پس از طوفان‌های گردوغبار استان سیستان و بلوچستان که مراجعه دست‌کم یک هزار نفر به مراکز درمانی را در پی داشت، وقوع طوفان شن، آلودگی هوا و غلظت ذرات معلق در استان‌های خراسان شمالی، خراسان جنوبی و خراسان رضوی نیز بحران‌ساز شده است. کارگروه اضطرار آلودگی هوای مشهد در پی بروز این شرایط، تمام فعالیت‌های اداری، ورزشی و آموزشی این شهر را از ساعت ۱۲ ظهر سه‌شنبه ۲۷ تیرماه تا پایان روز تعطیل کرد.

فرخ‌لقا امینی، کارشناس بررسی آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی اداره کل حفاظت محیط‌ زیست خراسان رضوی، صبح‌ سه‌شنبه خبر داد که شاخص هوای مشهد روی عدد ۲۲۵ است و در صورت عبور از عدد ۳۰۰، هوای مشهد در حالت اضطراری قرار می‌گیرد.

رضا اسماعیلی، رئیس مرکز پایش آلاینده‌های زیست‌ محیطی شهرداری مشهد، نیز گفت که از حدود ساعت ۵ صبح، گردوخاک گسترده آسمان مشهد را فرا گرفته و غلظت ذرات معلق هفت برابر سطح استاندارد است. او همچنین خبر داد که طی ساعت‌های آینده آلودگی هوا تشدید می‌شود. این مقام شهرداری مشهد از مردم خواست از حضور در فضای باز خودداری کنند.

صبح سه‌شنبه شاخص لحظه‌ای کیفیت هوا در مشهد روی عدد ۱۸۸ بود، سپس به عدد ۲۲۵ رسید. حوالی ظهر نیز پایگاه اخبار فوری گزارش داد که شاخص آلایندگی هوا در این شهر از عدد ۳۲۰ عبور کرده و وضعیت مشهد خطرناک است.

ویدیوهایی که ساکنان از وضعیت مشهد در رسانه‌های اجتماعی منتشر کرده‌اند، آلودگی هوا و طوفان گردوغبار در این شهر را به‌وضوح نشان می‌دهد. رئیس مرکز پالایش آلاینده‌های زیست‌ محیطی شهرداری مشهد خشکسالی‌های گسترده را عامل اصلی ایجاد توده‌های گردوخاک در جنوب و جنوب غرب خراسان دانست و گفت از آن‌جا که منشا گردوخاک داخلی است، تقویت و توسعه کمربند و فضای سبز می‌تواند این شرایط را تعدیل کند.

پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری مشهد از قول اسماعیلی نوشت اگر با مدیریت منابع آبی گونه‌های گیاهی سازگار با کم‌آبی را گسترش دهیم، در بهبود کیفیت هوا تاثیر خواهد داشت. این مقام شهرداری مشهد درباره اینکه مدیران شهری چه برنامه‌ای برای کاهش آلودگی هوا در مشهد دارند، توضیحی نداد.

طی روزهای اخیر طوفان‌های شن ناشی از خشکسالی و نبود مدیریت کارآمد منابع آبی استان‌های ایران از سیستان و بلوچستان گرفته تا خراسان و کرمان را درگیر کرده است. پیش‌تر، جواد معراجی‌فر، مدیر روابط عمومی راه‌آهن خراسان، نیز خبر داده بود که طوفان شن و شرایط نامساعد جوی حرکت قطار مسافربری مشهدــ‌سرخس را لغو کرده است.

طی روزهای اخیر به‌تناوب ویدیوهایی از وقوع طوفان‌های شدید شن در استان‌های شرقی و شمال شرقی ایران منتشر شد. سازمان هواشناسی نیز در پی وزش شدید باد و طوفان گردوغبار هشدار سطح نارنجی برای این استان‌ها صادر کرد.

مجید محبی، مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری سیستان و بلوچستان، روز جمعه ۱۶ تیر به خبرگزاری تسنیم گفته بود با شروع موج جدید بادهای ۱۲۰ روزه سیستان، در کمتر از یک هفته بیش از یک هزار نفر در شهرهای زابل، زهک، هامون، هیرمند و نیمروز به مراکز درمانی مراجعه کرده‌اند و از این میان ۱۶۲ تن بستری شده‌اند.

گزارش‌های آماری نشان می‌دهد که سیستان و بلوچستان در سال‌های اخیر از نظر تعداد مبتلایان به سل در ایران رکورددار بود و شیوع این بیماری در سیستان و بلوچستان سه برابر کل کشور است.

کارشناسان می‌گویند تا قبل از خشک شدن هامون و زمانی که هنوز در این استان رطوبت به‌اندازه کافی وجود داشت، بادهای ۱۲۰ روزه که از اواخر بهار آغاز می‌شدند، تا اواخر مرداد ادامه داشتند اما چند سالی است که این بازه زمانی افزایش پیدا کرده است و وزش طوفان شن تا آخر شهریور و گاه حتی تا اواخر مهر همچنان ادامه دارد.

با خشک شدن بستر تالاب هامون، بادهای موسمی در سیستان و بلوچستان که در گذشته مایه فراوانی برای مردم منطقه بودند، به عامل انتشار گردوغبار و ریزگردهای بیماری‌زا تبدیل شدند. مقام‌های دولتی ادعا می‌کنند در مذاکره با هیئت حاکم افغانستان برای تامین حقابه دریاچه هامون موفق عمل کرده‌اند اما شواهد آشکار می‌کند که در پی خودداری طالبان از تامین حقابه ایران، خشکسالی‌ها و نبود مدیریت کارآمد آب، سرزمین‌های شرقی ایران یکی پس از دیگری پهنه‌های آبی خود را از دست می‌دهند و به کانون‌های گردوغبار تبدیل می‌شوند.

همین وضعیت کمابیش درباره استان‌های جنوبی، غربی و مرکزی ایران نیز صادق است. طبق اعلام ستاد ملی مقابله با پدیده گردوغبار، شش استان خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، خوزستان و هرمزگان ۸۵ درصد غبارخیزی دارند و نسبت به دیگر استان‌ها بیشتر با این پدیده مواجه می‌شوند.

پیش‌تر، علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌ زیست، گفته بود طوفان‌های گردوغبار ۲۶ استان ایران را درگیر کرده‌اند. به گفته او، ۲۷۰ میلیون هکتار کانون گردوغبار در اطراف ایران وجود دارد و ۱۲۷ میلیون تن گردوغبار در این کانون‌ها تولید می‌شود.

به گفته کارشناسان، تنها راه نجات ایران از بحران جدی آب تغییر سیاست‌های مدیریت آب، به‌روزکردن زیرساخت‌ها، توسعه طرح‌های آبخیزداری و نجات آبخوان‌های باقی‌مانده است.