تنگه هرمز بین ایران و عمان واقع شده و خلیج فارس را به دریای عمان و در نهایت به اقیانوس هند متصل می‌کند. اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) از این آبراه به‌عنوان «مهم‌ترین گلوگاه نفتی جهان» یاد می‌کند.

در باریک‌ترین نقطه، عرض تنگه تنها ۳۳ کیلومتر است و عرض مسیرهای عبور کشتی‌ها در هر جهت تنها دو مایل دریایی (کمتر از چهار کیلومتر) است؛ مسئله‌ای که این مسیر را شلوغ و در عین حال بسیار حساس می‌سازد.

بخش عمده‌ای از نفت کشورهای عضو اوپک مانند عربستان سعودی، امارات، کویت و عراق از طریق این تنگه به بازارهای جهانی صادر می‌شود. بر اساس داده‌های مؤسسه «ورتکسا»، روزانه حدود ۲۰ میلیون بشکه نفت خام، میعانات گازی و سوخت‌های نفتی از این مسیر عبور می‌کند. قطر نیز برای صادرات گاز طبیعی مایع‌شده (LNG) به‌شدت به این تنگه وابسته است.

وضعیت فعلی در تنگه هرمز 

درگیری اخیر میان ایران و اسرائیل  بار دیگر نگاه‌ها را متوجه امنیت تنگه هرمز کرده است. هرچند تاکنون هیچ حمله عمده‌ای به کشتی‌های تجاری در منطقه گزارش نشده، اما نگرانی‌ها در حال افزایش است. برخی مالکان کشتی اقدام به افزایش سطح امنیت کرده‌اند و برخی دیگر مسیر خود را تغییر داده‌اند.

خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش داده که برخی مسیرها لغو شده‌اند. منابع دریایی نیز به خبرگزاری رویترز گفته‌اند که در روزهای اخیر، اختلالات الکترونیکی در سامانه‌های ناوبری کشتی‌ها در اطراف تنگه و خلیج فارس افزایش یافته است.

در شرایطی که چشم‌اندازی برای پایان فوری این درگیری دیده نمی‌شود، بازارهای جهانی نفت در وضعیت هشدار قرار دارند. هرگونه انسداد یا اختلال در عبور نفت می‌تواند قیمت جهانی نفت را به‌شدت افزایش دهد و به‌ویژه واردکنندگان آسیایی را با چالش جدی مواجه کند.

هم‌زمان، هزینه حمل نفت از منطقه خاورمیانه افزایش یافته است. به گزارش بلومبرگ، نرخ کرایه نفتکش‌ها برای مسیر خاورمیانه به شرق آسیا در سه روز کاری گذشته حدود ۲۰ درصد و برای مسیر به شرق آفریقا بیش از ۴۰ درصد رشد داشته است.

به‌گفته اداره اطلاعات انرژی آمریکا، ۸۲ درصد نفت و سوخت‌هایی که از تنگه عبور می‌کنند، راهی بازارهای آسیایی می‌شوند. چین، هند، ژاپن و کره جنوبی مجموعاً حدود ۷۰ درصد نفت عبوری از این مسیر را مصرف می‌کنند و در صورت بروز اختلال، بیشترین آسیب را خواهند دید.

پیامدهای احتمالی بستن تنگه برای ایران 

اگر ایران بخواهد تنگه را ببندد، ممکن است با واکنش نظامی مستقیم آمریکا مواجه شود. ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا که در بحرین مستقر است، مسئول تأمین امنیت دریانوردی در این منطقه است.

اختلال در صادرات نفت از این مسیر می‌تواند روابط تهران با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، به‌ویژه عربستان و امارات را نیز تیره کند؛ روابطی که در سال‌های اخیر با تلاش‌های دیپلماتیک تا حدودی بهبود یافته است.

علاوه بر آن، کارشناسان هشدار می‌دهند که ایران نیز برای صادرات نفت خود به این تنگه وابسته است. تحلیل‌گران شرکت جی‌پی‌مورگان در گفت‌وگو با رویترز تأکید کرده‌اند که اقتصاد ایران به‌طور کامل به عبور آزاد کالا و کشتی‌ها از این مسیر وابسته است و بستن تنگه به ضرر منافع خود ایران، به‌ویژه در رابطه با مشتری اصلی‌اش، یعنی چین، خواهد بود.

آیا راه‌حل جایگزین وجود دارد؟

کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند زیرساخت‌هایی ایجاد کنند که بخشی از صادرات نفت را بدون عبور از تنگه هرمز انجام دهند. عربستان با خط لوله «شرق به غرب» امکان انتقال روزانه ۵ میلیون بشکه نفت به دریای سرخ را دارد. امارات نیز خط لوله‌ای از میدان‌های نفتی داخلی خود به بندر فجیره در ساحل دریای عمان راه‌اندازی کرده است.

با این حال، به گفته اداره اطلاعات انرژی آمریکا، تنها حدود ۲/۶ میلیون بشکه نفت در روز می‌تواند از مسیرهای جایگزین منتقل شود و تنگه هرمز همچنان نقشی حیاتی در تجارت جهانی انرژی ایفا می‌کند.