده است: «ما امضاکنندگان این نامه درخواست می‌کنیم که روز چهارم آذر که بنا بر مستندات تاریخی زادروز «فارابی»، موسیقی‌دان بزرگ ایرانی و صاحب کتاب «موسیقی کبیر»است، در تقویم کشور به نام «روز موسیقی» درج گردد.»

در میان امضاکنندگان آن نامه، نام‌هایی چون عبدالوهاب شهیدی، شهرام ناظری، رامبد صدیف، داریوش طلایی، مجید کیانی، جلیل عندلیبی و … به چشم می‌خورد که ماجرای انتخاب روز ملی موسیقی را به چالشی تازه برای اهالی موسیقی تبدیل می‌کرد و سبب می‌شد که «وحدت نظر» مورد اشاره خانه موسیقی درباره پذیرش روز تولد شجریان به عنوان روز ملی موسیقی، با تردید‌هایی روبه‌رو شود. چند روز پس از انتشار آن نامه، اخباری منتشر شد که امضای برخی از هنرمندان در ذیل نامه را مورد تشکیک قرار داد. اما خانم یسنا خوشفکر که مسئولیت تهیه آن نامه را بر عهده داشت، در مطلبی که در خبرگزاری ایسنا منتشر شد، بر اصل بودن امضاها و تایید تمامی امضاکنندگان، جز یک تن، تاکید کرد.

به نوشته او، «این یک نامه رسمی است که به شورای فرهنگ عمومی نوشته شده، بنابراین آنها باید درباره واقعی بودن یا جعلی بودن امضاها از ما پرسش کنند نه خانه موسیقی! همه هنرمندانی که نامشان در این فهرست آمده به صورت نوشتار یا پیام صوتی این بیانیه را امضا کرده‌اند که در نزد ما به امانت خواهد ماند و اگر از سوی مخاطبِ نامه یعنی شورای فرهنگ عمومی مدارکی دال بر راستی‌آزمایی درخواست شود، بی‌درنگ اسناد ارائه خواهد شد.»

خانه موسیقی اما از پای ننشست و روز ۱۶ آذر ماه با انتشار مطلبی در تارنمای خود و آوردن گفته‌هایی از چند تن از سرشناسان موسیقی مانند عبدالوهاب شهیدی، شهرام ناظری و اردشیر کامکار و …، از قول آنان نوشت که در جریان فعالیت‌ خانه موسیقی درباره نام‌گذاری روز ملی موسیقی به نام استاد شجریان نبوده‌اند و لذا یا امضای خود را پس گرفتند، و یا اصولا نامه‌ای را امضا نکردند.

پایان کار به کجا می‌کشد؟

فارغ از این که ماجرای ثبت روز ملی موسیقی به نام چه کسی باشد، این که انتخاب روزی تحت این عنوان و تلاش اهالی موسیقی برای ثبت رسمی آن در تقویم ملی به نتیجه‌ای مثبت برسد، محل تردید جدی است. در واقع، تا زمانی که برخی‌ قرائت‌های محافظه‌کارانه و محتسب‌مزاجانه درباره موسیقی در ساختار قدرت ایران جریان دارد، طبیعی است که هر حرکتی که بخواهد مشروعیت موسیقی را بیشتر سازد و به آن رسمیت افزونتری ببخشد، با مقاومت مخالفان موسیقی در هسته سخت قدرت روبه‌رو خواهد شد. از این منظر، می‌توان گفت که تلاش‌های اهالی موسیقی بر سر نام فارابی و شجریان نوعی آب در هاون کوبیدن است، چرا که بر فرض هم که نام یکی از این دو به نهادهای رسمی ارسال شود، وقتی اصل روز موسیقی، و از آن مهمتر، اصل پیشه‌ای با نام موسیقی مورد تشکیک و عدم پذیرش برخی نهادهای رسمی در ایران است و تصویب آن در همان مراحل اولیه متوقف می‌شود، چگونه می‌توان به تاثیر چنین تلاش‌هایی امیدوار بود؟