جلوگیری از پخش قسمت بیست و چهارم سریال «جیران» به دلیل آنچه قوه قضاییه ایران «شکایت شاکی خصوصی به لحاظ نقض مالکیت ادبی و هنری » خوانده است، بار دیگر حاشیه‌هایی را زنده کرده است که بیش از دو سال قدمت دارد. اصل ماجرا به شکایت مهرداد غفارزاده از حسن فتحی و اسماعیل عفیفه کارگردان و تهیه‌کننده «جیران» برمی‌گردد. او مدعی است که این سریال بر اساس فیلمنامه او ساخته شده و «سرقت ادبی» رخ داده است.

به شکل خلاصه ادعای غفارزاده بر این استوار است که او فیلمنامه‌ای با موضوع عشق میان ناصرالدین شاه قاجار و خدیجه تجریشی ملقب به جیران را به فتحی ارائه کرده بود. امکان ساخت این سریال فراهم نشد اما بعد از مدتی اعلام شد او بر اساس فیلمنامه‌ای نوشته خود و احسان جوانمرد درباره همان مقطع تاریخی سریال «جیران» را خواهد ساخت.

غفارزاده که ساخت سه فیلم سینمایی از جمله «گیرنده» با بازی سعید راد را در کارنامه دارد، به شکل موازی تولید سریال «آهوی من مارال» را آغاز کرد. رسانه‌ها طی سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ خبر ساخت همزمان این دو مجموعه تلویزیونی را پوشش می‌دادند. اما مشخص بود که با توجه به سابقه سازندگان، «جیران» بیشتر مورد توجه است و زودتر به پخش می‌رسد.

سوابق شکایت از «جیران»

سازنده سریال «آهوی من مارال» همزمان با پیشبرد تولید کارش، از سازندگان «جیران» هم شکایت کرد و در سال ۱۴۰۰ خبر داد که تیر ماه سال ۱۳۹۹ حکمی از دادگاه گرفته که بر اساس آن سازندگان سریال «جیران» تا یک سال بعد به دلیل شباهت طرح کلی، شخصیت پردازی، داستان‌های فرعی و موقعیت‌های دراماتیک حق پخش سریال خود را ندارند و همچنین آنها را ملزم کرده که شباهت با سریال «آهوی من مارال» را رفع کنند.

اما چون سازندگان «جیران» اصلا اعتقادی به شباهت دو سریال نداشتند، تولید را ادامه دادند و در دی ماه ۱۴۰۰ اعلام کردند به زودی قسمت اول آن از فیلیمو پخش خواهد شد. این بار جدال میان غفارزاده از یک سو و حسن فتحی، اسماعیل عفیفه و احسان جوانمرد به رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی کشید و طرفین استدلال‌های خود در رد حرف‌های رقیب را با جزئیات شرح دادند.

زمان پخش «جیران» روز ۲۴ دی سال گذشته بود، اما سریال در موعد مقرر توزیع نشد. بلافاصله صحبت از جلوگیری به دلیل حکم قضایی مطرح شد و به نظر می‌رسید غفارزاده در مسیر شکایت موفق شده است. اما فیلیمو در بیانیه‌ای اعلام کرد که سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر (ساترا) اجازه پخش قسمت اول «جیران» را صادر نکرده و دلیل آن را «اعمال ملاحظات ممیزی» از سوی این نهاد خواند. در توضیح بیشتر فیلیمو مشخص شد که پای ساترا هم به ادعای سرقت ادبی باز شده و «ملاحظاتی جدید در خصوص ممیزی این سریال نسبت به سریال‌های دیگر» نشان می‌داد این سازمان از سازندگان خواسته که شباهت با سریال «آهوی من مارال» را برطرف کنند.

نکته عجیب و گیج کننده این بود که همان روز ساترا در بیانیه‌ای ادعای فیلیمو را رد کرد و دلیل تاخیر در پخش «جیران» را این‌طور توضیح داد: حساسیت‌ها و پیچیدگی‌های محتوایی. اما در روزهای بعد مشخص شد که غفارزاده علاوه بر شکایت از سازندگان سریال «جیران» در خانه سینما و قوه قضاییه، از ساترا هم خواسته به شکایتش رسیدگی کند.

مدیریت ساترا که ابتدا ادعای توقف پخش «جیران» به دلیل شباهت با «آهوی من مارال» را تکذیب کرده بود، روز ۱۱ بهمن ۱۴۰۰ اعلام کرد به دنبال دستور قوه فضاییه برای رفع شباهت‌ها، یک هیات کارشناسی از ساترا و سازمان صداوسیما با حضور مهرداد غفارزاده و اسماعیل عفیفه مدارم طرفین را بررسی کرد و در نهایت حکم به «فقدان شباهت» دادند و به همین دلیل منعی برای پخش سریال «جیران» وجود ندارد.به این ترتیب این سریال از ۲۴ بهمن پخش شد.

نقش روی قوری و توقف دوباره «جیران»

با پخش منظم سریال حسن فتحی، به نظر می‌رسید که پرونده این جدال حقوقی بسته شده و سازندگان «جیران» بر رقیب خود پیروز شده‌اند. بخصوص که دیگر خبری از احتمال پخش «آهوی من مارال» منتشر نمی‌شد وظاهرا این مجموعه نیمه‌کاره رها شده بود. اوایل خرداد ماه حسن معجونی بازیگر نقش ناصرالدین شاه در این سریال متنی در صفحه اینستاگرام خود منتشر کرد که نشان می‌داد همین اتفاق افتاده است.

او با اشاره به این که با شروع پخش سریال «جیران»، پرونده «آهوی من مارال» بسته شد، ادعای قابل تاملی مطرح کرد مبنی بر آن که یک سال «بی‌دستمزد» کار کرده است. او که عکسی از تصویر خود با گریم ناصرالدین شاه روی یک قوری کلاسیک را همراه با این متن منتشر کرده بود، به شکل طعنه‌آمیزی نوشت: « تنها عایدی ما همین عکس بود که نقش قوری شد.»

معجونی در این سریال با بازیگرانی مانند شبنم مقدمی، الهام کردا، لیلا بلوکات، جواد یحیوی، فریبا کوثری و ترلان پروانه همبازی بود اما هیچیک از آنها درباره سرنوشت «آهوی من مارال» موضع‌گیری نکردند. حتی مهرداد غفارزاده و دو تهیه‌کننده سریال هم به متنی که معجونی نوشته و در آن به پرداخت نشدن دستمزدش اشاره کرده بود، واکنشی نشان ندادند.

اما کمتر از دو ماه بعد از این اتفاق، آنها دوباره سرنوشت کامل شدن تصویر ناصرالدین شاه در قرن جدید را وارد چالش جدیدی کردند و این بار در قامت آنچه رسانه‌ها «شاکی خصوصی» خواند، وارد میدان شدند. روز ۲۹ تیر قوه قضاییه بر اساس این شکایت، به پخش کننده «جیران» دستور داد که پخش آن باید متوقف شود.

در حالی که این اتفاق چندان محتمل به نظر نمی‌رسید، با مرور خبرها مشخص می‌شود که پیش از این به ادامه پیگیری قضایی ماجرا اشاره شده بود. در بند آخر اطلاعیه‌ای که ساترا ۱۱ بهمن سال گذشته منتشر کرد و آغاز پخش «جیران» را بلامانع دانست، به این نکته اشاره شده بود که هریک از طرفین همچنان می‌توانند مطالبات خود را از مراجع قضایی پیگیری کنند و ورود ساترا برای حل اختلاف و صدور رای «نافی صلاحیت محاکم قضایی کشور در پرونده نیست.»

توپ در زمین کیست؟

ساترا که در روزهای اخیر با تلاش برای «تعلیق مجوز» پلتفرم‌های آنلاین شبکه نمایش خانگی خبرساز شده و نامه رئیس این سازمان به رئیس صداوسیما برای برخورد با آنها واکنش‌های منفی بسیاری را برانگیخته است، حالا با چالش جدیدی مواجه شده که ناشی از دخالت قوه قضاییه است. احتمالا به همین دلیل است که مسئولیت این اتفاق را متوجه فیلیمو دانسته است.

سرپرست معاونت کاربران و تنظیم‌گری اجتماعی ساترا در واکنش به صدور حکم توقف پخش «جیران» گفته که فقط در صورتی مشکل حل می‌شود که فیلیمو با شاکی به توافق برسد و حکم صادر شده دادگاه می‌گوید اگر «صلح و سازش» میان طرفین صورت نگیرد، اجرای حکم توقف الزامی است.

در تصویر این حکم که رسانه‌ها منتشر کرده‌اند، شاکیان خصوصی مهرداد غفارزاده نویسنده و کارگردان و سعید خندق‌آبادی تهیه‌کننده سریال «آهوی من مارال» ذکر شده‌اند و حسن فتحی، اسماعیل عفیفه و فیلیمو به «مشارکت در نقض حقوق مالکیت ادبی-هنری» متهم شده‌اند و چون با شاکی صلح و سازش نکرده‌اند، دادگاه بر اساس ماده ۲۹ قانون حمایت از مولفان، مصنفان و هنرمندان به ساترا دستور داده از پخش «جیران» جلوگیری کند و طی ۲۴ ساعت گزارش خود را به صورت مکتوب به بازپرسی اعلام کند.

اما در حالی که ساترا و قوه قضاییه فیلیمو را مسئول این اتفاق می‌دانند، مدیران این پلتفرم در بیانیه‌ای از یک سو سعی کرده‌اند توقف سریال «جیران» را موقت توصیف کنند و از سوی دیگر آن را به اختلاف میان کارگردان و تهیه کننده سریال «آهوی من مارال» و تهیه کننده و کارگردان «جیران» نسبت دهند.

احسان جوانمرد نویسنده فیلمنامه «جیران» در واکنش به این حکم در صفحه اینستاگرام خود متنی منتشر کرده و از فیلیمو خواسته که با «باج‌خواهان» وارد مذاکره نشود و «ریالی» برای سرعت دادن به پخش سریال هزینه نکند. با توجه به منتفی شدن پخش سریال مهرداد غفارزاده به نظر می‌رسد تنها راه «سازش» آن است که مبلغی به عنوان خسارت به سازندگان «آهوی من مارال» پرداخت شود و اشاره جوانمرد به باج‌خواهی این گمانه را تقویت می‌کند.

سرنوشت این دو مجموعه که یکی کاملا متوقف شده و دیگری مدام با شکایت و توقف مواجه است، به شکل نمادین بخشی از وضعیت حاکم بر شبکه نمایش خانگی را به نمایش گذاشته است. فعالان این عرصه از یک سو با فشار سانسور ساترا مواجهند و در میانه جدال وزارت ارشاد و صداوسیما برای به دست گرفتن افسار نظارت گرفتار شده‌اند و از سوی دیگر وقتی پای منافع‌شان در میان باشد، از هیج تلاشی برای لطمه زدن به یکدیگر رویگردان نیستند.

اما از زاویه‌ای دیگر، درگیری میان سازندگان «آهوی من مارال» و «جیران» به جدال‌های داخل حرمسرای ناصری -که در این داستان‌پردازی‌ها بیش از هرچیز برجسته می‌شود- شباهت یافته است. گویی دو تن از زنان حرمسرا به جان هم افتاده‌اند و تنها هدف‌شان زمین زدن رقیب یا حفظ موقعیت خود است. هدف این قصه‌های عامه‌پسند، سرگرمی‌سازی و کسب درآمد با نمایش دردسرهای تمام نشدنی ناصرالدین شاه گرفتار در میانه جنگ قدرت بوده است، اما خود قصه‌سرایان اسیر جدالی مشابه شده‌اند.