
فرانسیس مائو
بیبیسی
روز چهارشنبه ششم نوامبر (۱۶ آبان) یک پارکینگ خودرو در فاصله چند متری از سایت میراث جهانی یونسکو هدف حمله هوایی اسرائیل قرار گرفت.
این حمله یک ساختمان چند صد ساله دوران عثمانی را نیز ویران کرد و بعضی باستانشناسان هشدار میدهند که این موضوع، خطر آسیبهای جبرانناپذیر جنگ کنونی بین اسرائیل و حزبالله به مکانهای تاریخی در سراسر لبنان را به وضوح در برابر دید قرار داده است.
گراهام فیلیپ، استاد باستانشناسی در دانشگاه دورهام، بریتانیا، میگوید: «بعلبک محل اصلی آثار رومی در لبنان است. اگر کسی این آثار را بمباران کند دیگر نمیتوانید آنها را جایگزین کنید.»
اسرائیل جنگ با گروه حزبالله را – که تحت حمایت ایران است – از اواخر ماه سپتامبر تشدید کرده و لبنان را هدف هزاران حمله هوایی قرار داده است. درگیری با حزبالله از یک سال پیش به صورت فرامرزی آغاز شده بود.
حملات ارتش عمدتا متوجه مناطق جنوب لبنان، حومه جنوبی بیروت، پایتخت، و دره بقاع در شرق بوده است.
اما در دو هفته گذشته، این جنگ به مناطق جدید، یا بهتر بگوییم، یک منطقه بسیار قدیمی هم کشیده است.
ارتش اسرائیل به بیبیسی گفته است که تنها سایتهای نظامی را هدف قرار میدهد.
اما برخی از این هدفها به طرزی باورنکردنی در نزدیک معابد بعلبک و خرابههای رومی در صور، بندر اصلی امپراتوری فنیقی در حدود ۲۵۰۰ سال پیش، واقع شدهاند.
براساس اسطورهها، صور محلی است که برای اولین بار رنگدانه بنفش در آن تولید شد. این رنگ از پوسته نوعی حلزون به دست میآمد و ویژه رنگآمیزی شنل امپراتوران روم بود.
روز ۲۳ اکتبر، ارتش اسرائیل دستور تخلیه محلههای نزدیک به ویرانه های رومی شهر، از جمله بقایای یک گورستان و یک هیپودروم (میدان اسبدوانی باستانی) را صادر کرد.
ساعاتی بعد حمله به این هدفها آغاز شد و هفته گذشته بمبارانهای بیشتری در این اماکن گزارش شد.
ویدبوهای مربوط به این حملات ابرهای بزرگی از دود سیاه را نشان میدهد که از نواحی ساحلی در چند صد متری ویرانهها بلند میشوند.
منبع تصویر،UNESCO
هیچ نشانی از آسیب ناشی از حملات اسرائیل به آثار رومی در صور و بعلبک وجود ندارد. اما باستانشناسان لبنانی از نزدیک شدن جنگ به ویرانههای هزاران سالهای نگران هستند که یونسکو به عنوان میراث جهانی و اثار برجسته برای بشریت شناسایی کرده است.
جُوان فرشخ بجالی، باستانشناس لبنانی، میگوید: «برای بعلبک این وضعیت حتی بدتر از صور بوده است، زیرا معابد باستانی در مناطقی قرار دارند که از جمله هدفهای [ارتش] اسرائیل هستند که هیچ استثنایی برای این معابد قائل نشده است.»
او میگوید که حزبالله در سایت بعلبک امکانات نظامی ندارد. ارتش اسرائیل این نظر را رد میکند.
ارتش اسرائیل در پاسخ به بیبیسی تصریح کرد که سایتهای نظامی را در انطباق با دستورالعملی بسیار سختگیرانه هدف قرار میدهد و افزود که «ارتش از وجود سایتهای باستانشناسی مهم آگاهی دارد و این موضوع در نظر گرفته شده و بخشی اساسی در برنامهریزی برای حملات را تشکیل میدهند».
ارتش اسرائیل افزوده است: «هر حملهای که بتواند برای یک سازه حساس خطر آسیب ایجاد کند، به دقت پیشبینی میشود و در صورت لزوم باید یک فرآیند دقیق ارزیابی را بگذراند.»

برخی از شهروندان لبنانی که تلاش داشتند از بمباران اسرائیل بگریزند، به ویرانههای بعلبک گریختند زیرا به اعتقاد آنان، اسرائیل مکانهای باستانی را هدف قرار نمیدهد و بنابراین اینها مکانهای امنی هستند.
خانم فرشخ بجالی میگوید «کسانی که برای فرار خودرو نداشند به ویرانهها نزدیکتر شدند، با این باور که سایتهای یونسکو از جانشان ارزشمندتر به حساب میآیند.»
به گفته او، در نتیجه مقامات محلی با صدور اطلاعیههایی به مردم توصیه کردند از حرکت به سوی ویرانههای باستانی خودداری ورزند.
خانم فرشخ بجالی میگوید: «آنها این سایت را پناهگاه خود میدانند. اما این سایت پناهگاه نیست.»
اِرِز بن یوسف، باستانشناس اسرائیلی میگوید که این جنگ اسرائیل را در «وضعیت دشواری» قرار میدهد.
وی میگوید آسیب جنگی به مکانهای باستانی مهم «ضایعه بزرگی برای میراث فرهنگی لبنان و در واقع کل جهان خواهد بود.»
این باستانشناس افزوده است که «با این حال، من شخصا میدانم که اسرائیل هر کاری را که بتواند برای جلوگیری از چنین آسیبهایی انجام میدهد.»
آقای بن یوسف گفته است: «بسیاری از همکاران باستانشناس من، اعم از استاد و دانشجو، در ارتش خدمت میکنند و در جنگ شرکت دارند… آنها طبق دستورالعملهای عمومی ارتش ما، فعالانه برای جلوگیری از وارد شدن چنین آسیبهایی تلاش می کنند.»
منبع تصویر،Reuters
گراهام فیلیپ، استاد باستانشناسی دانشگاه دورهام، میگوید که باور ندارد که اسرائیل عمدا به بعلبک یا سایر مکانهای باستانی حمله کند.
او میافزاید: «دشوار بتوان تصور کرد که بمباران یک معبد رومی فایده نظامی به همراه داشته باشد.»
اما آقای فیلیپ در مورد خطر خارج شدن برخی از بمبها یا موشکها از مسیر خود به سوی هدفهای نظامی و در نتیجه، اصابت ناخواسته به آثار باستانی هشدار داد و گفت: «وقتی مهمات در حجم زیاد شلیک شود، طبیعی است که ممکن است همه آنها در فاصله بیشتر از ۲۵ متری هدف فرود نیایند.»
آقای فیلیپ از نزدیک تاثیر حملات اسرائیل به مکانهای دارای ارزش فرهنگی در جنگ با حماس در غزه را دنبال میکند و هدایت یک گروه دانشگاهی بریتانیایی را برعهده گرفته که آسیب به آثار دارای ارزش فرهنگی در سراسر این باریکه را زیر نظر دارد.
او میگوید هنوز خیلی زود است که بخواهیم ارزیابی کنیم که جنگهای کنونی در لبنان و غزه چه خساراتی وارد کرده است. اما ارزیابی یونسکو که در ماه سپتامبر منتشر شد، نشان داد که ۶۹ مکان دارای ارزش فرهنگی در غزه در اثر جنگی که در پی حملات حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد، آسیب دیدهاند.
قدیمیترین مسجد غزه، موسوم به مسجد اعظم عمری، یکی از این مکانهاست. این محل در اصل یک معبد متعلق به قوم فلیسطیها بود که بعدها به کلیسا و پس از آن به مسجد تبدیل شد.
بر اساس گزارشها، بخش اعظم این بنا در حمله اسرائیل در دسامبر ۲۰۲۳ تخریب شد.
آقای فیلیپ میگوید که این مکانهای باستانی نه تنها به مثابه لنگرهای مهم اتصال به عصر باستان هستند بلکه «تقریبا جنبه روح در جسم یک جمعیت» را دارند.
او میافزاید: «تصور کنید اگر برج لندن یا سنگهای استون هنج نابود شوند، مردم بریتانیا چه احساسی خواهند داشت؛ اینها بخشی از هویت آنها را تشکیل میدهند.»