روز گذشته، بنگاه خبرپراکنی کانادا موسوم به سی بی سی (CBC) با انتشار یک گزارش، از یکی از دلایل لغو نشدن پرواز هواپیماهای مسافربری پس از حمله موشکی سپاه پاسداران به پایگاه عین‌الاسد در عراق در تاریخ ۱۸ دی ماه ۱۳۹۸ پرده برداشت؛ دلیلی گفته می‌شود که نقش مهمی در ساقط شدن پرواز پی اس ۷۵۲ (PS752) توسط یک سامانه پدافند موشکی تور ام۱ سپاه بازی کرده است.

بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط این رسانه، به نظر می‌رسد که سه دلیل برای لغو نشدن پروازها پس از حمله هوایی در میان بوده است:  استفاده از هواپیماها به عنوان سپر انسانی یا عواملی بازدارنده جهت جلوگیری پاسخ نظامی ایالات متحده آمریکا به حمله موشکی سپاه به عین‌الاسد، جلوگیری از افشای خبر حمله موشکی سپاه پاسداران، و نیز جلوگیری از کاهش یا قطع درآمد وزارت راه و شهرسازی از محل درآمدهای پروازهای عبوری در حریم هوایی ایران.

 در این مقاله به نقش سران دولتی جمهوری اسلامی ایران در فراهم آوردن شرایطی جهت سرنگون شدن هواپیمای اوکراینی اشاره می‌کنیم و از سابقه استفاده از هواپیماهای مسافربری به عنوان سپر انسانی در ایران می‌گوییم.

استفاده از پرواز پی اس ۷۵۲ هواپیمایی اوکراینی به عنوان سپر انسانی

حسن رضایی‌فر، رئیس سابق تیم بررسی سانحه هواپیمای اوکراینی، در تاریخ ۱۷ اسفند ماه ۱۳۹۸ طی یک تماس تلفنی با یکی از اعضای خانواده‌های قربانیان هواپیمایی اوکراینی گفته بود که یکی از دلایل بسته نشدن حریم هوایی ایران بر روی هواپیماهای غیرنظامی، مخفی نگهداشتن برنامه سپاه پاسداران جهت انجام حمله موشکی‌اش به پایگاه هوایی عین‌الاسد به عراق بوده است. پس از حدود ۴ ماه، فایل صوتی این تماس تلفنی در اختیار خبرگزاری سی بی سی قرارگرفت و از این راز مهم پرده برداشته شد؛ رازی که نشان می‌دهد مقامات جمهوری اسلامی ایران از هواپیماهای مسافربری در حال پرواز در حریم هوایی ایران به عنوان یک پوشش برای عملیات‌های نظامی‌شان استفاده کرده و پس از انجام آن عملیات نیز، اقدام به استفاده از آنها به عنوان سپر انسانی جهت جلوگیری از حمله تلافی‌جویانه ایالات متحده به ایران کرده بودند.

بر اساس گفته‌های حسن رضایی‌فر که به دلیل افشای فایل صوتی‌اش، روز گذشته از سمت خود به عنوان رئیس تیم بررسی سانحه هواپیمای اوکراینی برکنار شد، اعضای شورای عالی امنیت ملی از تصمیم‌گیرندگان اصلی لغو نشدن پرواز هواپیماهای مسافربری در جریان و  پس از حمله هوایی سپاه پاسداران به پایگاه هوایی عین‌الاسد در عراق بوده‌اند. رضایی‌فر در مکالمه تلفنی‌اش همچنین مدعی شده است که در صورت لغو پرواز شماره ۷۵۲، ده‌ها پرواز دیگر داخلی و خارجی در ایران دچار تاخیر می‌شدند. بنابراین، به نظر می‌رسد که یکی دیگر از دلایل لغو نشدن پرواز هواپیماهای مسافربری پس از حمله موشکی، جلوگیری از آسیب رسیدن به درآمد کلان این وزارتخانه از محل پروازهای عبوری در حریم هوایی ایران بوده است. آن درآمد البته به دلیل ساقط شدن هواپیمای اوکراینی در نهایت به شدت کاهش یافت و ضرری بالغ بر ۱۷۰۰ میلیارد تومان به این وزارتخانه وارد آورد.  

لازم به ذکر است که نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری از کشورهای جهان پیش از انجام عملیات‌های سری و قریب‌الوقوع نظامی، سازمان‌های هواپیمایی کشوری از صدور اطلاعیه ایمنی جهت قطع پروازهای غیرنظامی پیش از انجام آن‌ها خودداری می‌کنند. اما چیزی که ایران را از سایر کشورها متمایز کرده است، تصمیم بر قطع نشدن یا تاخیر در پرواز هواپیماهای مسافربری پس از انجام حمله موشکی به عراق است؛ آن هم در شرایطی که هر لحظه امکان حمله تلافی‌جویانه ایالات متحده به پایگاه‌های حساس نظامی سپاه پاسداران در خاک ایران وجود داشت و ده‌ها سامانه پدافندی ارتش و همچنین نیروی هوافضای سپاه پاسداران، در‌ آماده‌باش کامل جهت مقابله با هرگونه تهدید تهاجم هوایی بودند و شرایط برای اشتباه گرفته شدن هواپیماهای مسافربری با هواپیماهای نظامی و حتی موشک‌های کروز کشور متخاصم مهیا بود.

این نخستین بار نیست که سران دولتی جمهوری اسلامی ایران از هواپیماهای مسافربری به عنوان سپر انسانی در شرایط جنگی استفاده کرده‌اند. لازم به ذکر است که در تاریخ ۱۲ تیر ۱۳۶۷، درست زمانی که یک درگیری دریایی بین یک ناو جنگی آمریکایی و قایق‌های تندرو سپاه پاسداران در خلیج فارس در جریان بود، مقامات دولتی ایران با علم بر آن که پرواز هواپیماهای مسافربری برفراز این منطقه می‌تواند برای سرنشینانشان خطرساز باشد، اجازه پرواز شماره آی آر ۶۵۵ شرکت هواپیمایی ایران‌ایر از مبدا فرودگاه بندرعباس به فرودگاه بین‌المللی دوبی را برفراز منطقه درگیری و با استفاده از یک فروند ایرباس آ۳۰۰بی۲-۲۰۳ (Airbus A300B2-203) صادر کردند که متعاقبا خدمه رزم ناو یو اس اس وینسنس (USS Vincennes) نیروی دریایی ایالات متحده، این ایرباس ایران‌ایر را با یک فروند هواپیمای جنگنده رهگیر اف-۱۴اِی تامکت (F-14A Tomcat) نیروی هوایی ارتش ایران اشتباه گرفتند و آن را با استفاده از یک تیر موشک زمین به هوای اس ام-۲ ام آر  (SM-2MR) سرنگون کردند.

از ابتدای سرنگون شدن پرواز ۶۵۵ هواپیمایی ایران‌ایر توسط نیروی دریایی ایالات متحده، فرضیه استفاده آن توسط ایران به عنوان پوشش یا سپر انسانی جهت پرواز یک فروند هواپیمای جنگنده نیروی هوایی ارتش ایران به منظور حمله به ناوهای آمریکایی در منطقه مطرح شده بود، اما این مسئله به طور کامل توسط ایران تایید نشد.  سرانجام، در مهرماه سال ۱۳۹۶، مصاحبه‌ای از سرتیپ خلبان بازنشسته شهرام رستمی منتشر شد که در جریان آن، او از دلیل اصلی اشتباه گرفته شدن پرواز ۶۵۵ ایران‌ایر با یک فروند جنگنده نیروی هوایی ارتش پرده برداشت. بر اساس سخنان وی، چند روز پیش از آن سانحه و به دنبال افزایش تنش‌ها بین نیروهای دریایی ایران و ایالات متحده، نیروی هوایی ارتش اقدام به گسترش (انتقال) شماری از جنگنده رهگیرهای اف-۱۴اِی تامکت خود از پایگاه هشتم شکاری تاکتیکی در اصفهان به پایگاه نهم شکاری تاکتیکی در بندرعباس کرده بود تا با استفاده از آن‌ها، پوشش هوایی برای نیروی دریایی ایران در منطقه تنگه هرمز و خلیج فارس ایجاد کند[۱].