محمد توسلی
بررسی زندگی و خدمات دکتر محمد مصدق به‌ویژه دوران کوتاه ۲۸ ماهه نخست‌وزیری آن زنده‌یاد، نشان می‌دهد که راهبرد او گفتمان اصلاح‌طلبی و انجام اصلاحات در چارچوب قانون و با روش مسالمت‌آمیز و تدریجی یا «گام‌به‌گام»، متناسب با شرایط اجتماعی بوده است. باوجود حضور پررنگ فرهنگ مارکسیسم به‌ویژه حزب توده و القای روش‌های رادیکال در ادبیات سیاسی آن دوران، دکتر مصدق همواره با واقع‌بینی در برنامه‌های خود بر این استراتژی پایبند ماند و تسلیم نیروهای فشار نشد. برپایه چنین نگاهی می‌توان مصدق را نماد و الگوی جنبش اصلاح‌طلبی ایران بعد از انقلاب مشروطه ارزیابی کرد و اندیشه و برنامه‌های او را «نقشه راه» جنبش اصلاح‌طلبی دانست.
مهم‌ترین خدمات دکتر مصدق را علاوه‌بر تأکید بر اسلامیت و ایرانیت، به‌عنوان دو عنصر تشکیل‌دهنده هویت ایرانیان، می‌توان در دو محور قطع استیلای بیگانگان و توسعه اقتصادی از طریق ملی‌کردن صنعت نفت و پیگیری برنامه توسعه سیاسی از طریق اصلاح قانون انتخابات مجلس شورای ملی و شهرداری‌ها خلاصه کرد. در محور اول، دکتر مصدق از طریق هنر دیپلماسی و با آشنایی با زبان و فرهنگ آنها، توانست بدون اینکه تسلیم بیگانگان شود، با کمترین هزینه استعمار کهن انگلیس را خلع‌ید و حقوق ملت، استقلال و عزت ایرانیان را احیا کند.
در محور دوم باتوجه به فرهنگ استبدادی و اقتدارگرایی دیرین در فرهنگ عمومی جامعه، راهکار او برگزاری انتخابات در سطح شوراهای شهری و مجلس شورای ملی بود تا مدیریت از بالا و نظام آمرانه سلطنتی تا مردم بر سرنوشت خود حاکم شوند و به‌تدریج مدیریت از پایین شکل بگیرد. این روند تأثیر شگرفی بر روحیه و تحول فرهنگی مردم ما داشت. باوجود عوامل بازدارنده‌ای که موجب کودتای ۲۸ مرداد شد و وقفه‌ای در فرایند گذار به دموکراسی به وجود آورد، که بایستی درباره آن به تفصیل سخن گفت، اما آثار فرهنگی – اجتماعی این دوران زمینه‌ساز تحولات اجتماعی دهه‌های بعد تا پیروزی انقلاب سال ۵۷ شد. باوجود نقدهایی که به برخی از تصمیمات دکتر مصدق وارد شده است که البته جای تأمل و بررسی دارد و در این مختصر پرداختن به آن مقدور نیست، شادروان دکتر مصدق همواره به‌عنوان یک شخصیت تأثیرگذار نه‌تنها در تاریخ معاصر ایران بلکه در تحولات منطقه مورد تقدیر قرار گرفته است و در سطح جهانی نیز شخصیت و راهکارهای اصولی دکتر مصدق در کنفرانس‌های بین‌المللی مورد ارزیابی و تقدیر قرار گرفته است. ازاین‌رو دکتر مصدق همواره به‌عنوان یک شخصیت ملی و جهانی مطرح بوده و اندیشه و راه مصدق الگوی آموزنده‌ای برای رهبری و فعالان جنبش اصلاح‌طلبی ما بوده است.
در همین راستا زنده‌یاد مهندس بازرگان در جلسه تأسیس نهضت آزادی ایران در اردیبهشت سال ۱۳۴۰ گفت: «ما مسلمان، ایرانی، تابع قانون اساسی و مصدقی هستیم… مصدقی هستیم و مصدق را از خادمین بزرگ افتخارات ایران و شرق می‌دانیم… ما از مصدق به‌عنوان یگانه‌رئیس دولت که در طول تاریخ ایران محبوب و منتخب واقعی اکثریت مردم بود و قدم در راه خواسته‌های ملت برداشت و توانست پیوند بین دولت و ملت را برقرار سازد و مفهوم واقعی دولت را بفهماند… تجلیل می‌کنیم و به این سبب از (تز) و راه مصدق پیروی می‌کنیم». راه و یاد او گرامی باد.
از: شرق
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید