چهار روز پیش، خبرگزاری «حوزه» در ایران گزارشی از ضرب و شتم یک زن محجبه و فرزند «شهید» در قطار تهران-یزد منتشر کرد. این خبرگزاری در گزارش خود مدعی شده بود زنی به نام «زینب جعفری» که معلم مدرسه و فرزند شهید است، پس از شرکت در «همایش نخبگان انقلابی»، در حال بازگشت به یزد بوده که مورد حمله چند زن بی‌حجاب قرار گرفته است.
او مدعی شده که رییس قطار در برابر خواسته او برای تذکر حجاب به آن زنان، به او گفته بود که مشکل از تفکر خودش است و حجاب آن زنان ایرادی ندارد.
در واکنش به این درگیری نیز دادسرای یزد اعلام کرده است که زنان بی‌حجاب قطار تهران-یزد تحت پی‌گیری قضایی قرار گرفته‌اند و رییس خط نیز به این دلیل که از زنان بی‌حجاب دفاع کرده، از کار خود تعلیق شده است.
امام جمعه یزد هم در دیداری با زینب جعفری، از او دل‌جویی و از اقدامش تقدیر و تشکر کرده است.
چرا جمهوری اسلامی به کسانی که آن‌ها را «آمر به معروف» می‌خواند، جایزه می‌دهد و از آن‌ها تقدیر میکند؟ آیا این افراد، شهروندان عادی موافق حجاب اجباری هستند یا نیروهای حکومت در لباس مردم عادی؟ برای پاسخ به این سوالات، با «فاطمه مسجدی»، پژوهش‌گر تاریخ اجتماعی و فعال حوزه زنان در برلین گفت‌وگو کرده‌ایم.
***
ماجرای درگیری در قطار تهران-یزد چیست؟
شامگاه شنبه هشتم مرداد ۱۴۰۱، در قطاری که از تهران عازم یزد بود، چند زن محجبه حضور داشتند که از «همایش نخبگان انقلابی» که در مشهد برگزار شده بود، باز می‌گشتند. خبرگزاری «حوزه» روز یک‌شنبه ۹ مرداد، اول در گزارشی مدعی شد که چند زن بی‌حجاب به این زنان محجبه حمله کرده و قصد داشته‌اند که چادر و روسری آن‌ها را از سرشان بردارند. ولی بعد با انتشار بخش‌هایی از گفته‌های «زینب جعفری»، زنی که می‌گوید یک مسافر بی‌حجاب در آن قطار به او حمله کرده است، مشخص شد که او و همکارانش قصد داشته‌اند به هوای گرفتن سلفی، از آن زن به‌زعم آن‌ها بی‌حجاب عکس بگیرند و احتمالا به نیروهای حراست راه‌آهن یا حتی نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نشان دهند تا به حساب آن‌ها رسیدگی شود.
در گزارش کامل‌تر خبرگزاری حوزه آمده بود که این زن یزدی و همکارانش بعد از این که به رییس قطار درباره بی‌حجابی هم‌سفرهایشان تذکر داده‌اند، او به آن‌ها گفته که مشکل از تفکر خودشان است و اگر ناراحتند، می‌توانند جای خود را عوض کنند. همین هم آن‌ها را ناامید کرده و باعث شده بود تلاش کنند از زنان بی‌حجابی که در راهروهای قطار تردد داشته‌اند، عکس بگیرند.
آن‌طور که زینب جعفری گفته، زن بی‌حجابی که او قصد داشته از او عکس بگیرد، اول با وی درگیر شده است. در این درگیری، زن بی‌حجاب قصد داشته است چادر و روسری زینب جعفری را بردارد که بنا به گفته خودش، او روسری را محکم چسبیده و دستش با ناخن‌های آن زن بی‌حجاب زخمی شده است.
جعفری در توصیف این موضوع گفته است: «در آن لحظه خداوند قدرتی به من داد تا در برابر خانم بدحجاب که جثه قوی‌تری نسبت به من داشت، روسری خود را حفظ کنم.»
در بیانیه روابط عمومی شرکت راه‌آهن آمده که با حضور پلیس قطار، این درگیری کنترل شده است. ولی در نهایت، زینب جعفری به محض رسیدن به یزد، به‌همراهی همکارانش و کسانی که شاهدان عینی معرفی کرده، موضوع را به حراست ایستگاه راه‌آهن یزد گزارش داده و موضوع از جانب دادسرا مورد پی‌گیری قرار گرفته است.
با این وجود، در این چند روز رسانه‌های ایران از دل‌جویی مقامات مختلف استان یزد از این زن محجبه خبر داده‌اند.
«محمدرضا ناصری»، امام جمعه یزد از این زن دل‌جویی و تشکر کرده است. هم‌زمان، دادسرای یزد هم اعلام کرده است زنانی که در آن قطار حجاب نداشته‌اند، تحت پی‌گرد قضایی قرار گرفته‌اند و رئیس آن خط نیز از کار تعلیق شده است.
دادسرای یزد این اقدام زینب جعفری را «تذکر شرعی» خوانده و از صدور دستور شناسایی «متهمان»، یعنی همان زنانی که پوششی آن طور که زینب جعفری می‌خواسته نداشته‌اند، خبر داده است.
سابقه جمهوری اسلامی در تقدیر از آمران به معروف
این نخستین بار نیست که مقامات جمهوری اسلامی نیروهای آمر به معروف و ناهی از منکر خود را مورد تشویق و تقدیر قرار می‌دهند. هفته گذشته ماجرای شکنجه و پخش اعترافات اجباری از «سپیده رشنو»، زن ۲۸ ساله‌ای که در اتوبوس بی‌آرتی تهران از یک زن محجبه به نام «رایحه ربیعی» تذکر حجاب گرفت، خبرساز شد.
در یکی از ویدیوهای اعترافی که خبرگزاری «فارس»، نزدیک به سپاه پاسداران از زنانی که در مقابل رایحه ربیعی مقاومت کرده بودند، منتشر کرده، ربیعی با بی‌خیالی می‌گوید در درگیری ناخنش به دست فردی خورده و چنگ افتاده است. در مقابل، زنی که دست او خراش برداشته و چهره‌اش در ویدیو هم‌چون مجرمان محو است، از رایحه ربیعی عذرخواهی میکند و تصاویر به مخاطب القا می‌کنند که رایحه او را از سر بزرگواری در آغوش می‌گیرد.
این سناریوی بخشش و تقدیر از آمر به معروف، رایحه ربیعی را باید در کنار تبلیغات سایت‌های نزدیک به سپاه برای تشکر و قدردانی رسمی از او گذاشت.
خبرگزاری فارس در گزارشی که در همان زمان منتشر شد، با «علیرضا ربیعی هاشمی»، از فرماندهان سابق سپاه پاسداران مصاحبه کرده و نسبت خانوادگی رایحه با او را از این فرمانده سپاه پرسیده است.
فارس مدعی شده که این کار را انجام داده چون یکی از شبکه‌های فارسی‌زبان متعلق به دولت بریتانیا نام زن محجبه را ربیعی اعلام کرده و این شایعه درست شده که سردار ربیعی هاشمی پدر او است.
علیرضا ربیعی هاشمی نیز ضمن رد این موضوع، گفته است: «همه دخترهایی که در جامعه از قانون حجاب و ارزش‌های نظام حمایت می‌کنند، به مثابه دختران من هستند.»
کاربران شبکه‌های اجتماعی اما نسبت به تشویق و تقدیر رایحه ربیعی و شکنجه سپیده رشنو برای گرفتن اعتراف اجباری واکنش نشان داده‌اند.
پیش از آن نیز بارها اخبار و گزارش‌هایی مبنی بر تشکر مقامات از افرادی که به زنان تذکر حجاب داده و تنبیه، زندان، شکنجه و اعتراف اجباری زنانی که در مقابل این تذکرها از خود واکنش نشان داده بودند، منتشر شده‌اند.
هر سال در هفته «عفاف و حجاب»، ستاد امر به معروف و نهی از منکر در تمامی استان‌ها به افرادی که به دیگران تذکر می‌دهند، لوح تقدیر ارایه و در مراسمی از آن‌ها تشکر میکند.
سال ۱۳۹۷، ویدیویی از درگیری و ضرب و شتم دختران جوانی در پارک توسط مامور «گشت ارشاد» بازتاب گسترده‌ای در فضای مجازی و در میان مسوولان یافت. چندی بعد اما یک نماینده مجلس شورای اسلامی خبر داد مامور ناجا که دختر را مورد ضرب و شتم قرار داده، در محل فرماندهی کل مورد تقدیر قرار گرفته و لوح تقدیر دریافت کرده است.
در مقابل اما مخالفان حجاب اجباری در این حوادث به سرعت بازداشت و وادار به اعتراف علیه خود می‌شوند؛ برای نمونه اوایل تیر امسال، زن جوانی به نام «الهام فرشاد» در مقابل تذکر یک روحانی در سوپرمارکت ساکت نماند و با او درگیری لفظی پیدا کرد. او سپس بازداشت شد و تنها بعد از ۱۰ روز، با قید وثیقه ۵۰۰ میلیون تومانی به طور موقت آزادش کردند.
ویدیوی اعترافات الهام فرشاد نیز یکی از ویدیوهایی بود که در چند روز اخیر از تلویزیون پخش شد.
چرا جمهوری اسلامی از آمران به معروف و ناهی از منکر خود تقدیر میکند؟
فاطمه مسجدی، مورخ اجتماعی و فعال حقوق زنان معتقد است که این نحوه تقدیر از افرادی که تذکر حجاب می‌دهند، استراتژی جدید حکومت است برای تحمیل حجاب بر زنانی که بیش از چهار دهه است تن به پوشش مورد نظر حکومت نداده‌اند.
او در این باره به «ایران‌وایر» می‌گوید: «زنان در این چهار دهه، هر جا که توانسته‌اند، حجاب را پس زده و کم کرده‌اند. مانتوها را کوتاه کرده، روسری‌ها را عقب برده، رنگ لباس‌ها را عوض کرده و تا جایی که شده است، مقابل آن ایستاده‌اند.»
او با استناد به بستر تاریخی و اجتماعی مبارزه زنان علیه حجاب نیز که بیش از یک قرن قدمت دارد، معتقد است جنبش اعتراضی کنونی علیه حجاب اجباری یک پدیده اجتماعی است.
مسجدی با تاکید بر این که دولت در حال تقابل با پدیده اجتماعی برداشتن حجاب در مکان‌های عمومی است، می‌گوید: «دولت همیشه در طول این چهار دهه مخالف حق انتخاب زنان برای پوشش خودشان در اماکن عمومی بوده و سعی کرده است به اجبار و با کتک و تحقیر، حجاب را بر سر زنان کند.»
او ادامه می‌دهد: «اما این مساله وارد فاز جدیدی شده است. الان دولت علاوه بر این که همیشه یک نیروی امر به معروف و نهی از منکر، گشت ارشاد، کمیته و پلیس مخصوص زنان داشته، به نیروی جدیدی روی آورده است که می‌توان آن را بهره بردن از تقابل اجتماعی موجود در زمینه آزادی انتخاب در پوشش زنان دانست.»
این فعال حقوق زنان با تاکید بر این که اغلب افرادی که با حق آزادی پوشش زنان مقابله می‌کنند، به‌نوعی با بدنه قدرت در ارتباط هستند، می‌گوید: «این افراد یا از بدنه قدرت هستند یا از آن ارتزاق می‌کنند؛ چه به لحاظ شغلی و چه به لحاظ اجتماعی و اقتصادی. در مقابل، دولت هم به این افراد امتیازهایی می‌دهد و به نحوی آن‌ها را تشویق میکند که نیرویی علیه پدیده اجتماعی جدید مخالفت با حجاب اجباری باشند.»
مسجدی با اشاره به حمایت مردان از جنبش اعتراضی علیه حجاب اجباری نیز می‌گوید: «دولت پول و رشوه می‌دهد که افراد در مقابل این جنبش اجتماعی مخالف حجاب اجباری بایستند اما در عوض، نه فقط زنان بلکه مردان هم وارد عمل شده‌اند و هر روز در اخبار می‌بینیم که مردانی هم به این حرکت پیوسته‌اند.»
آمران به معروف و ناهیان از منکر از حکومت هستند یا از مردم؟
فاطمه مسجدی، فعال حقوق زنان بر این باور است که مخالفت زنان با حجاب اجباری یک پدیده اجتماعی است که حتما بخشی از بدنه اجتماعی نیاز دارد آن را بپذیرد.
او توضیح می‌دهد: «آزادی پوشش زنان به خاطر چند دهه سرکوب و این‌که جمهوری اسلامی ایدئولوژی اسلامی را به طور دایم به خورد مردم داده، اثرات خود را گذاشته است. بنابراین، حالا که زنان دارند با ظاهری که دل‌شان می‌خواهد در اماکن عمومی حاضر می‌شوند، هرچند که بخشی از بدنه جامعه با آن‌ها موافق است ولی تجربه تقابل هم خواهند داشت.»
او در ادامه تاکید میکند: «ولی این به آن معنا نیست که دولت با استناد به آن تقابل بخواهد حق انتخاب پوشش را از میلیون‌ها زن و دختر بگیرد.»
این تاریخ‌دان اجتماعی می‌گوید: «این تقابل اجتماعی به‌این معنا نیست که جامعه چند شقه می‌شود، زیرا کسانی که اعتقادی به حجاب نداشتند، سال‌ها است در حیطه‌های خصوصی خود حجاب نداشته و ندارند.»
او در همین باره توضیح می‌دهد: «الان جمهوری اسلامی است که سعی دارد آدم‌ها را در مقابل هم قرار دهد و این استراتژی به‌هم ریختن افراد، جناح‌بندی‌ها و چند شقه کردن‌ها، در فضای فعالیت مدنی و سیاسی ایران اصلا جدید نیست، هر چند که ممکن است در زمینه حرکت اخیر در مخالفت با حجاب اجباری، جدید باشد.»
مسجدی ادامه می‌دهد: «این‌که نظام سیاسی می‌گوید روحیه جمعی جامعه خواهان آزادی پوشش زنان نیست، حرفی است که فقط می‌تواند از سوی جمهوری اسلامی مطرح شود و با زور و رشوه، آن را از زبان دیگران مطرح کند.»
اشاره این فعال حقوق زنان به بحث‌هایی است که در ماه‌های اخیر در رسانه‌های حکومتی منتشر شده و از درخواست‌های مکرر مردمی برای جدی گرفتن اجرای حجاب اجباری خبر داده‌اند.
با این وجود، فاطمه مسجدی معتقد است که زندگی روزمره و سبک زندگی شهروندان ایران به‌خوبی نشان می‌دهند آزادی پوشش زنان چند درصد خواهان دارد.
از: ایران وایر
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید