نمایی از کلیسای جامع گنبدطلایی میخائیلو در کی‌یف که روز ۲۲ اسفند صحنه مراسم ترحیم برای کشته‌شدگان در تهاجم روسیه به اوکراین بود

تهاجم روسیه به اوکراین، از همان آغاز، جنبه‌های مذهبی داشت و حتی کلیسای ارتدوکس مسکو از آن حمایت کرد؛ اما اکنون با تداوم این تهاجم، مرزبندی‌های جدیدی در کلیسای ارتدوکس صورت گرفته و بر اساس گزارش‌ها و موضع‌گیری‌ها، به نظر می‌رسد این جنگ به ضرر نفوذ کلیسای ارتدوکس مسکو تمام می‌شود.

ارتدوکسی در اوکراین

تا پیش از تهاجم روسیه به اوکراین، در این کشور حدوداً ۴۵ میلیون نفری، پیروان ادیان مختلف زندگی می‌کردند؛ اکثریت مسیحی در کنار اقلیت‌هایی از مسلمانان و یهودیان و حتی هندوئیسم.

در میان مسیحیان اوکراین نیز ارتدوکس‌ها در اکثریت هستند و کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها در اقلیت. با وجود اینکه ایمان دینی در دو دهه گذشته در اوکراین کمتر شده، با این حال بر اساس آمارهای سال ۲۰۱۸، بیش از ۷۰ درصد جمعیت اعلام کرده‌اند اعتقاد دینی دارند.

اما ارتدوکس‌ها در اوکراین که بر اساس آمارها، بیش از ۶۷ درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، چند پاره هستند؛ یک دسته از آنان به کلیسای ارتدوکس مسکو وفاداراند که شمار آنان به چهار تا پنج میلیون نفر می‌رسد و رهبر آنان، اونیفر اسقف اعظم کلسیای ارتدوکس کی‌یف است.

بخش دیگر ارتدوکس‌های اوکراینی متعلق به کلیسای ارتدوکس خودمختار اوکراین است که استقلال آن در سال ۲۰۱۸ از سوی بارتولومیو یکم قسطنطنیه، اسقف اعظم قسطنطنیه و معتبرترین شخصیت کلیساهای ارتدوکس به رسمیت شناخته شد.

این تصمیم، به بیش از ۳۰۰ سال قیمومیت مذهبی روسیه پایان داد و خشم کلیسای ارتدوکس مسکو را برانگیخت و این «شکاف» را محکوم کرد.

بر اساس برخی تحقیقات، اکنون وفاداران به کلیسای ارتدوکس مستقل اوکراین حدود ۱۵ میلیون نفر تخمین زده می‌شوند.

به همین دلیل است که کیریل یکم، رهبر قدرتمند کلیسای ارتدوکس روسیه که از سال ۲۰۰۹ این مقام را در اختیار دارد، روز یکشنبه ۲۷ فوریه، درست چند روز پس از آغاز تهاجم کشورش علیه اوکراین، در نیایش هفتگی خود، از این تهاجم دفاع کرد و آن را جنگ علیه «نیروهای شر» دانست.

رهبر کلیسای ارتدوکس روسیه که از متحدان ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور این کشور به شمار می‌رود، مخالفان مسکو را متهم کرد که با «اتحاد تاریخی» روسیه و اوکراین مبارزه می‌کنند.

کیریل گفت: «ما باید برای حفظ صلح بین مردمان خود هر کاری انجام دهیم و در عین حال از میهن تاریخی مشترک خود در برابر همه اقدامات خارجی که می‌تواند این وحدت را از بین ببرد، محافظت کنیم».

او پیشتر از سرکوب معترضان روسی در تظاهرات مخالفان در روسیه حمایت کرده و در سال ۲۰۱۲ نیز پوتین را «یک معجزه خداوند» خوانده بود.

فاصله‌گیری ارتدوکس‌های اوکراینی از روسیه

اما کیریل در روزهای اخیر شاهد قیام روحانیون وابسته به خود و همچنین بسیاری از ارتدوکس‌ها در اوکراین بوده است.

در درجه اول، اونیفر اسقف اعظم کلسیای ارتدوکس کی‌یف (وابسته به روسیه) بیانیه‌ای صادر کرد و از اوکراینی‌ها، با هر عقیده و مرامی، خواست که مقابل تهاجم روسیه بایستند.

همچنین چندین کشیش اوکراینی وابسته به کلیسای ارتدوکس مسکو خواستار قطع همه روابط با کلیسای روسیه شدند و برخی از آنان خواستار تشکیل شورای ملی برای تصمیم‌گیری در این زمینه شدند.

حتی در برخی از اسقف‌نشین‌ها مثل سومی در شمال اوکراین و لویو در غرب این کشور، نام کیریل دیگر طی نیایش‌های مذهبی ذکر نمی‌شود که به عقیده کارشناسان مسائل مذهبی، «یک فاصله‌گذاری بزرگ» با کلیسای ارتدوکس روسیه به شمار می‌رود.

یک کشیش اوکراینی در شهر لویو با اشاره به داستان هابیل و قابیل در کتاب مقدس، به خبرگزاری فرانسه گفته است: «رئیس‌جمهور روسیه قابیل دوران کنونی است».

اکنون برخی از کلیساهای ارتدوکس در غرب اوکراین به پناهگاهی برای مردم فراری از بمباران روسیه تبدیل شده و بر اساس برخی ارزیابی‌ها، یک چهارم اسقف‌های کلیسای ارتدوکس اوکراین (وابسته به کلیسای روسیه) از مسکو فاصله گرفته‌اند.

جدایی روانی و حسی میان این بخش از روحانیون اوکراینی با کلیسای مسکو رخ داده و به نظر می‌رسد که تهاجم روسیه به اوکراین به ضرر نفوذ کلیسای ارتدوکس روسیه در اوکراین تمام شده است؛ هر چند که این جدایی هنوز رسمیت پیدا نکرده و به عقیده کارشناسان، رسمیت یافتن آن کمی پیچیده است.

با این حال، در شبکه‌های اجتماعی بحث‌های زیادی درباره اتحاد میان دو بخش اصلی ارتدوکس‌های اوکراین وجود دارد و بسیاری خواهان پیوستن اسقف‌های معترض به کلیسای مستقل اوکراین هستند.

فاصله‌گیری ارتدوکس‌های اروپایی از روسیه

در خارج از اوکراین نیز، علاوه بر درخواست‌هایی از سوی شاخه‌های دیگر مسیحیت از جمله کلیسای کاتولیک برای برقراری صلح در اوکراین، موضع‌گیری‌های متعددی به نفع کلیسای ارتدوکس مستقل اوکراین صورت گرفته و حتی نفوذ کلیسای ارتدوکس مسکو در اروپای غربی نیز در حال کاهش است.

به تازگی روحانیون کلیسای ارتدوکس آمستردام که تحت کلیسای روسیه هستند، اعلام کردند که این کلیسا را ترک می‌کنند زیرا احساس می‌کردند که از سوی کرملین در زمینه تهاجم روسیه به اوکراین تحت فشار قرار گرفته‌اند.

آنان اعلام کردند که دیگر امکان فعالیت تحت پاتریارک‌نشین مسکو و «ایجاد فضای امن معنوی برای مومنان» وجود ندارد.

پیشتر نام رهبر کلیسای ارتدوکس روسیه نیز در نیایش‌های این کلیسا ذکر نمی‌شد و این اقدام موجب خشم کلیسای مسکو شد. روحانیان کلیسای ارتدوکس آمستردام اعلام کردند که احساس می‌کنند «هم از سوی اسقف و هم از سوی دولت روسیه برای تغییر موضع خود تحت فشارند».

یک کلیسای ارتدوکس روسی در پاریس نیز که در رأس حدود ۶۰ کلیسای روسی در غرب اروپاست، از مردم اوکراین در مقابل تهاجم روسیه حمایت کرد و از اسقف کلیسای ارتدوکس مسکو خواست تا برای توقف جنگ مداخله کند.

در شرق اروپا، در شرایطی که وضعیت در صربستان متفاوت است و به نظر می‌رسد اغلب ارتدوکس‌های این کشور از روسیه حمایت می‌کنند، ارتدوکس‌های رومانی و بلغارستان نیز حمایت خود را از اوکراینی‌ها در مقابل تهاجم روسیه اعلام کرده‌اند.

صرب‌ها مانند روسیه، خصومت عمیقی با ناتو دارند، زیرا ناتو در سال ۱۹۹۹ در جریان جنگ کوسوو به اقدام نظامی علیه یوگسلاوی دست زد که منجر به فروپاشی این کشور شد.

تلاش کلیسای روسیه برای حفظ و گسترش نفوذ

برخی از کارشناسان اعلام کرده‌اند که کلیسای روسیه در تلاش است تا در اقدامی تلافی‌جویانه علیه کلیسای ارتدوکس اسکندریه در مصر، نفوذ خود را در قاره آفریقا گسترش دهد. کلیسای اسکندریه در سال ۲۰۱۸ از اعلام استقلال کلیسای ارتدوکس اوکراین حمایت کرده بود.

همچنین پس از آغاز تهاجم روسیه به اوکراین، بارتولومیو یکم قسطنطنیه که برای حمایت از اوکراین به کنسولگری این کشور در استانبول رفته بود، در گفت‌وگویی به تلویزیون سی‌ان‌ان ترکی گفت: «پاتریارک‌نشین ما و خود شخص من به هدفی برای مسکو تبدیل شده‌ایم».

او با اشاره به حمایتش در سال ۲۰۱۸ از کلیسای ارتدوکس مستقل اوکراین تأکید کرد: «امروز می‌بینیم که ما چه قدر کار درستی کردیم. با این حال، ما مایلیم دولت و کلیسای روسیه آنقدر خصومت نشان ندهند و این تصمیم را بپذیرند».

از: رادیو فردا