قیمت دلار در بازار آزاد تهران روز دوشنبه دهم شهریور باز هم رکورد شکست و به ۱۰۶ هزار و ۴۰۰ تومان رسید. در همین حال، سایر ارزها نیز مانند روزهای اخیر سیر صعودی داشتند، به‌ویژه یورو که بیش از ۱۲۴ هزار تومان معامله شد و در طول ۲۴ ساعت گذشته، با افزایش دو هزار و ۵۹۰ تومانی، ۲.۱ درصد افزایش قیمت ثبت کرد.

بازار طلا هم با اوج‌گیری ناگهانی پس از تحولات سیاسی مواجه شده است. به طوری که روز پنجشنبه ششم شهریور، هم‌زمان با اعلام رسمی فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی کشورهای اروپایی عضو برجام، رسانه‌های داخلی از رسیدن قیمت هر گرم طلای ۱۸ عیار به هشت میلیون و ۴۲۷ هزار تومان خبر دادند و آن را یک «رکورد تاریخی» توصیف کردند؛ رکوردی که البته در روزهای پس از آن نیز مدام شکسته شد و روز دوشنبه سکه در کانال ۹۵ میلیون تومان قرار گرفت.

قیمت طلا و ارز در حالی به رکوردزنی ادامه می‌دهند که همزمان با شمارش معکوس برای بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، به نظر می‌رسد نقدینگی جامعه از بازار مسکن و بورس به سمت بازار ارز سرازیر شده است.

در چنین شرایطی که حکومت کنترل وضعیت اقتصادی را به طور کامل از دست داده، محمدرضا فرزین، رئیس بانک مرکزی، روز دوشنبه در اظهاراتی مدعی شد که «شایعات اخیر» درباره ناتوانی کشور در مدیریت بازار ارز و کالا ناشی از «فضاسازی رسانه‌ای» و «به منظور ایجاد ترس» است.

او با اذعان به اینکه «تامین ارز به دلیل تحریم‌ها با دشواری فراوان روبرو است» افزود: «با اقدام‌هایی که آغاز شده، بانک مرکزی تلاش می‌کند آرامش را به بازار ارز، کالا و بورس بازگرداند.» فرزین البته به اینکه چه اقدام‌هایی در دستور کار قرار خواهد گرفت و بانک مرکزی چگونه قرار است با تورم افسارگسیخته مبارزه کند، اشاره‌ای نکرد.

رئیس بانک مرکزی در ادامه گفت: «منابع ارزی و طلای بانک مرکزی مطمئن و قابل اتکا است و در مواقع ضروری استفاده خواهد شد.»

در سوی دیگر نیز، کاظم غریب آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی، به جای ارائه راهکاری درباره مواجهه با مکانیسم ماشه و تبعات اقتصادی گسترده آن، به تهدید کردن اروپایی‌ها و محکوم کردن اقدام آن‌ها ادامه داد. او تاکید کرد: «اروپایی‌ها می‌گویند یک فرایند ۲۰ تا ۳۰ روزه وجود دارد و ما هم اعلام کردیم که اروپا از همین فرایند ۲۰ روزه که خودشان برای فرصت اعلام کردند، برای اصلاح این اشتباهی که انجام دادند، استفاده کنند.»

گفته‌های معاون عراقچی در عین حال از انفعال و چشم‌انتظاری جمهوری اسلامی برای کمک چین و روسیه حکایت دارد. او با اشاره به رایزنی با کشور‌های عضو سازمان همکاری شانگهای در خصوص موضوع هسته‌ای تهران، گفت: «برخی از این کشور‌ها عضو شورای امنیت‌اند. چین و روسیه به‌عنوان دو عضو دائم شورای امنیت و پاکستان به‌عنوان عضو غیردائم شورای امنیت. ما با این‌ها اشتراک مواضع داریم و این سه کشور با مکانیسم ماشه و برگشت قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت که لغو شده بودند، مخالف‌اند.»

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران، هم روز دوشنبه در نشست شانگهای پلاس، دست کمک به سوی اعضای پیمان شانگهای دراز کرد و از آن‌ها خواست «در برابر تهدید کشور‌های اروپایی به بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، نقش‌آفرینی کنند».

او با تکرار مواضع پیشین تهران، مدعی شد که «توسل به سازوکار موسوم به اسنپ‌بک تنها به پیچیده‌تر شدن اوضاع و تنش بیشتر منجر می‌‌شود».

پزشکیان در ادامه به آمریکا و اروپا توصیه کرد که «راه‌حل‌های مبتنی بر مقابله را کنار بگذارند و به دیپلماسی روی آورند».

این انفعال در حالی است که به باور کارشناسان، پایان مهلت جمهوری اسلامی برای تامین شروط سه کشور اروپایی عضو برجام و درنهایت فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌تواند سرآغاز دوره‌ای فرا‌بحرانی باشد که در آن، فشار اقتصادی، کاهش دسترسی به بازارهای جهانی، سقوط ارزش پول ملی و محدودیت‌های فزاینده در زندگی روزمره، زندگی میلیون‌ها ایرانی را بیش از گذشته در تنگنا قرار می‌دهد.

مهم‌ترین پیامد فعالسازی این مکانیسم بازگشت جمهوری اسلامی ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد و احیای تحریم‌های تسلیحاتی، مالی، موشکی و مسافرتی گسترده است؛ تحریم‌هایی که برای تمام کشورها از جمله چین و روسیه، الزام‌آورند و عملا انزوای جمهوری اسلامی را در نظام بین‌الملل تشدید می‌کنند.

از منظر اقتصادی، شوک ناشی از بازگشت تحریم‌ها به سقوط بیشتر ارزش پول و افزایش تورم، بیکاری و فقر منجر می‌شود؛ پیامدی که آثارش در همین روزهای اخیر نیز نمایان شده است.

به‌رغم واقعیت‌های میدانی تاثیر پیشاپیش فعال شدن مکانیسم ماشه در بازارهای ایران، محمدرضا عارف، معاون اول پزشکیان، با انکار وضعیت بحرانی، مدعی شد که «می‌خواهند با مکانیسم ماشه مردم ما را به هم بریزند، اما مردم ما خیلی وقت است که از تحریم‌ها عبور کرده‌اند».

عارف با بیان اینکه «غربی‌ها اسنپ‌بک را فعال و آخرین برگ را رو کنند. ما هنوز برگ اولمان را هم رو نکرده‌ایم» گفت: «غربی‌ها یک بار دیگر می‌خواهند مردم ما را امتحان کنند، ولی عقل سلیم حکم می‌کند از یک سوراخ صد بار گزیده نشوند.»

این اظهارات در حالی است که تاثیر تحریم‌ها بر وضعیت معیشت مردم و سوق دادن آن‌ها به سمت فقر و ناامیدی بر کسی پوشیده نیست و حتی مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم، روز جمعه در گفتگوی تلویزیونی اذعان کرد که «بخش بزرگی از مشکلات امروز کشور ریشه در تحریم‌ها دارد؛ تحریم‌هایی که نخستین اثرشان را همواره بر نرخ دلار و یورو گذاشته‌اند و تداوم آن‌ها شکاف میان ریال و ارزها را بیش‌ازپیش عمیق‌ خواهد کرد.»