بالا یا پایین بودن مشارکتِ اقتصادی، در جوامع شهری و روستایی به عوامل گوناگونی بستگی دارد. پایین آمدن نرخ مشارکتِ اقتصادی تبعاتی ناگوار برای دولت‌ها دارد. تغییرات سیاسی یکی از این تبعات است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، اینکه ما چه تعریفی از اشتغال داشته باشیم قطعا بستگی به جایگاه اجتماعی‌مان دارد؛ کما اینکه تعریف یک مدیر دولتی حوزه اشتغال از بیکاری با یک پدر دل‌نگران که سه فارغ‌التحصیل دانشگاهی خانه‌نشین دارد، متفاوت است اما اینکه مابه‌ازای بیرونی وضعیت اشتغال و طرح‌های اشتغال‌زایی که در این سالها اجرا شد، چه پیامدهایی برای جامعه داشته، نیاز به بررسی‌های آماری و تطبیقی دارد.
در این میان البته نباید هنجارهای فرهنگی یا تفاوت‌های اقلیمی را از نظر دور داشت. مثلا در استان‌های شمالی، در دو فصل بهار و تابستان و با کشت برنج، سطح شاغلان دو استان گیلان و مازندران بالا می‌رود اما در پاییز و زمستان اشتغال، سیر نزولی طی می‌کند.
در سیستان و بلوچستان هم چنین قاعده‌‌ای حاکم است. در دو فصل ابتدای سال به‌خاطر گرمایِ هوایِ جنوب با کاهش تعداد شاغلان فصلی مواجه هستیم اما در پاییز و زمستان به سبب مساعد بودن آب و هوا شاهد افزایش شاغلان هستیم.
آمارها سخن می‌گویند
«کیوان محمدی» رییس سازمان برنامه و بودجه استان گیلان معتقد است که نرخ بیکاریِ جمعیت ده سال و بیشتر این استان شاخص ۱۰/۷ درصدی دارد؛ در حالی‌که نرخ مشارکت اقتصادی استان گیلان برابر با ۴۲/۷ درصد است. نرخ مشارکت اقتصادی در استان سیستان و بلوچستان برابر با ۳۰/۵ درصد است که پایین‌ترین نرخِ مشارکت اقتصادی در سطح کشور است. نرخ مشارکت اقتصادی مردان در گیلان ۶۴/۹ و زنان ۲۰/۹ درصد است.
محمدی با بیان این مطلب خاطرنشان کرد: البته یکی از شاخص‌های توسعه انسانی در دنیای امروز میزان مشارکت زنان در فعالیت‌های اقتصادی است. از قدیم الایام زنان گیلانی چه در عرصه تولید برنج و چه در بازارهای محلی و فروش محصولات اقتصادی حضور پررنگی داشتند.
وی افزود: طبق آمار ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران ۲۴/۴ درصد از جمعیت فعال بین ۱۵ تا ۲۹ سال کشور درگیر مساله بیکاری‌اند و این شاخص دربین زنان بیشتر از مردان و در نقاط شهری بیشتر از مناطق روستایی است.
رییس سازمان برنامه و بودجه گیلان ضمن اشاره به تفاوت دو مفهوم تورم و بیکاری گفت: در دنیا اگرچه تورم زیر ده دصد یکی از نشانه‌های اقتصاد پویا است اما نرخ بیکاری بالای پنج درصد را نشانه وجود معضل اقتصادی می‌دانند.
این استاد دانشگاه به آمارهایی درخصوص تفاوت درصد زنان و مردان بیکار در گیلان اشاره کرد و افزود: در این استان ۲۹ درصد از افراد ۱۵ تا ۲۹سال بیکار هستند که تفاوت محسوسی با آمار سال گذشته در این مورد وجود ندارد اما مرکز آمار ایران؛ نرخ بیکاران در این بازه سنی برای استان سیستان و بلوچستان را حدود ۲۶درصد اعلام کرده است. این در حالی است که تصور عمومی در سطح کشور، از برخورداریِ اقتصادی مردم گیلان و مشکلات کمتر این استان حکایت دارد؛ در حالی که در این شاخص گیلان از سیستان و بلوچستان عقب‌تر است.
ناگفته نماند که مطابق گزارش مرکز آمار ایران که در فصل بهار سال جاری منتشر شد؛ استان سیستان و بلوچستان رتبه سوم بیکاری را در سطح کشور به‌خود اختصاص داده بود؛ در حالی‌که رتبه گیلان در این گزارش بیست و یکم بود.
این در حالی است که طبق آخرین گزارش آمار فصلی مرکز آمار ایران، استان سیستان و بلوچستان رتبه چهارم بیکاری کشور را کسب کرد که نسبت به بهار سال جاری از وضعیت بهتری برخوردار شده است. شاخص‌های آماری نمایانگر پایین‌ترین میزان مشارکت اقتصادی این استان در نیمه‌های دهه ۸۰ تا اوایل دهه ۹۰ خورشیدی است و این مساله مبینِ تاثیرِ عوامل بیرونی بر رویکرد اجتماعی و اقتصادی مردم این استان است.
جالب‌ترین بخش شاخص‌های آماری مرکز آمار ایران مربوط به سه استان سمنان با۷/۶ درصد و مرکزی با۷/۵ درصد و هرمزگان با۸/۵ درصد نرخ بیکاری است. بنابراین سه استان اخیر کمترین میزان بیکاری را در سطح کشور دارند.
در گزارش مرکز آمار ایران؛ استان خراسان شمالی با نرخ مشارکت اقتصادی ۴۴/۱ درصدی رتبه اول مشارکت اقتصادی کشور را به‌خود اختصاص داد که سهم بخش کشاورزی این استان از این میزان مشارکت اقتصادی ۳۴/۶ درصد بود و استان تهران با هفت دهم درصد کمترین میزان مشارکت اقتصادی را در بخش کشاورزی به‌خود اختصاص داد.
در گزارش مرکز آمار ایران چهارمحال و بختیاری با ۲۳/۷ درصد، بیکارترین استان کشور شد و استان کرمانشاه با ۲۲/۶ درصد، رتبه دوم بیکاری را از آن خود کرد. معدل سهم بخش صنعت از کل اشتغال کشوری ۳۲/۶ درصد بود که استان یزد با عدد ۴۵/۷ درصدی رتبه اول اشتغال صنعتی کشور را به دست آوررد و استان کردستان حائز رتبه آخر اشتغال صنعتی با نرخ ۲۱/۸ درصدی شد.
نمایندگان و مسئولان چه می‌گویند؟
مساله بیکاری در کنار کارکردهای اقتصادی و اجتماعی‌اش، دارای بازخوردهای سیاسی و حتی امنیتی هم هست تا جایی که جامعه‌شناسان سیاسی ارتباط معناداری میان “تاب آوری” اجتماعی و مساله اشتغال برشمرده‌اند و سالها است که رابطه آسیب‌های اجتماعی با سطح اشتغال جوانان اثبات شده است. در این شرایط هر یک از متولیان امر از ظن خود به این مساله می‌پردازند.
«علی کرد» نماینده خاش و میرجاوه در مجلس شورای اسلامی در این مورد می‌گوید: خشکسالی‌های پیاپی، طی چند سال اخیر برای جوانان جویای کار وضعیت بغرنجی را فراهم آورده است.
وی به عدم تناسب تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی با نیازهای بازار کار اشاره کرد و افزود: با وجود این همه جوان فارغ التحصیل بیکار متاسفانه هیچ برنامه مدونی برای اشتغال این جوانان جویای کار وجود ندارد و دردناکتر اینجاست که بسیاری از این جوانان برای کسب روزی حلال به شهرها و استان‌های مجاور می‌روند که این مهاجرت باعث برهم خوردن توازن جنسیتی در بلندمدت خواهد شد و تولید آسیب اجتماعی می‌کند.
کرد با بیان اینکه جوان‌ها فرصت‌هایِ تولیدِ ثروت هستند، از نداشتن برنامه راهبردی برای هدایت و کانالیزه کردن این پتانسسل انتقاد کرد و خواهان استفاده از فرصت مرزهای شرقی به منظور کاستن از معضل بیکاری شد.
اما «محمد میهنی» فرماندار میرجاوه می‌گوید: ۵۱ درصد از جمعیت شهرستان را زنان و ۴۹درصد از جمعیت را مردان تشکیل می‌دهند.
وی خاطرنشان کرد: اقتصاد شهرستان بر پایه دامداری و کشاورزی استوار است و بخش صنعت و معدن با وجود منابعی مثل معدن طلا در شهرستان میرجاوه، سهم درخوری از اشتغال و تولید این منطقه ندارد و متاسفانه شهرستانهای خاش و میرجاوه دارای آمار بیکاری ۱۸ درصدی هستند.
آستارا هم پنجه در پنجه بیکاری دارد
از مرز میرجاوه به مرز آستارا در شمالی‌ترین بخش استان گیلان می‌رویم. اینجا اگرچه کشارزی رونق دارد و صید از دریا هم کمک خرج برخی ازخانواده‌ها است و از طرفی بساط تجارت چمدانی هم به راه است اما درکنار اینها سفره بیکاری هم پهن است؛ اگر چه شکل آن با میرجاوه تفاوت دارد.
«یونس رنجکش» فرماندار آستارا دراین باره می‌گوید: ۶۰۰ میلیارد ریال تسهیلات اشتغال‌زایی در قالب اعتبارات استانی و ملی برای رفع معضل بیکاری در این شهرستان اختصاص یافت که رقم قابل ملاحظه و تقریبا بی‌سابقه‌ای بوده است.
رنجکش گفت: از این مبلغ ۱۶۰ میلیارد ریال به ۳۳ طرح تکاپو اختصاص یافت و مابقی در اختیار سایر دستگاه‌های اجرایی مرتبط با ایجادِ اشتغال قرار گرفت تا هریک به سهم خود برای کاستن از این معضل هزینه کنند.
رنجکش یکی از دلایل بیکاری را نبود مهارت دانست و افزود: بهتر است جوانان برای کاستن از بار این معضل به سوی آموزش‌های فنی و حرفه‌ای هدایت شوند تا این ردیف‌های اعتباری هم در مسیر درستش هزینه شود
با این حال ولی دادشی نماینده آستارا در مجلس شورای اسلامی معتقد است: بیشتر مراجعان به دفاتر نمایندگان، معضل اشتغال دارند و گه گاه شاهد گریه کردنِ جوانان جویای کار در دفترم هستم که بسیار دردناک است.
وی با اشاره به تعدد دستگاه‌های تصمیم گیر در عرصه اقتصادی گفت: متاسفانه جزیره‌ای عمل کردن برخی از این نهادها باعث اتلاف منابع می‌شود.
دادشی فقر اقتصادی را تنیده شده در بیکاری دانست و اذعان داشت: زنانه شدن و سالمند شدن و شهری شدن فقر به‌زودی برای ما تولید چالش امنیتی در بعد ملی می‌کند که ای ن هر سه زاییده معضل بیکاری است.
بیکاری و فقر همزاد بحراناند
همانطور که در ابتدا ذکر آن رفت، هر کسی به فراخورِ وضعیت، تناسب و جایگاه اجتماعی که دارد، با مساله بیکاری برخورد می‌کند. تعریف بیکاری حتی تابعی از شرایط پیش گفته شده است. قدر مسلم بیکاری تولید فقر می‌کند و فقر آسیب اجتماعی می‌زاید و آسیب اجتماعی، چالش امنیتی به ارمغان می‌آورد. این همه البته به میزان رضایتمندی جامعه آسیب می‌زند و سطح سرمایه اجتماعی را تنزل می‌دهد.
یکی از تبعاتِ تنزلِ سرمایهِ اجتماعی، کاهش میزان تاب آوری است و یکی از نشانگان این کاهش در مهاجرت یا به قولی فرار مغزها متجلی می‌شود.
خانواده‌هایی را می‌بینیم که با سطح تحصیلات بالای دانشگاهی، به مشاغل آکادمیک و پردرآمد اشتغال دارند اما به دلایل پیش گفته، در تکاپوی مهاجرت هستند.
کمترین تبعات رفتن این افراد را باید در تنزلِ کیفیتِ منابع انسانی جامعه جست. جامعه‌ای که کارگران فکری ندارد تا در مقام یقه سفید برایش تولید فکر کنند تنها با کارگران یدی ره به جایی نخواهد برد؛ چراکه این دو لازم و ملزوم یکدیگرند؛ همانطور که بیکاری و فقر همزاد بحراناند.
گزارش: مسعود مجاوری
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید