خانه تاریخی منیر شاهرودی فرمانفرمائیان، از هنرمندان برجسته ایرانی، در منطقه الهیه تهران در آستانه تخریب قرار دارد.

منیر فرمانفرمائیان که به «بانوی آینه‌ها» و «هندسه‌گراترین هنرمند ایرانی» شهرت دارد، از هنرمندان برجسته‌ای است که موفق شد با ترکیب آینه‌کاری، اشکال هندسی، نقش‌مایه‌ها و نقاشی پشت شیشه آثاری مدرن بیافریند.

بر اساس گزارش‌ صفحه اینستاگرامی تهران‌گردی، خانه این هنرمند معاصر در منطقه الهیه تهران در حالی که می‌توانست محلی برای نمایش آثارش باشد، اکنون در معرض تخریب قرار دارد و هیچ ارگانی هم متولی محافظت و نگهداری از آن نیست.

پیشینه این خانه که پس از وقوع انقلاب ۵۷ به مصادره نهادهای حاکمیتی درآمد و اشیای عتیقه آن به تاراج رفت، به زمانی بازمی‌گردد که ابوالبشر فرمانفرمائیان، همسر منیر فرمانفرمائیان، از برادرش عبدالعزیز خواست خانه‌ای مدرن شبیه یکی از طرح‌های فرانک لوید رایت برایش طراحی کند.

خانه منیر و ابوالبشر که زمانی آنجا سکونت داشتند، به نوعی نمایشگاه هنرهای دستی ایران بود. نقاشی‌ها و فرش‌های دستباف که روی دیوارها جانمایی شده بودند و زیورآلات ترکمن و درهایی که با الهام از هنر ایرانی ساخته شدند، این خانه را به سکونتگاهی منحصربه‌فرد و چشم‌نواز تبدیل کردند.

منیر فرمانفرمائیان که خود نیز در طراحی این خانه باشکوه نقش داشت، پیش‌تر در مصاحبه‌ای گفته بود که پنج در چوبی صفوی با نقش طلایی را به سفارش او برای تالار ناهارخوری از قزوین آورده بودند. این تالار سقف آیینه‌کاری هم داشت و در دوران شکوهش، میزبان شخصیت‌هایی برجسته‌ بود.

با این حال، طراحی اصلی خانه منیر و ابوالبشر فرمانفرمائیان برعهده عبدالعزیز فرمانفرمائیان بود؛ استاد دانشگاه تهران و از معماران برجسته که طراحی ورزشگاه آزادی (آریامهری)، فرودگاه مهرآباد و موزه فرش ایران را در کارنامه دارد.

زندگی و آثار هنری منیر فرمانفرمائیان

منیر فرمانفرمائیان آذر ۱۳۰۱ در شهر قزوین متولد شد. او در سن هشت سالگی به همراه پدرش که به نمایندگی مجلس شورای ملی برگزیده شده بود، به تهران سفر کرد. در دوران اقامت در تهران، پدرش به طراحی فرش مشغول بود و منیر نیز از همان کودکی به نقاشی گل علاقه‌مند شد.

منیر از سال ۱۳۲۳ به مدت دو سال در دانشکده هنرهای زیبای تهران تحصیل کرد و سپس به پاریس رفت. او از هنرمندان پیشرو در هنر معاصر ایران است که همواره بر هندسه و اشکال منظم تاکید داشت و توانست با ترکیب نظم و ساختار هنر سنتی ایران و رویکرد انتزاعی هنر غربی، مدرنیسم خاصی به‌وجود آورد که بر پایه سنت‌های تزیینی اسلامی استوار است.

او سپس به آمریکا مهاجرت کرد و در مدرسه طراحی پارسونز و سپس در دانشگاه کرنل نیویورک در رشته تصویرسازی مد ادامه تحصیل داد. پس از فارغ‌التحصیلی، مدتی به‌عنوان طراح مد و گرافیست در آمریکا فعالیت کرد و در این مدت با هنرمندانی چون ویلم دکونینگ، بارنت نیومن، فرانک استلا و اندی وارهول آشنا شد. تاثیر تحصیل در آمریکا و آشنایی با هنرمندان مدرنیست آمریکایی را می‌توان در آثار او مشاهده کرد.

منیر فرمانفرمائیان سال ۱۳۳۶ به ایران بازگشت و در سال ۱۳۳۷ مدال طلای بینال ونیز و مدال طلای نخستین بینال تهران را دریافت کرد. پس از بازگشت به ایران، به نقاط مختلف کشور سفرهای متعددی انجام داد و با فرهنگ و سنت‌های بومی بیش‌ازپیش آشنا شد. او در این سفرها مجموعه‌ای از نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای، نقاشی‌های پشت‌شیشه، زیورآلات سنتی و تعدادی چارچوب و قاب پنجره‌های نقاشی‌شده را گردآوری کرد.

آثار اولیه فرمانفرمائیان مجموعه نقاشی‌های «گل‌ها»، نقاشی‌های پشت‌شیشه و طراحی قالی‌ها است، اما شاخص‌ترین آثار او که باعث شهرت جهانی‌ او شد، حجم‌های آینه‌کاری‌شده است.

او به سبکی ویژه‌ در آینه‌کاری دست یافت. این آثار که در ابعاد مختلف از گوی‌های ۲۰ سانتی‌متری تا آثار چندمتری ساخته شده‌اند، فضایی شبیه به دنیای آینه‌ای برای مخاطب ایجاد می‌کنند. مهم‌تر از ظاهر پر زرق‌وبرق و نقوش تزیینی آینه‌کاری‌شده، هندسه حساب‌شده‌ای است که جوهر اصلی این آثار را شکل داده است و پیوند اساسی میان هنر فرمانفرمائیان و هنر تاریخی ایران را نمایان می‌کند. این آثار ترکیبی منحصربه‌فرد از هنر تزیینی سنتی، هندسه و طراحی معماری به‌شمار می‌آیند که شاید برای نخستین‌بار به شکل هنری مستقل ارائه شده‌اند.

فرمانفرمائیان آثارش را در نمایشگاه‌های متعددی در داخل و خارج ایران به نمایش گذاشت و دوباره در سال‌های ۱۳۴۳ و ۱۳۴۵ موفق شد مدال طلای بینال ونیز را دریافت کند. او در این سال‌ها چندین نمایش انفرادی هم در ایتالیا، آمریکا، فرانسه و ایران برگزار کرد.

پس از وقوع انقلاب ۱۳۵۷، او دوباره به نیویورک مهاجرت کرد. فرم و تکنیک آثار او در این سال‌ها تغییراتی داشت و نقاشی، طراحی و کلاژ جایگزین حجم‌ها و آینه‌کاری‌ها شد و او چیدمان‌ها و کلاژهایی متفاوت از آثار پیشین و طراحی‌هایی روی قالی و پرده، ارائه داد.

فرمانفرمائیان سال ۱۳۸۲ به ایران بازگشت و پس از راه‌اندازی کارگاهش، دوباره ساخت آثار آینه‌کاری را آغاز کرد. بهمن کیارستمی در سال ۱۳۹۳ مستند «منیر» را درباره زندگی و آثار فرمانفرمائیان ساخت. در سال ۱۳۹۶ هم موزه منیر شاهرودی فرمانفرمائیان در باغ نگارستان به‌عنوان نخستین موزه انفرادی تخصیص داده‌شده به یک بانوی هنرمند در ایران افتتاح شد.

نمایشگاه مروری بر آثار منیر فرمانفرمائیان در موزه گوگنهایم نیویورک که سال ۱۳۹۴ برگزار شد، از مهم‌ترین رویدادهای جهانی هنر در ارتباط با هنرمندان ایرانی به‌ شمار می‌آید. این نمایشگاه با عنوان «امکان بی‌نهایت، آینه‌کاری‌ها و طراحی‌ها»، حجم‌ها و نقاشی‌های برگزیده ۴۰ سال فعالیت هنری او از سال ۱۳۵۲ تا ۱۳۹۳ را به نمایش گذاشت. بسیاری از این آثار برای نخستین‌بار در این رویداد به نمایش عمومی درآمدند.

 منیر فرمانفرمائیان سال ۱۳۹۸ بر اثر کهولت سن درگذشت.

در مهر ۱۴۰۳، رکورد فروش بیست‌ویکمین حراج تهران به اثری از منیر فرمانفرمائیان اختصاص یافت که به مبلغ ۱۱ میلیارد و ۶۶۰ میلیون تومان به فروش رسید. این اثر که یکی از نمونه‌های هنر متفاوت این هنرمند به شمار می‌رود، تلفیقی از هنر آینه‌کاری، نقاشی پشت‌شیشه و گچ روی چوب است.