فیلم «ژان دیلمان؛ شماره ۲۳ که دو کومرس، ۱۰۸۰ بروکسل» ساخته شانتال آکرمن (۱۹۷۵) به عنوان بهترین فیلم انتخاب شد
مجله سایتاندساند که انستیتو فیلم بریتانیا آن را منتشر می‌کند و مشهورترین مجله سینمایی به زبان انگلیسی است، هر ۱۰ سال یک‌بار از منتقدان و فیلمسازان می‌خواهد در دو رای‌گیری جداگانه، بهترین فیلم‌های عمرشان را انتخاب کنند. این رای‌گیری تا دهه‌ها مشهورترین نظرسنجی سینمایی بود اما این بار نتیجه غیرقابل‌پیش‌بینی و حتی باورناپذیری به همراه داشت و فیلم «ژان دیلمان؛ شماره ۲۳ که دو کومرس، ۱۰۸۰ بروکسل» ساخته شانتال آکرمن (۱۹۷۵) به عنوان بهترین فیلم انتخاب شد و از «سرگیجه» (۱۹۵۸) آلفرد هیچکاک (که ۱۰ سال پیش‌تر به عنوان بهترین فیلم انتخاب شده بود) و «همشهری کین» (۱۹۴۱) اورسن ولز (که در پنج بار رای‌گیری از سال ۱۹۵۲ تا ۲۰۰۲، عنوان بهترین فیلم را به دست آورد) پیش افتاد.
در نتایج رای‌گیری فیلمسازان تغییرات کمتری محسوس است و فیلم «داستان توکیو» ساخته یاسوجیرو ازو (۱۹۵۳) که در دو رای‌گیری قبلی انتخاب اول بود، به رده چهارم رفت و فیلم «۲۰۰۱: یک اودیسه فضایی» ساخته استنلی کوبریک (۱۹۶۸) که پیش‌تر مقام دوم را داشت، به عنوان فیلم برگزیده فیلمسازان انتخاب شد.
سایتاندساند این بار از یک هزار و ۶۳۹ منتقد، متولی و برنامه‌ریز جشنواره و همین طور مدرس سینما دعوت کرد تا در این رای‌گیری شرکت کنند که این رقم بیش از دو برابر رای‌گیری پیشین است. در نتیجه رای‌دهندگان بیشتری از کشورهای آفریقایی و آسیایی وارد این نظرسنجی شده‌اند. در بخش کارگردان‌ها، امسال ۴۸۰ فیلمساز در این رای‌گیری شرکت کرده‌اند (در سال ۲۰۱۲ تعداد رای‌دهندگان ۳۵۸ نفر بود).
این رای‌گیری در فوریه سال ۲۰۰۲ و فوریه ۲۰۱۲ به طور کامل در مجله سایتاندساند منتشر شد، این بار اما در اتفاقی عجیب، تنها نتیجه آرا‌ــ و نه جزئیات رای‌ها‌ــ در آخرین شماره سال ۲۰۲۲ (دسامبر) منتشر و وعده داده شد که جزئیات رای‌ها به شکل آنلاین در ماه ژانویه منتشر می‌شود؛ وعده‌ای که عملی نشد و انتشار رای افراد به ماه مارس کشید.
جز این تاخیر، نتیجه آرا بسیار بحث‌برانگیز بود؛ فیلم «ژان دیلمان» در را‌ی‌گیری‌های قبلی در۲۰ فیلم اول هیچ دوره‌ای حضور نداشت و در هیچ نظرسنجی دیگری از منتقدان جهانی، هم بین فیلم‌های برگزیده نبود. جدا از آن، بسیاری از فیلم‌های فیلمسازان زن و همین‌طور فیلمسازان سیاه‌پوست و رنگین‌پوست برخلاف دوره‌های پیشین، به جمع ۱۰۰ فیلم برتر راه یافتند. سایتاندساند از این نتایج حمایت کرد و آن را «مشتی بر پیکر نظم موجود» خواند و در مقاله‌ای مفصل (که بیشتر شرح داستان فیلم بود تا تحلیل)، از «ژان دیلمان» به عنوان یک شاهکار فمینیستی تجلیل کرد؛ در حالی که بسیاری از منتقدان، نظریه‌پردازان و متولیان سینما متفق‌القول‌اند که فیلم آکرمن را به‌سختی می‌توان به عنوان «بهترین فیلم تاریخ سینما» یا حتی «یکی از بهترین‌های تاریخ سینما» قلمداد کرد.
پل شریدر، فیلمساز برجسته (و فیلمنامه‌نویس راننده تاکسی) نوشت: «ظاهر شدن ناگهانی ژان دیلمان به عنوان برگزیده شماره ۱، اعتبار رای‌گیری سایتاندساند را زیر سوال می‌برد» و در ادامه آن را اقدامی سیاسی دانست. نویسنده‌ای به نام آرموند وایت در نشنال ریویو هم این انتخاب را «مارکسیستی‌ــ‌فمینیستی» خواند و ادعا کرد که سایتاندساند مشاوری استخدام کرده است تا ۱۰ فیلم برتر را از «فیلمسازان مرد سفیدپوست» پاکسازی کند!
تاخیر سه‌ماهه در انتشار جزئیات رای‌ها حرف‌وحدیث‌ها را بیشتر کرد و اینکه خود سایتاندساند هم برای روی جلد شماره ویژه‌اش تنها به عکس «ژان دیلمان» اکتفا نکرد و سه نوع روی جلد مختلف دیگر (سرگیجه، همشهری کین و ۲۰۰۱: اودیسه فضایی) را برای این شماره در نظر گرفت، بر تردیدها افزود.
سینمای ایران
«کلوزآپ» عباس کیارستمی (۱۳۶۸) پرافتخارترین فیلم ایرانی در این نظرسنجی است. این فیلم در انتخاب فیلمسازان به میان ۱۰ فیلم اول راه یافت و در رتبه نهم ایستاد (در حالی که در سال ۲۰۱۲ بین ۱۰ فیلم نهایی نبود) و در انتخاب منتقدان در رتبه هفدهم خودنمایی می‌کند.
در رای‌گیری فیلمسازان، «جدایی نادر از سیمین» ساخته اصغر فرهادی (۱۳۸۹) و همین‌طور «خانه دوست کجاست» (۱۳۶۵) کیارستمی در رده هفتاد‌ودوم ایستاده‌اند و «طعم گیلاس» کیارستمی رتبه نود‌وسه را به دست آورد. به این ترتیب چهار فیلم از سینمای ایران در میان ۱۰۰ فیلم برتر فیلمسازان جهانی دیده می‌شود.
منتقدان اما این بار توجه کمتری به سینمای ایران نشان داده‌اند. «خانه سیاه است» ساخته فروغ فرخزاد (۱۳۴۱) در رتبه ۱۰۱ و دو فیلم دیگر کیارستمی در رده ۱۵۷ (خانه دوست کجاست) و ۲۴۳ (طعم گیلاس) دیده می‌شوند و به این ترتیب تنها یک فیلم ایرانی (کلوزآپ) به میان ۱۰۰ فیلم برتر منتقدان راه یافته است. اما جالب اینکه منتقدی چون لورا مالوی دو فیلم ایرانی را بین ۱۰ فیلم برترش انتخاب کرده است.
این بار تعداد فیلمساز رای‌دهنده ایرانی بیشتر از دور قبل است: اصغر فرهادی، آربی اوانسیان، مسعود کیمیایی، امیر نادری، بابک پیامی، شهرام مکری، پناه پناهی، مانیا اکبری و مانی حقیقی فیلمسازانی‌اند که به عنوان فیلمساز ایرانی رای داده‌اند و علی عباسی، دزیره اخوان، بابک انوری و امیلی عاطف هم فیلمسازان ایرانی‌تباری‌اند که در این نظرسنجی شرکت کرده‌اند.
این بار برای اولین مرتبه چند منتقد ایرانی هم به این نظرسنجی دعوت شده‌اند. به جز نگارنده که به عنوان منتقد ایرانی‌ــ‌بریتانیایی در این نظرسنجی شرکت کرده، این نویسندگان سینمایی‌ــ عمدتا از داخل ایران‌ــ در این نظرسنجی شرکت دارند: عباس بهارلو، نیما حسنی‌نسب، حسن حسینی، احسان خوشبخت، بهزاد رحیمیان، الهام شاکری‌فرد، حسین عیدی‌زاده و هوشنگ گلمکانی، که البته سایتاندساند طبیعتا درباره نحوه انتخاب این افراد از بین سایر منتقدان فارسی‌زبان داخل ایران توضیحی نداده است. همین‌طور توضیحی وجود ندارد که از میان ده‌ها فیلمساز شناخته‌شده ایرانی چرا تنها چند چهره در این نظرسنجی شرکت دارند و از فیلمسازان شناخته‌شده دیگری که حتی در جشنواره‌های جهانی جایزه برده‌اند‌ــ از بهرام بیضائی و جعفر پناهی تا محمد رسول‌اف و محسن مخملباف‌ــ در این نظرسنجی خبری نیست.
اما به گمانم فارغ از همه این حواشی‌ها و نتیجه‌ها و جمع‌بندی‌های غالبا توام با اماواگر، این نوع نظرسنجی‌ها تنها از نظر شخصی و فردی قابل‌اعتماد و دفاع‌اند و نه جمعی؛ به این مفهوم که خواننده‌ای که نوشته‌های منتقد موردعلاقه‌اش را دنبال می‌کند، حالا می‌تواند با ۱۰ فیلم برتر آن منتقد خاص‌ــ که ادامه‌ای است بر دنیا و حال‌وهوای نوشته‌هایش‌ــ آشنا شود و همین.
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید