اینترنت طبقاتی چیست؟

اینترنت طبقاتی به معنای دسترسی طبقه‌بندی‌شده مردم به اینترنت بر اساس سن، جایگاه اجتماعی، شغل و تحصیلات است. برای راه‌اندازی اینترنت طبقاتی لازم است که کاربر ابتدا احراز هویت شود و سپس بر اساس مولفه‌های از پیش تعیین‌شده، میزان دسترسی او به اینترنت مشخص شود. در چند سال اخیر سطح‌بندی کردن دسترسی به اینترنت با عناوین مختلف، ازجمله فیلترینگ غیرهمسان، وی‌پی‌ان قانونی و تخصصی کردن اینترنت عنوان شده است.

سوق داده شدن کاربران اینترنت به سمت زیست طبقاتی علاوه بر آنکه تبعات ناگوار، ازجمله محروم شدن برخی افراد از حق طبیعی و تبدیل شدن اینترنت به یک کالای لوکس را در پی خواهد داشت، حریم خصوصی افراد را هم با خطر مواجه می‌کند.

در اینترنت طبقاتی یک فرد ابتدا باید در یک سامانه احراز هویت و سپس با صلاحدید حکومت دسترسی او به اینترنت مشخص شود. به همین دلیل فعالیت‌های فرد تحت نظر حکومت خواهد بود و اگر اقدامی از سمت کاربر به مذاق حکومت خوش نیاید، ممکن است سطح دسترسی او به اینترنت محدودتر شود.

سیستم فیلترینگ اینترنت در سال‌های اخیر بر مبنای فهرست سیاه عمل می‌کرد؛ بدین معنا که وب‌سایت‌ها و سرویس‌ها به صورت پیش‌فرض در دسترس‌اند، مگر نشانی‌هایی که مسدود می‌شوند. اما در روش فهرست سفید که در اینترنت طبقاتی اجرا می‌شود، همه مسیرها مسدودند، غیر از مواردی که دسترسی به آن‌ها مجاز است. گذشتن از این نوع فیلترینگ دشوارتر از روش فهرست سیاه است.

موضوع اینترنت طبقاتی از کجا شروع شد؟

شورای عالی فضای مجازی از ابتدای دهه ۹۰ در مورد ارائه وی‌پی‌ان قانونی تحت نظر وزارت ارتباطات صحبت می‌کرد تا آنکه در تیرماه ۱۳۹۲ شرکت ارتباطات زیرساخت به‌عنوان مجری این وی‌پی‌ان‌ها از شروع ثبت‌‌نام برای دریافت خدمات وی‌پی‌ان قانونی خبر داد، اما از آنجایی که استفاده از این وی‌پی‌ان‌ها به منظور دور زدن فیلترینگ پیگرد قانونی داشت، در کمتر از یک ماه این طرح شکست خورد. درحالی‌که میلیاردها تومان صرف این پروژه شده بود، در اواخر تیر ۱۳۹۲ مدیرعامل شرکت زیرساخت اعلام کرد که فقط ۲۶ شرکت برای وی‌پی‌ان قانونی ثبت‌نام کردند.

در دولت روحانی طرح اینترنت طبقاتی جدی‌تر دنبال شد. آذری جهرمی وزیر ارتباطات دولت روحانی سال ۱۳۹۸ اعلام کرد که «نمی‌شود سطح دسترسی برای پزشک، برای استاد دانشگاه یا برای خبرنگار، با یک کودک هشت، ۹ ساله برابر باشد.» که هنوز هم این استدلال به‌عنوان بهانه‌ای برای سرپوش گذاشتن روی محدودیت‌های اینترنت به دست مسئولان استفاده می‌شود. چند ماه بعد از گفته‌های آذری جهرمی، اعلام شد که به تعدادی از خبرنگاران اینترنت بدون فیلتر داده‌اند.

دادستان کل کشور هم در فروردین ۱۴۰۰ از رفع فیلتر یوتیوب برای برخی دانشجویان و خبرنگاران خبر داد و اعلام کرد که این موضوع چند ماه قبل تصویب شده است، دستگاه‌ها حسب مورد باید نیازهای خود را اعلام کنند تا بعد از بررسی کارهای لازم انجام شود.

فاش شدن اسناد اینترنت طبقاتی

در هفته‌های گذشته، با هک شدن سرور ایمیل کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه که زیر نظر دادستان کل کشور فعالیت می‌کند، صدها سند مرتبط با فیلتر کردن اینترنت در ایران منتشر شده است. یکی از این اسناد مربوط به راه‌اندازی یک شبکه داخلی در دانشگاه صنعتی شریف است.

طرح «گشایش» برای ایجاد شبکه داخلی با سطوح متفاوت دسترسی به اینترنت برای دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف طراحی شده است. این سامانه همان مدل آزمایشی اینترنت طبقاتی در ابعاد کوچک است.

در اینترنت طبقاتی یک فرد ابتدا باید در یک سامانه احراز هویت و سپس با صلاحدید حکومت دسترسی او به اینترنت مشخص شود. به همین دلیل فعالیت‌های فرد تحت نظر حکومت خواهد بود و اگر اقدامی از سمت کاربر به مذاق حکومت خوش نیاید، ممکن است سطح دسترسی او به اینترنت محدودتر شود.

سیستم فیلترینگ اینترنت در سال‌های اخیر بر مبنای فهرست سیاه عمل می‌کرد؛ بدین معنا که وب‌سایت‌ها و سرویس‌ها به صورت پیش‌فرض در دسترس‌اند، مگر نشانی‌هایی که مسدود می‌شوند. اما در روش فهرست سفید که در اینترنت طبقاتی اجرا می‌شود، همه مسیرها مسدودند، غیر از مواردی که دسترسی به آن‌ها مجاز است. گذشتن از این نوع فیلترینگ دشوارتر از روش فهرست سیاه است.

موضوع اینترنت طبقاتی از کجا شروع شد؟

شورای عالی فضای مجازی از ابتدای دهه ۹۰ در مورد ارائه وی‌پی‌ان قانونی تحت نظر وزارت ارتباطات صحبت می‌کرد تا آنکه در تیرماه ۱۳۹۲ شرکت ارتباطات زیرساخت به‌عنوان مجری این وی‌پی‌ان‌ها از شروع ثبت‌‌نام برای دریافت خدمات وی‌پی‌ان قانونی خبر داد، اما از آنجایی که استفاده از این وی‌پی‌ان‌ها به منظور دور زدن فیلترینگ پیگرد قانونی داشت، در کمتر از یک ماه این طرح شکست خورد. درحالی‌که میلیاردها تومان صرف این پروژه شده بود، در اواخر تیر ۱۳۹۲ مدیرعامل شرکت زیرساخت اعلام کرد که فقط ۲۶ شرکت برای وی‌پی‌ان قانونی ثبت‌نام کردند.

در دولت روحانی طرح اینترنت طبقاتی جدی‌تر دنبال شد. آذری جهرمی وزیر ارتباطات دولت روحانی سال ۱۳۹۸ اعلام کرد که «نمی‌شود سطح دسترسی برای پزشک، برای استاد دانشگاه یا برای خبرنگار، با یک کودک هشت، ۹ ساله برابر باشد.» که هنوز هم این استدلال به‌عنوان بهانه‌ای برای سرپوش گذاشتن روی محدودیت‌های اینترنت به دست مسئولان استفاده می‌شود. چند ماه بعد از گفته‌های آذری جهرمی، اعلام شد که به تعدادی از خبرنگاران اینترنت بدون فیلتر داده‌اند.

دادستان کل کشور هم در فروردین ۱۴۰۰ از رفع فیلتر یوتیوب برای برخی دانشجویان و خبرنگاران خبر داد و اعلام کرد که این موضوع چند ماه قبل تصویب شده است، دستگاه‌ها حسب مورد باید نیازهای خود را اعلام کنند تا بعد از بررسی کارهای لازم انجام شود.

فاش شدن اسناد اینترنت طبقاتی

در هفته‌های گذشته، با هک شدن سرور ایمیل کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه که زیر نظر دادستان کل کشور فعالیت می‌کند، صدها سند مرتبط با فیلتر کردن اینترنت در ایران منتشر شده است. یکی از این اسناد مربوط به راه‌اندازی یک شبکه داخلی در دانشگاه صنعتی شریف است.

طرح «گشایش» برای ایجاد شبکه داخلی با سطوح متفاوت دسترسی به اینترنت برای دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف طراحی شده است. این سامانه همان مدل آزمایشی اینترنت طبقاتی در ابعاد کوچک است.