بهرام صلواتی در نشست مهاجرت، تمنای رفتن در دانشکده فنی دانشگاه تهران عنوان کرد: در سال ۲۰۱۸، تعداد دانشجویان مهاجر از ایران ۱۲ هزار و ۷۰۰ نفر اعلام شده که از این میان رتبه ۱۲ را میان دانشجویان خارجی آمریکا دارا هستیم.

وی در ادامه از نگرانی ماندگاری دانشجویان سخن گفت و افزود: ایران کشوری است که نرخ ماندگاری بالاتری در مقصد نسبت به کشورهای هند و چین دارد. ۹۰ درصد دانشجویان ایرانی پس از اتمام تحصیل در آمریکا می مانند.

صلواتی با تاکید بر اینکه، وضعیت مهاجرت دانشجویان و نخبگان ایرانی آنگونه که در اذهان عمومی منفی و با رتبه های بالا به نظر می رسد، نیست، تصریح کرد: در حال حاضر سهم مهاجرت دانشجویان در ایران نسبت به افزایش جمعیت آنها ، شیب نزولی یافته است و از ۲ درصد جمعیت دانشجویان مهاجر در دهه های ۹۰ میلادی به یک درصد در سال ۲۰۱۶ رسیده است.

وی در باره آمار جهانی مهاجرت گفت: در یکی دو سال اخیر آمار مهاجران جهان به ۲۶۰ میلیون رسیده است و از هر ۳۰ نفر یک نفر در دنیا مهاجر است. جمعیت مهاجران دنیا با سرعت بالایی در حال افزایش است. این تنها مختص ایران نیست و در دنیا هیچ کشوری تنها گیرنده و تنها فرستنده ندارد.

وی در ادامه با اشاره به نبود آمارهای دقیق و رسمی در باره مهاجرت ایرانیان افزود: در مجموع ۵ تا ۶ میلیون دانشجوی مهاجر در دنیا داریم که با احتساب دانشجویانی که آنلاین در حال تحصیل هستند، ۱۳ تا ۱۴ میلیون مهاجر دانشجو در جهان داریم.

این پژوهشگر پژوهشکده سیاست گذاری علم و فناوری دانشگاه شریف ادامه داد: بیشتر مهاجران در مقطع تحصیلات تکمیلی هستند. ۴۲ درصد مهاجران دانشجو، کارشناسی ارشد و ۹ درصد در مقطع دکتری مشغول به تحصیل اند. در خاورمیانه اما مهاجران دانشجو بیشتر در مقطع کارشناسی تحصیل می کنند.

صلواتی در باره پراکندگی دانشجویان مهاجر در جهان گفت: چین با جمعیت حدود ۲ میلیارد نفری، ۷۰۰ هزار دانشجوی مهاجر دارد. آمریکا نیز با کاهش سهم در سال های اخیر سهم ۲۳ درصدی دانشجویان مهاجر دارد. ایران نیز با ۵۱ تا ۵۳ هزار دانشجوی مهاجر میان کشورهای جهان در رتبه دهم و یازدهم قرار دارد.

وی عنوان کرد: از میان هر دو دانشجوی مهاجر در آمریکا یک موقعیت شغلی آکادمیک برای این کشورها ایجاد می شود. از این رو دانشجویان مهاجر بین المللی در آمریکا که به حدود یک میلیون نفر می رسند، حدود ۵۰۰ هزار شغل دانشگاهی برای این کشور ایجاد می کنند. حدود ۲۶ میلیارد دلار در سال گردش مالی این بازار جذب دانشجو است. طرح های ضد مهاجرتی دونالد ترامپ، آمریکا را از مقصد مهاجرت خارج کرده است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه بیشترین مهاجران ایران به آمریکای شمالی، اروپایی غربی و اقیانوسیه می روند، گفت: طبق آمار رسمی، ایران حدود یک و نیم میلیون مهاجر در دنیا دارد و حدود سه میلیون مهاجر رسمی از افغاستان و عراق پذیرفته است. در حالی که در آمار غیررسمی صحبت از ۷ و ۸ میلیون مهاجر ایرانی در جهان است.

صلواتی بر اساس آمارها می گوید: ایران رتبه ۳۱ در کشورهای مهاجرفرست داشته و سالانه ۳۰ تا ۴۰ هزار مهاجر به سراسر دنیا می فرستد.

این عضو موسسه مطالعات جمعیتی با تاکید بر نادرست بودن این احساس که همه می روند و ما جامانده ایم، گفت: پیش از انقلاب بالاترین جمعیت دانشجو در آمریکا را داشتیم که این روند تا سال های اخیر کاهش نزولی داشت اما در چند سال گذشته با شیب ملایمی افزایش یافت.

** چرا ایرانیان مهاجرت می کنند؟

صلواتی در ادامه نشست به نتایج پژوهشی میان ۴۲۵ مهاجر ایرانی اشاره کرد و گفت: ۷۵ درصد از پاسخ دهندگان به دلیل انگیزه های تحصیلی و پژوهشی برای تحصیل در مقطع دکتری از کشور خارج شده اند که بیشترین آنان از میان رشته های فنی بودند.

این پژوهشگر حوزه مهاجرت در باره دلایل رفتن گفت: یکی از اصلی ترین دلایل مهاجرت، سد بزرگ کنکور برای ورود به دانشگاه و کیفیت دوره های تحصیلی است.

به گفته وی، وضعیت شغلی، نبود فرصت های شغلی، سطح حقوق و دستمزد نیز انگیزه بعدی مهاجرت میان ایرانیان است.

وی به پدیده جالبی که در میان مهاجران جهان مختص ایرانیان است، اشاره و عنوان کرد: ۷۵ درصد مهاجران در پاسخ به اینکه آیا پیش از خروج از ایران شاغل بوده اید؟ گزینه بله را انتخاب کردند و جالب اینکه حدود ۵۰ درصد از آنان دارای مشاغلی با قراردادهای ثابت و سالیانه بودند.

صلواتی می گوید: پاسخ دهندگان به این پرسش که اگر دانشگاه های بین المللی در داخل ایران امکان فعالیت داشته باشند، می مانید؟ جواب خیر دادند و به این پرسش که اگر پیش از مهاجرت دارای شغل مناسبی بودید باز هم مهاجرت می کردید؟ بله گفتند.

وی دلیل چنین پاسخ هایی را میل به تجربه زندگی در خارج از کشور و میل به داشتن مدرک تحصیلی خارجی عنوان کرد و از افزایش تمایل به مهاجرت میان ایرانیان خبر داد.

این استاد دانشگاه در ادامه از دلایل بازگشت برخی مهاجران ایرانی به دلیل پیوندهای عاطفی و خانوادگی، انتقال دانش و فناوری و علاقه به پیشرفت کشور گفت.

بنا بر آمار صلواتی، در پنج سال گذشته، ۱۲۵ دانش آموخته از ۲۰ دانشگاه برتر جهان به کشور بازگشته اند و طرح های حمایتی خوبی از آن ها صورت گرفته است.

** آرزومندی، عامل اجتماعی مهاجرت

مهرداد عربستانی عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در ادامه نشست به دلایل جامعه شناختی مهاجرت میان ایرانیان پرداخت.

به گفته وی، تمنا و تمایل به مهاجرت ذهنیتی یک واقعیت اجتماعی است و شامل حالات درونی و تخیل مردم نیست. تمایل به مهاجرت یک نشانه گاه از اوضاع کشور است.

این استاد دانشگاه می گوید: ایران در میان بیش از ۱۰۰ کشور، چهارمین رتبه را در ثبت نام لاتاری آمریکا دارد.

عربستانی در ادامه به بالا بودن تجربه خشم در میان ایرانیان اشاره کرد و گفت: این وضعیت به مسائلی چون ناامنی و فقر مربوط نمی شود.

وی سخنان خود را با این جمله ادامه داد که چرا همه به ترک کشور تمایل دارند؟ تحصیل از نخستین دلایل تمایل خروج از کشور است. در مراحل بعدی نیز دشواری راه اندازی کسب و کار در ایران، انتخاب سبک زندگی، آزادی و غیره از دلایل مهاجرت بیان می شود.

وی با اشاره به اینکه تحقق نیافتن آرزومندی میان مردم، عمده دلیل مهاجرت آنان به خارج از مرزهای جغرافیایی است، تصریح کرد: اگر کسی در برنامه ریزی آینده خود احساس کند که آروزهایش محقق نمی شود، به فراتر از مرزها می رود. مردم جامعه ایران آرزوهای خود را محقق یافته نمی بینند.

این استاد انسان شناسی با اشاره به اینکه دلایل متعدد در کنار هم باعث مهاجرت افراد شده و تنها یک دلیل عامل مهاجرت نیست، اظهار کرد: جایگاه افراد در موقعیت سیاسی و اقتصادی ساختار جامعه، ذهنیات وی را شکل می دهد. در صورتی که این ذهنیت نسبت به جایگاه ها منفی شده و فرد خود را در این جایگاه ها نبیند، به فکر عبور از مرزها می افتد.

عربستان با اشاره به اینکه امید در ایران اندک است و نظام اجتماعی ایران، قادر به تولید امید نیست، گفت: اقتصاد امید با وضعیت ذهنیت سیاسی به معنای دسترسی به قدرت و سرمایه های مختلف اجتماعی رابطه تنگاتنگ دارد. وقتی امید وجود داشته و دسترسی به تمناها ممکن باشد افراد به دنبال یافتن جایی دیگر برای تحقق آرزوها نخواهند بود. اما اگر قواعد سختی داشته باشیم که نگذارد تمناهایی چون کرامت انسانی، بهره مندی اقتصادی، حق معیشت، آزادی انتخاب و غیره نادیده انگاشته و انکار شود به طور ناخودآگاه به دنبال فرار از سیستم هستیم.

این عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در پایان افزود: اقتصاد امید زمانی آسیب می بیند که خواسته های فرد نادیده گرفته شود.

منبع: خبرگزاری ایرنا