ایندیپندنت فارسی

عمارت تاریخی فخرالدوله در خیابان بهارستان تهران که پس از وقوع انقلاب اسلامی دست‌کم دو بار در معرض تخریب و نابودی قرار گرفته است، علاوه بر اینکه یادگاری برجای‌مانده از دوران معماری قاجار است، بخش مهمی از تاریخ معاصر را نیز در خود جای داده است. کمتر از ۱۰۰ سال قبل در این خانه زنی زندگی می‌کرد که واسطه آشتی شاهزاده‌های قاجار و رضاشاه بود.  

اشرف‌الملوک فخرالدوله، دختر مظفرالدین شاه قاجار، زنی با‌درایت و باکیاست بود، راه و رسم تجارت و ارتباطات انسانی را می‌دانست و اعتبار ویژه‌ای در دربار قاجار داشت. او پس از اینکه با پسر حاج علی‌خان امین‌الدوله، صدراعظم مظفرالدین‌شاه، ازدواج کرد به‌واسطه هم‌نشینی با پدرشوهر سیاست‌مدارش بیش از قبل با زیروبم‌ دنیای سیاست آشنا شد.

فخرالدوله بعدها به مدد همین درایت و سیاست میان رضاشاه و شاهزاده‌های قاجار وساطت کرد و یکی از کسانی بود که ایران را از جنگ داخلی نجات داد، به همین دلیل رضاشاه از او به نیکی یاد می‌کرد. اما خدمت فخرالدوله به این‌ها محدود نمی‌شود، ظاهرا این شاهزاده قاجاری نخستین موسس تاکسیرانی تهران نیز بوده است. او همچنین در سرپرستی کودکان بی‌بضاعت و تامین هزینه تحصیل دانشجویان پیشتاز بود و در ساخت آسایشگاه کهریزک و چندین مدرسه و بیمارستان در تهران نقش داشت.

اتاق فرمان اشرف‌الملوک فخرالدوله عمارتی بود که اکنون حوالی پل چوبی تهران در خیابان بهارستان قرار دارد. نیکولای مارکوف، طراح و معمار برجسته روس، این عمارت را متفاوت‌تر از دیگر عمارت‌های قجری، که اندرونی و بیرونی داشتند، به سبک نئوکلاسیک ساخت.

سبک نئوکلاسیک، تلفیقی از هنر معماری ایرانی و فرنگی بود که از اواخر دوره ناصرالدین‌شاه در ایران رواج یافت و خانه‌های اشرافی متعددی به این شیوه ساخته شد که یکی از آن‌ها عمارت فخرالدوله بود. این عمارت بیش از یک هزار و ۳۵۰ مترمربع مساحت، دو طبقه و یک نیم‌طبقه به‌شکل کوشک دارد و بالغ‌ بر ۳۰ هزار آجر نخودی‌رنگ نمای بیرونی آن را شکل داده‌اند.

عمارت فخرالدوله زیرزمین بزرگی هم دارد که از آن برای نگهداری خوراکی‌ها در زمستان و تابستان استفاده می‌شد، اما مهم‌ترین و زیباترین بخش این عمارت پنجره‌های بلند چوبی، حیاط گسترده و حوض و فواره‌های آن است که چشم‌انداز فوق‌العاده‌ای به آن بخشیده‌اند. این عمارت تاریخی پاییز ۱۳۸۳ در فهرست میراث ملی ایران ثبت شد، اما حتی ثبت در فهرست میراث ملی نیز آن را از خطر تعرض حکومتی‌ها در امان نگه نداشت.

در سال ۱۳۸۸، هنگامی‌که محمدباقر قالیباف شهردار تهران بود، عمارت تاریخی فخرالدوله در اختیار مداحان حکومتی قرار گرفت و با نام «خانه مداحان» تغییر کاربری پیدا کرد. حالا، آن‌طور که برخی رسانه‌های داخلی تایید کرده‌اند، علیرضا زاکانی، شهردار تهران، مجوز ساخت آرامگاه برای یک «شهید گمنام» را در آن‌جا صادر کرده است. اقدامی که چشم‌انداز باغ و بنای این عمارت را از بین می‌برد و به تخریب هویت تاریخی و ارزش هنری و معماری آن منجر می‌شود.  

سایت دیده‌بان ایران، در گزارشی با عنوان «حرکت تانک انقلاب برای تخریب یک بنای تاریخی» از صدور مجوز برای ساخت مقبره «شهید گمنام» در این عمارت خبر داد و نوشت آجرچینی‌های محوطه داخلی عمارت برای احداث مقبره‌الشهدا در دل خانه تاریخی فخرالدوله است.

برمبنای این گزارش، علیرضا زاکانی، آبان ۱۴۰۰ در نخستین روزهای شروع به کارش در شهرداری تهران، به عمارت فخرالدوله رفت و در جمع مداحان حکومتی به آنان وعده «مساعدت همه‌جانبه» داد. احتمالا یکی از وعده‌ها نیز ساخت «مقبره‌الشهدا» در عمارت فخرالدوله بوده که حالا به خانه مداحان تغییر نام داده است.

یکی از کاربران رسانه اجتماعی اکس، با انتشار تصویر جدیدی از عمارت فخرالدوله، نوشت که مقبره شهدا دقیقا در مقابل در ورودی عمارت در حال ساخت است و با تکمیل شدن آن دیگر خانه فخرالدوله قابل دیدن نیست.

در حالی برای ساخت «مقبره شهدا» در عمارت فخرالدوله مجوز صادر شده است که، براساس قانون و ضوابط میراث فرهنگی، هرگونه ساخت‌وساز و تغییر هویت در بناهایی که ثبت ملی شده‌اند غیرمجاز است. اما اتفاق‌های مشابه درباره دیگر بناها و آثار تاریخی و ملی آشکار می‌کند که جمهوری اسلامی حتی به قوانین صریح خود نیز پایبند نیست و آن‌ها را زیر پا می‌گذارد.

علیرضا زاکانی، پس از اعتراض‌ها به ساخت مسجد درپارک قیطریه، نیز از اقدام خود دفاع کرده است، درصورتی‌که کارشناسان محیط زیست و کنشگران میراث فرهنگی تاکید کرده‌اند هرگونه ساخت‌وساز در این منطقه خطرات زیست‌محیطی و تخریب محوطه باستانی را در پی دارد. با این حال، نه‌تنها شهردار تهران با لجاجت برنامه‌هایش برای تخریب هویت تاریخی تهران را ادامه می‌دهد که برخی از اعضای شورای شهر ازجمله مهدی چمران نیز با بی‌اعتنایی به وظیفه نظارتی‌شان از اقدامات شهرداری دفاع می‌کنند.

پس از بالا گرفتن اعتراض‌ها به ساخت مسجد در پارک قیطریه، رئیس شورای شهر به‌صراحت از اقدام شهرداری دفاع کرد و در جلسه علنی شورا گفت که تهران ۴۰۰ مسجد کم دارد و طبق قول شهردار به محسن قرائتی این مساجد باید ساخته شوند.