گزارش جدید شرکت تحلیل انرژی ورتکسا در روز ۲۱ ژوئیه از رقابت شدید روسیه با ایران و ونزوئلا برای تصاحب بازارهای نفت این کشورها در چین خبر داده و می‌گوید، صادرات نفت ایران طی ماه‌های گذشته به صورت چشمگیری افت کرده و ذخایر نفت بی‌مشتری ایران اوج گرفته است.

پیش‌تر خبرگزاری رویترز و شرکت اطلاعات داده، کپلر، از ۳۷ میلیون بشکه نفت بی‌مشتری ایران در تانکرهای لنگرانداخته در آب‌های آسیایی خبر داده بودند. رویترز همان زمان گزارش داده بود که روسیه با تخفیف ۳۰ درصدی به مشتریان چینی، بازارهای نفتی ایران در آن کشور را تصاحب می‌کند و بخشی از نفت ایران بی‌مشتری مانده است.

اکنون آمارهای ورتکسا نشان می‌دهد، صادرات نفت ایران تا قبل از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین و تحریم‌های غرب علیه این کشور، روند صعودی داشت و در سه ماهه ابتدایی سال ۲۰۲۲ با رشدی ۱۳۰ هزار بشکه‌ای نسبت به ماه‌های پایانی ۲۰۲۱ به ۹۸۰ هزار بشکه در روز رسیده بود. اما این رقم در سه ماهه دوم سال به ۸۲۰ هزار بشکه در روز کاهش یافت؛ زمانی که روسیه به خاطر تحریم‌های غرب، با ارائه تخفیف‌های زیاد رو به بازارهای چین آورد.

همچنین در حالی که از ژانویه امسال تا ماه فوریه به خاطر افزایش صادرات، ذخایر نفت روی آب ایران (در خلیج فارس و آب‌های آسیای شرقی) از حدود ۱۱۰ میلیون بشکه به حدود ۹۵ میلیون بشکه کاهش یافته بود، بعد از ماه فوریه دوباره ۵ میلیون بشکه افزایش یافته است.

ژانویه سال جاری و قبل از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، حتی صادرات نفت ایران به ۱.۱ میلیون بشکه در روز نیز افزایش یافت، اما از ماه مارس صادرات نفت ایران با شتاب و به صورت متوالی افت کرده است؛ به طوری که صادرات نفت ایران در ماه گذشته روزانه ۳۰۰ هزار بشکه کمتر از ابتدای سال شد.

هنوز معلوم نیست افت صادرات نفت ایران تا کجا ادامه داشته باشد، اما آمارهای گمرکی چین نشان می‌دهد که واردات نفت این کشور از روسیه در سه ماهه دوم سال جاری نسبت به سه ماهه اول، روزانه ۲۶۰ هزار بشکه افزایش داشته است.

آمارهای جدید گمرک چین که روز پنج‌شنبه منتشر شد، همچنین می‌افزاید که این کشور در شش ماه ابتدایی سال جاری میلادی به طور متوسط روزانه ۳۰ هزار بشکه نفت ایران را مستقیما خریداری کرده است.

بدین ترتیب حدود ۹۵ درصد نفت ایران از طریق دلال‌ها و تحت نام نفت دیگر کشورها راهی چین شده است. قبلا خبرگزاری رویترز گزارش داده بود که بخش اعظم نفت ایران توسط واسطه‌ها و تحت نام نفت عراق، عمان، امارات، اندونزی و مالزی راهی چین می‌شود.

همکاری ایران و ونزوئلا

ونزوئلا نیز مانند ایران به خاطر تحریم‌های آمریکا تنها از طریق دلال‌ها به چین نفت صادر می‌کند. آمارهای گمرکی چین نشان می‌دهد که این کشور در شش‌ماه ابتدایی ۲۰۲۲ حتی یک بشکه نفت ونزوئلا را مستقیما خریداری نکرده است.

ونزوئلا همچنین نفت فوق سنگین تولید می‌کند که بارگیری و پالایش آن نیز سخت است. ایران به ونزوئلا میعانات گازی (نفت فوق سبک که از میادین گازی تولید می‌شود) تحویل می‌دهد تا با نفت فوق سنگین مخلوط کند و عملیات بارگیری به تانکرهای نفتی آسان شود.

آمارهای ورتکسا نشان می‌دهد، در نیمه ابتدایی امسال ایران روزانه ۵۵ هزار بشکه میعانات گازی تحویل ونزوئلا داده که ۳۰ هزار بشکه بیشتر از نیمه دوم سال گذشته است.

ایران همچنین نفت سنگین خود را تحویل ونزوئلا می‌دهد تا در پالایشگاه‌های خود استفاده کند و به جای آن، نفت فوق سنگین و مازوت از ونزوئلا دریافت می‌کند.

ورتکسا می‌نویسد، همه این تبادلات توسط تانکرهای ایرانی انجام می‌شود.

روگردانی تانکرهای “تاریک” از ایران

این گزارش در ادامه می‌افزاید، بسیاری از نفتکش‌های خارجی تحریم‌شده توسط آمریکا که قبلا نفت ایران را به صورت پنهانی راهی چین می‌کردند، اکنون ایران را رها کرده و به کمک نفت روسیه شتافته‌اند.

بر اساس این گزارش، حداقل ۱۱ نفتکش که قبلا نفت ایران را حمل می‌کردند، از ماه آوریل ۱۶ محموله نفتی از روسیه دریافت کرده و راهی بازارهای شرق کرده‌اند.

این نفتکش‌ها، با خاموش کردن سیستم ردیاب خود، نفت روسیه را در بنادر غرب این کشور دریافت کرده و پنهانی به بازارهای شرقی منتقل می‌کنند.

ورتکسا می‌نویسد، با توجه به اینکه بازارهای غربی روسیه از دست می‌رود و در شرق نیز تنها بازارهای چین و هند برای این کشور باقی مانده، روسیه در رقابتی آشکار برای کنار زدن ایران و ونزوئلا و تصاحب سهم آنها است.

تاکنون دیگر کشورهای صادرکننده نفت در خاورمیانه از تلاش روسیه برای افزایش صادرات نفت به چین زیانی ندیده‌اند، به طوری که برای نمونه صادرات عراق، عربستان، امارات، کویت و عمان به چین طی ماه‌های گذشته افتی نداشته است. به عبارتی ساده، روسیه تنها موفق به تصاحب بازارهای ایران و ونزوئلا، همچنین ایالات متحده و آمریکای لاتین در بازارهای چین شده است.

ایالات متحده و کشورهای آمریکای لاتین نیز زیانی از کاهش صادرات به چین ندیده‌اند، چرا که با افزایش صادرات نفت به بازارهای اروپایی، افت صادرات به چین را جبران کرده‌اند.

در مورد هند نیز وضعیت مشابهی حاکم است. صادرات نفت روسیه به هند در سال گذشته روزانه تنها ۳۰ هزار بشکه بود، اما در ماه‌های گذشته به شدت افزایش یافته و ماه ژوئن به ۹۵۰ هزار بشکه اوج گرفت. نتیجه اینکه، هند واردات نفت از عربستان و عراق را ۱۰ تا ۱۳ درصد کاهش داد.

با این حال، این موضوع بر کل صادرات عربستان و عراق تاثیری نداشته و به جای هند، صادراتشان به اروپا را افزایش داده‌اند؛ یعنی بازارهای روسیه در اروپا را تصاحب کرده‌اند.

اما این موضوع برای ایران غیرممکن است؛ چرا که تنها یک بازار برای نفت تحریمی آن وجود دارد و آن هم چین است.

از طرفی کشورهای غربی واردات نفت روسیه را برای خود تحریم کرده‌اند، اما صادرات نفت ایران یا ونزوئلا به هر کشوری مشمول تحریم‌های آمریکا می‌شود.

بدین ترتیب، ساده‌ترین گزینه پیش روی روسیه، رقابت با ایران و ونزوئلا برای تصاحب بازار نفت آنها در چین است.

ایران قبل از تحریم‌های آمریکا روزانه ۶۵۰ هزار بشکه نفت راهی اروپا می‌کرد، اما بعد از تحریم‌های آمریکا نفت اورال روسیه که بسیار شبیه به نفت ارسالی ایران به اروپا بود، به سرعت جایگزین نفت ایران در بازارهای اروپایی شد.

اکنون بازارهای اروپایی نیز کلا از دست روسیه خارج می‌شود و اتحادیه اروپا تصمیم گرفته از ابتدای سال آینده خرید نفت از روسیه را ۹۰ درصد کاهش دهد.

قبلا اروپا مشتری نیمی از نفت صادراتی روسیه بود. روسیه سال گذشته نزدیک به ۸ میلیون بشکه در روز صادرات نفت، میعانات گازی و محصولات نفتی به بازارهای جهانی داشت.