محسن خجسته‌مهر دوشنبه ۲۹ آذرماه گفت سرمایه‌های زیرزمینی نفت مزیت حساب نمی‌شود و آنچه مهم است میزان برداشت و تولید نفت است.

موضوع از بین رفتن سه چهارم از ذخایر نفتی ایران تازه نیست و طی دو دهه گذشته همواره در گزارش‌های رسمی ایران و سازمان‌های بین‌المللی مطرح بوده است.

در واقع، ایران حدود ۸۰۰ میلیارد بشکه «ذخایر درجای نفت و میعانات گازی» دارد، اما در آمارهای بین‌المللی ذخایر نفت خام «قابل استخراج» ایران همواره ۱۶۰ تا ۱۶۵ میلیارد بشکه برآورد می‌شود. ذخایر قابل استخراج میعانات گازی ایران نیز حدود ۴۵ تا ۵۰ میلیارد بشکه تخمین زده می‌شود. میعانات گازی نوعی نفت خام فوق سبک است که از میادین گازی تولید می‌شود.

ذخایر درجا میزان نفتی است که در دل خاک است، اما ذخایر قابل استخراج، میزان نفتی است که بصورت طبیعی و با اتکا به فشار خود میدان یا روش‌های فشارافزایی، قابل استخراج است.

به درصدی از ذخایر نفتی یک میدان که قابل استخراج است، ضریب بازیافت گفته می‌شود که این رقم در ایران بطور متوسط ۲۰ درصد است؛ یعنی در حالت طبیعی ۸۰ درصد از ذخایر نفت کشور غیرقابل استخراج است.

ایران با روش‌های سنتی مانند تزریق آب و گاز، ضریب بازیافت میادین نفتی خود را به حدود ۲۴ درصد رسانده است، اما برای برداشت بیشتر از ذخایر میادین، نیاز به تکنولوژی‌های پیشرفته است که در اختیار ایران نیست و تقریبا در انحصار شرکت‌های غربی است.

نکته اینجاست که بر اساس برآورد مرکز پژوهش‌های مجلس، ایران برای فشارافزایی میادین نفتی و جلوگیری از شتاب افت تولید نفت نیاز به تزریق سالانه ۹۰ میلیارد متر مکعب گاز دارد.

گزارش‌های رسمی وزارت نفت نشان می‌دهد که طی سال‌های ۱۹۹۶ تا سال ۲۰۱۵ کلا نزدیک ۵۸۱ میلیارد متر مکعب گاز به میادین نفتی تزریق شده، در حالی که می‌بایست حدود ۱۲۷۰ میلیارد متر مکعب تزریق می‌شد.

همچنین طی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۴ پیش‌بینی شده بود که ۹۴۲ میلیارد متر مکعب گاز به میادین نفتی تزریق شود که به معنی تزریق سالانه ۹۴ میلیارد متر مکعب است، اما در عمل طی چند سال گذشته، هر سال کمتر از ۱۵ میلیارد متر  گاز به میادین نفتی تزریق می‌شود.

اما اگر حتی برنامه تزریق گاز به میادین نفتی طی سه دهه گذشته طبق برنامه پیش می‌رفت، باز هم نهایتا ۴-۵ درصد به ضریب بازیافت میادین نفتی ایران اضافه می‌شد و باز هم ۷۰ درصد از ذخایر نفتی ایران برای ابد در دل خاک مدفون می‌ماند.

تجربه دیگر کشورها

نروژ با نزدیک ۸ میلیارد بشکه ذخایر قابل استخراج نفتی، بزرگترین ذخایر اروپا را بعد از روسیه دارد و شرکت اکوینور (استات اویل سابق) با تکنولوژی‌های پیشرفته، ضریب بازیافت منطقه سرشار از نفت فلات‌قاره نروژ در دریای شمال را از ۳۰ درصد به ۵۰ درصد رسانده است.

نمونه دیگر، عربستان است که ضریب بازیافت میدان نفتی غوار را به کمک شرکت‌های غربی تا سال ۲۰۱۵ به ۳۰ درصد و سپس به ۵۰ درصد رساند و هم‌اکنون در تلاش است تا این رقم را به ۷۰ درصد برساند. نکته مهم اینکه، نیمی از نفت عربستان از همین میدان تولید می‌شود.

ایران نه تنها قادر به جذب شرکتهای خارجی یا تزریق مناسب گاز به میادین نفتی برای افزایش ضریب بازیافت آنها نیست، بلکه سرمایه‌ای نیز در دست ندارد.

آمارهای مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که در فاصله سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰ سرمایه‌گذاری سالانه در توسعه میادین نفت و گاز کشور حدود ۲۰ میلیارد دلار بود. این رقم در فاصله سالهای ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۶ به ۱۰ میلیارد دلار کاهش پیدا کرد و از آن به بعد، ایران سالانه تنها قادر به سرمایه‌گذاری ۳ میلیارد دلار در میادین نفت و گاز بوده است.

از طرفی بدهی‌های شرکت ملی نفت ایران طی سه سال گذشته، هر سال ۱۰ میلیارد دلار افزایش پیدا کرده و تا تابستان امسال به ۷۰ میلیارد دلار بالغ شده است.

افت تولید نفت ایران

ایران به غیر از ریسک از بین رفتن ۷۵ درصد از ذخایر درجای نفت، سال‌هاست که با مشکل افت تولید نفت نیز مواجه است.

در واقع طبق گزارش‌های وزارت نفت، ۸۰ درصد از میادین نفتی فعال ایران در نیمه دوم عمر خود هستند و هر سال ۸ تا ۱۲ درصد از تولید آنها کاهش پیدا می‌کند. برای جلوگیری از افت فشار میدان نیز علاوه بر تزریق آب و گاز، نیاز به تکنولوژیهای پیچده وجود دارد که ایران فاقد آن است.

در همین زمینه آقای خجسته‌مهر گفته است که زمانی از هر چاه نفتی روزانه ۳۰ هزار بشکه نفت تولید می‌شد، اما اکنون برای تولید روزانه ۳۰ هزار بشکه نفت نیاز به ۱۵ چاه وجود دارد.

جواد اوجی وزیر نفت ایران نیز روز دوشنبه اعلام کرد برخی از میادین نفتی که قبلا روزانه تا ۵۰ هزار بشکه تولید نفت داشتند، اکنون با افت چشمگیر تولید مواجه شده و روزانه هزار بشکه تولید نفت دارند.

ایران طی سال‌های گذشته برای حفظ تولید نفت دست به توسعه میادین جدید در غرب کارون زده، تا افت تولید میادین کهنه نفتی را جبران کند، در حالی که با جذب تکنولوژی پیشرفته شرکت‌های غربی می‌توانست هم سطح تولید نفت میادین کهنه را حفظ کند و هم میادین جدید را توسعه دهد.

با توسعه میادین جدید و حفاری‌های بیشتر در میادین کهنه شاید بتوان برای مدتی سطح تولید نفت را حفظ کرد، اما چنانچه اشاره شد، سه چهارم ذخایر نفتی کشور برای ابد در دل خاک باقی خواهد ماند و شاید دیگر نتوان با هیچ روشی آن را استخراج کرد.

در پایان ذکر این نکته خالی از لطف نیست که با «یک درصد» افزایش ضریب بازیافت میادین نفتی ایران، به اندازه «۴۰۰ میلیارد دلار» نفت بیشتری قابل استخراج خواهد بود.

ایران بعد از ونزوئلا و عربستان بزرگترین دارنده ذخایر نفتی جهان است، اما زمانی این ذخایر می‌تواند سرمایه واقعی تلقی شود که بتوان آن را بصورت اصولی برداشت کرد. مورد مشابه، ونزوئلا است که ۳۸ برابر نروژ ذخایر نفتی قابل برداشت دارد، اما تنها یک چهارم نروژ تولید نفت انجام می‌دهد. تولید نفت ونزوئلا چهار سال پیش هم‌سطح نروژ و در سال ۲۰۱۰ حدود ۱.۵ برابر نروژ بود.

از: دویچه وله