حمیده آرامش
مدرسه فمینیستی: روز دوشنبه ۲۰ آذر ماه نشستی با عنوان «سیاست فضا: موقعیت زنان و فضای عمومی» و «جنسیت و فضای عمومی» در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، توسط مرکز مطالعات زنان انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد.
شهلا اعزازی: خشونت دولتی علیه زنان، همچون طرح جدید گذرنامه به ابعاد خشونت ها افزوده
در این نشست، ابتدا دکتر شهلا اعزازی، طی مقدمه ای به مسئله خشونت علیه زنان پرداخت و گفت: در تعریف خشونت علیه زنان، هر گونه ضرب جرح بر بدن و وارد آوردن فشارهای روانی بر اساس جنسیت، خشونت علیه زنان تعریف می شود و البته به گفته ای دیگر خشونت علیه زنان را می توان نظارت سختگیرانه بر رفتارهای زن توسط مرد دانست که امروز ما شاهد نوع جدیدی از خشونت علیه زنان هستیم که می توان آنرا به خشونت دولتی تعبیر کرد که نمونه اش همین طرح جدید گذرنامه در کمیسون امینت اجتماعی مجلس است که قرار است با این قانون جدید، صدور گذرنامه برای زنان زیر ۴۰ سال را به اذن پدر یا حاکم شرع مشرو سازند. شهلا اعزازی افزود: هیچ معلوم نیست این شرط چهل سالگی برای زنان را از کجا آورده اند؟ از همین رو باید از ارائه دهندگان این طرح پرسید که در این سن مگر چه اتفاقی برای زنان می افتد، آیا در سن ۴۰ سالگی عقل زنان کامل می شود، یا اینکه در این سن شکسته می شوند؟ وی افزود: این درحالی است که طبق قوانین موجود، دختران در ۱۳ سالگی می توانند ازدواج کنند یا در ۱۶ سالگی می توانند در انتخابات شرکت کنند، حال چطور زنان به زعم نویسندگان این طرح، تا ۴۰ سالگی هم نمی توانند بدون اجازه ولی قهری از کشور خارج شوند؟ شهلا اعزازی در انتها افزود: که این نوع قوانین و مقررات مانند لایحه جدید گذرنامه، در واقع همان نوع نظارت سختگیرانه بر رفتار زنان است که به عنوان خشونت علیه زنان شناخته می شود.
گیتی اعتماد در ادامه سخنان خود به طرح مشکلات زنان در استفاده از فضاهای عمومی همچون مزاحمت های خیابانی، فقدان یا کم بودن امنیتی فضاهای عمومی برای زنان پرداخت.
پس از سخنرانی کوتاه شهلا اعزازی، دکتر گیتی اعتماد، سخنان خود را با موضوع «جنسیت و فضای عمومی» آغاز کردند .گیتی اعتماد ابتدا فضای عمومی را چنین تعریف کرد: «فضای عمومی، فضایی است که مردم فارغ از جنس و سن و موقعیت اجتماعی بتوانند از آن استفاده کنند ، فضای عمومی درجه بندی دارد، مثلا یک خیابان را با یک باشگاه ورزشی هر چند هر دوی آنها عمومی هستند را نمی توان در یک درجه قرار داد .» وی سپس فضای عمومی را به دو دوره قبل و بعد از مدرنتیه تقسیم کرد. و سپس به بیان ویژگی های این دو دوره پرداخت. گیتی اعتماد افزود: یکی از ویژگی های فضای عمومی در دوره قبل از مدرنتیه آن است که حضور زنان در فضاهای عمومی بسیار کمرنگ است، به طوری که در فضای عمومی پیش از مدرنیته، اگر گریزی از حضور زنان در بیرون از خانه وجود نداشت، معمولا اماکنی خاص زنانه می ساختند که البته چنین فضاهایی نیز خیلی محدود بودند، مثلا در حد حمام های زنانه و بعضی از مکاتب آموزشی.
گیتی اعتماد در ادامه گفت: در دوره پیش از مدرنیته، فضاهای عمومی عبارتند بودند از : اماکن مذهبی، مثل مساجد زیارتگاه ها، بازار، مدارس مذهبی، مکتب خانه ها، باغ های خصوصی، حمام های عمومی و معابر عمومی. و در این دوره ارتباط میان زنان و مردان بسیار کم و محدود بود و طرح جداسازی جنسیتی به شدت اعمال میشد .
وی سپس گفت: در دوره مدرنتیه که با حضور پهلوی ها شکل گرفت، فضاهای عمومی تغییراتی زیادی کرد .در این دوره فضاهای عمومی، به سه دسته تقسیم می شوند، معابر عمومی، فضای کار و خدمات و بالاخره فضاهای تفریحی. در این دوره با ورود اتومبیل، خیابان های جدید جای معابر گذشته را گرفتند و بیشتر اماکن عمومی همچون بازار و ادارات دولتی نیز کنار خیابان ها ساخته شدند .در این دوره برای اولین بار فضاهای تفریحی خاصی مانند پارکها و سینماها ساخت شد که بعد از انقلاب هم در فضای عمومی تغییر عمده ای رخ نداد، هر چند چندین مکان عمومی جدید مانند فرهنگسراها و کافی نت ها به فضای عمومی افزوده شد که خاص دوره پس از انقلاب هستند و قبل از انقلاب نبودند.
گیتی اعتماد گفت: البته در دوره مدرنتیه، برخی از فضاهای عمومی قبل از مدرنیته، مانند مساجد، قهوه خانه ها و زورخانه به حیات خود ادامه دادند . اما به رغم آن که فضاهای عمومی از نظر فیزیکی بعد از انقلاب چندان تفاوتی نکردند ولی تغیییرات چشمگیری را در محتوای این فضاها پس از انقلاب می بینیم . برای نمونه جدایی و تفکیک بین زنان و مردان در فضاهای عمومی، بعد از انقلاب پر رنگ تر شدند. مثلا اتوبوس ها یا کلاس های درس، تفکیک جنسیتی اعمال شد و حتا مکان هایی که امکان تفکیک شان برای زن و مرد به صورت مجزا وجود نداشت، بین دختران و پسران پرده کشیده می شد .
وی افزود: البته اعمال جداسازی و تفکیک جنسیتی، با اینکه معضلاتی را برای ارتباط میان دختران و پسران ایجاد کرده، ولی آنها هم برای مشکل خود راه حل های متنوعی پیدا کرده اند، مثلا دختران و پسرانی که در جنوب شهر تهران زندگی می کنند و دچار محدودیت هایی بیشتری در این زمینه هستند، ترجیح می دهند که برای قرار ملاقات های شان از پارک های شمال شهر استفاده کنند و یا حتا برخی از دختران و پسران جوان از مراسم های عمومی مثل عزاداری محرم، برای باهم بودند ، استفاده کنند .
گیتی اعتماد در ادامه سخنان خود به طرح مشکلات زنان در استفاده از فضاهای عمومی همچون مزاحمت های خیابانی، فقدان یا کم بودن امنیتی فضاهای عمومی برای زنان پرداخت.
آذر تشکر: گسترش «فضای اردوگاهی» برای گروهی نشانه دار، مثله کردن سیستماتیک فضای زیست زنان
سخنران بعدی این نشست دکتر آذر تشکر بود، که سخنان خود را حول «سیاست فضا: موقعیت زنان و فضای عمومی» در جمع علاقه مندان مطرح ساخت.
آذر تشکر ابتدا تاریخچه ای از طرح بحث فضای عمومی زنان مطرح کرد: بعد از انقلاب، تا یک برهه ای از زمان، بحث مطالعات زنان در حاشیه بود، به ویژه تا زمان پایان جنگ ایران و عراق. ولی پس از جنگ، عمده مباحث مربوط به زنان در قالب مسائل حقوقی و خانواده مطرح می شد. ولی در دوره اصلاحات، حوزه مباحث مربوط به زنان گسترده تر شد که در این مرحله برای اولین بار، بحث فضای عمومی مطرح می شود که در واقع یک گفتگو با سیاستمدارن بود. مثلا اینکه چرا زنان حضور گسترده تری در جامعه دارند. آذر تشکر سپس چرایی این پرسش را بطور اختصار چنین بیان کرد: اشتغال، تحصیل، و به ویژه تغییر نقش های زنان و مردان در خانواده.
وی افزود: پس از دوره اصلاحات، الان بحث حضور زنان جنبه عملی به خود گرفته و دیگر از حالات تئوری درآمده است. از این رو در این دوره، دولت برای تعیین شکل حضور زنان در اماکان عمومی دخالت می کند، مثلا با همین ابزار گشت ارشاد. در این دوره ما وارد یک حوزه جدید از حضور زنان در فضای عمومی می شویم که همان فضای اینترنت و مجازی است. به عبارتی در دوره بعد از اصلاحات، دیگر مبحث زنان و فضا، از شکل تئوری درآمده و جنبه عینی و مادی به خود می گیرد. برای همین است که ما در این مقطع بحث تقسیم برابر منابع میان زنان و مردان را داریم. و اینکه موانع حضور فعال زنان در جامعه مانند مزاحمت های خیابانی و نبود امینت چقدر می تواند تاثیرگذار در این تقسیم برابر منابع باشد .در این دوره ما شاهد هستیم که «گتو»های خاصی در جامعه شکل می گیرد که باعث می شود مثلا فضاهای خاص زنانه بیشتر تشکیل شود، برای نمونه در قالب طرح جداسازی و تفکیک جنسیتی در دانشگاها یا احداث پارکهای ویژه و جدایی هرچه بیشتر در وسایل نقلیه و غیره. ناگفته نماند که «گتو» یک سیستم خاصی است که در آن یک گروه یا قومی را به واسطه ای اینکه رفتارهای شان با فضای عمومی جامعه تضاد دارد یا مضر تشخیص داده می شود، جدا می کنند و محدودیت هایی را بر این «گروه نشانه دار» اعمال می کنند.
آذر تشکر در ادامه سخنان خود افزود: یک اتفاق خیلی مهمی که در جداسازی های جنسیتی اتفاق افتاده این است که برای توجیه این کار، به وضوح از ادبیات فمنیستی استفاده می شود. مثلا برای توجیه جداسازی جنسیتی در دانشگاه، کامران دانشجو می گوید ما می خواهیم خانم ها راحت باشند یعنی از ادبیات فمنیست استفاده می کند. یا ادعا می کنند که خانم ها دوست دارند بدون پوشش باشند در پارکها و ما هم برای تامین حقوق آنها پارک های خاص زنان ایجاد می کنیم .در حالی که احداث این پارکها و مکان های خاص زنان، در واقع ایجاد «گتو» برای زنان است که از طریق این اردوگاه ها یعنی ایجاد یک بخش شهری محصور شده، شبکه ای از نهاد ها و گروه های ویژه، مجموعه های فرهنگی که در برگیرنده انزوای اجتماعی- اخلاقی برای یک گروه نشان دار است، فضای زندگی و شانس زندگی اعضای آن گروه نشانه دار به طور سیستماتیک مثله می شود.
وی سپس افزود: «گتوسازی» از سه سنت تاریخ نگاری آوارگان یهودی در دوران نازیسم، تاریخ آسیای شرقی و سیاهان آمریکایی در جامعه صنعتی استخراج شده و شهر چینی ها در نیویورک مثالی برای این مقهوم به شمار می رود. گتو به عنوان ابزار کنترل است که چهار عنصر برچسب، ممانعت از حضور جمعیت در فضاهای عمومی شهر، حبس و در خودپیچیدگی نهادی را در بر می گیرد. ایجاد گتو با دو هدف انجام می گیرد: منافع مادی برای گروه بزرگتر و حداقل تماس گروه با افراد دیگر.
جایگزینی فضای مجازی به جای روابط واقعی در میان زنان و مردان و گتو کردن زنان، در مجموع سبب می شود که زنان از فضای عمومی محروم شوند، در حالیکه تماس چشمی و زبان بدن بین دو جنس باعث می شود زنان و مردان بتوانند موقعیت های ذهنی خود را به اشتراک بگذارند. وقتی دو جنس ارتباط نداشته باشند، روابط زنانه زیاد می شود؛ جلسات زنانه و حتی روابط جنسی زنانه هم بیشتر می شود و موجب آسیب های اجتماعی بسیاری در حوزه زنان خواهد شد.
پس از اتمام سخنرانی ها، جلسه پرسش و پاسخ تشکیل شد و این نشست تا ساعت ۷ شب به طول بیانجامد.
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید