رادیو فردا

کسری‌های هنگفت بودجه عمومی منجر به استقراض گستردهٔ دولت، رشد افسارگسیختۀ نقدینگی و نهایتاً تورم فزاینده و سقوط ارزش ریال شده است، اما تنها نکته‌ای که از طرف دولت ابراهیم رئیسی برای جبران کسری بودجه اشاره نمی‌شود، دریافت مالیات از غول‌های اقتصادیِ زیر نظر علی خامنه‌ای است؛ موضوعی که پیشتر حتی برخی مسئولان کشور هم به آن اشاره کرده‌اند، ازجمله امیدعلی پارسا، رئیس وقت سازمان امور مالیاتی، که دی ۱۳۹۸ گفته بود «نیمی از اقتصاد کشور از مالیات معاف است».

معافیت چنین حجم عظیمی از اقتصاد کشور از مالیات در حالی است که درآمدهای مالیاتی دولت از مردم، کسبه، کارکنان دولت، تجار و بخش‌های خصوصی طی سال‌های گذشته به شدت رشد کرده است؛ به‌طوری که سهم مالیات از بودجه دولتی از ۴۵ درصد در سال ۱۴۰۰ به ۵۲ درصد در سال ۱۴۰۱ رسید و داوود منظور، رئیس سازمان امور مالیاتی، ۱۵ اسفند پارسال اعلام کرد این رقم در سال ۱۴۰۲ به ۵۷ درصد افزایش می‌یابد.

یکی از غول‌های اقتصادی معاف از مالیات، آستان قدس رضوی است؛ یکی از چهار کارتل مهم اقتصادی خارج از کنترل دولت که مستقیماً زیر نظر نمایندۀ رهبر جمهوری اسلامی اداره می‌شود.

آستان قدس رضوی شامل مجموعه‌هایی نظیر حرم، دستگاه‌ها، نهادها، ادارات فرهنگی، صنعتی، کشاورزی و درمانی است که سرپرست یا به‌تعبیر ادبیات جمهوری اسلامی «تولیت» آن را رهبر جمهوری اسلامی منصوب می‌کند.

تولیت آستان قدس از ابتدای انقلاب اسلامی به حکم روح‌الله خمینی به عهده عباس واعظ طبسی گذاشته شد، اما با درگذشت او تولیت این آستان در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۹۴ به ابراهیم رئیسی رسید.

یکی از نتایج فعالیت ابراهیم رئیسی در آستان قدس رضوی تسویه حساب گسترده‌ای بود که به خروج عمدهٔ مدیران وابسته به خانوادهٔ واعظ طبسی از این کارتل عظیم مالی انجامید تا این‌که در سال ۱۳۹۸ احمد مروی به این مقام رسید؛ کسی که از او به‌عنوان «رفیق قدیمی» علی خامنه‌ای و «از وفادارترین مدیران کنونی» به او یاد می‌شود، آنچنان‌که در طول ۳۰ سال پیش از انتصاب به تولیت آستان قدس رضوی دیگر مسئولیت‌های او همگی با حکم علی خامنه‌ای بود.

آستان قدس رضوی در ۲۴ دی ۱۳۹۹ در فهرست تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا قرار گرفت. وزیر وقت خزانه‌داری آمریکا همان زمان اعلام کرد که آستان قدس رضوی در کنار دیگر بنیادهای تحت کنترل رهبر جمهوری اسلامی نیمی از اقتصاد ایران را در دست دارند و باعث فساد مالی گسترده در جمهوری اسلامی شده‌اند.

آستان قدس رضوی که در واقع بزرگ‌ترین نهاد موقوفاتی اسلامی است، با وجود فعالیت‌های اقتصادی فراگیرش به دولت مالیات نمی‌دهد و علی‌رغم ادعای مدیران آن، تا به حال هیچ سند و مدرکی از پرداخت مالیات آستان قدس منتشر نگردیده است.

بیش از ۱۳ هزار هکتار از مساحت حدودا ۳۰ هزار هکتاری شهر مشهد جزو موقوفات آستان قدس رضوی به شمار می‌رود. این موقوفات فقط به شهر مشهد خلاصه نمی‌شود و در استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، تهران، قزوین، آذربایجان‌های شرقی و غربی، اصفهان، یزد، کرمان، مازندران، فارس، گلستان، گیلان، سمنان، خوزستان و همچنین کشورهای افغانستان و آذربایجان پراکنده است. فقط در شهر مشهد این آستان بیش از ۳۰۰ هزار مستأجر دارد.

با همۀ این اوصاف، آن‌چه آستان قدس رضوی را در موضوع مالیات و اقتصاد ویژه می‌کند، شمار بسیار شرکت‌های آن در حوزه‌های گوناگون است. آستان قدس در صنایعی مانند داروسازی، مالی، کشاورزی، عمران و ساختمان، خودروسازی، صنعتی، معادن، انرژی، مدیریتی، نساجی، دامپروری و صنایع غذایی فعال است و همگی این شرکت‌ها زیر نظر سازمان اقتصادی رضوی مدیریت و نظارت می‌شود.

خود این سازمان می‌گوید که به‌عنوان «بزرگ‌ترین هلدینگ اقتصادی در شرق کشور» بیش از ۷۰ شرکت و مؤسسه را تحت کنترل دارد. رادیوفردا در سال‌های اخیر با انتشار چندین گزارش و یادداشت تحلیلی دربارۀ دارایی‌های آستان قدس رضوی، مناسبات قدرت در انتصاب تولیت آستان قدس و اعضای هیئت‌مدیرۀ سازمان اقتصادی آن، ساختار این کارتل اقتصادی و نقش آن در فساد مالی را شرح داده است.

آن‌چه در ادامه می‌آید، معرفی یک‌جای شرکت‌هایی است که مستقیم یا غیرمستقیم تحت کنترل آستان قدس رضوی قرار دارند، با این توضیح که از میان این شرکت‌ها، وزارت خزانه‌داری آمریکا شرکت‌های «کمباین‌سازی ایران»، «مؤسسۀ حسابرسی مفید راهبر»، «مسکن و عمران قدس رضوی»، «شرکت معادن قدس رضوی»، «کاشی سنتی قدس»، «کارگزاری بورس اوراق بهادار رضوی»، «سازمان اقتصادی رضوی»، «فناوری اطلاعات و ارتباطات رضوی»، «توسعه نفت‌وگاز»، «مدیریت زنجیره» و «شهاب خودرو رضوی» را نیز از سال ۱۳۹۹ در فهرست تحریم‌های ایالات متحده قرار داده است.

شرکت‌های حوزه عمران و ساختمان آستان قدس

شرکت مهندسان مشاور و شهرسازی آستان قدس

این شرکت که در سال ۱۳۷۳ با فرمان تولیت وقت به‌منظور تهیه طرح توسعه حرم امام هشتم شیعیان تأسیس شد، از سال ۱۳۷۹ فعالیت عمومی خود را در حوزه‌های متنوع عمران و ساختمان آغاز کرد. از پروژه‌هایی که تا به حال این شرکت انجام داده است می‌توان به پروژه خدمات فاز ۱ و ۲ طرح توسعه امام سوم شیعیان، خدمات طراحی فاز ۱ و ۲ پروژه امام اول شیعیان و پروژه آزادراه مشهد-چناران قوچان اشاره کرد.

شرکت مهندسی آب و خاک قدس رضوی

این شرکت که پروژه‌هایی اعم از سدسازی، راه‌سازی، راه‌آهن و احداث باند فرودگاه را انجام می‌دهد، در سال ۱۳۷۰ با مشارکت وزارت جهاد کشاورزی به میزان سهام ۵۱ درصدی برای آستان قدس و ۴۹ درصدی برای شرکت مهندسی آب و خاک تأسیس شد.

از دیگر شرکت‌های آستان قدس در حوزه‌های عمران و ساختمان می‌توان به مسکن و عمران قدس رضوی، ساختمانی بتن و ماشین قدس رضوی، کاشی قدس رضوی، سیمان سمنگان، بنای سبک قدس رضوی و آرایه‌های معماری رضوی اشاره کرد که در حوزه‌های مختلف عمرانی و ساخت‌وساز فعالیت می‌کنند.

شرکت‌های حوزه صنعت و معدن آستان قدس

شرکت شهاب خودرو

این شرکت که از سال ۱۳۴۵ با نام لیلاند موتور ایران فعالیت می‌کرد، در سال ۱۳۷۸ به تملک آستان قدس رضوی درآمد. اتوبوس‌های BRT و شهری، ماشین‌های آتش‌نشانی و زباله‌کش، تانکرهای حمل آب و سوخت و کامیون‌های شهری از تولیدات این شرکت است. همچنین این شرکت به ارائه خدمات پس از فروش خودرو می‌پردازد که مشتریان زیادی دارد. شرکت شهاب‌یار هم دیگر شرکت آستان قدس است که به ارائه همین خدمات ‌می‌پردازد.

شرکت کمباین‌سازی ایران

این شرکت در سال ۱۳۴۸ با نام شرکت جانساز شروع به فعالیت کرد، در سال ۱۳۶۱ به کمباین‌سازی ایران تغییر نام داد. در سال ۱۳۷۳ به عضویت بورس اوراق بهادار درآمد و نهایتاً در سال ۱۳۸۴ آستان قدس رضوی ۵۱ درصد از سهام این شرکت را تصاحب کرد و در حال حاضر ۷۳ درصد از سهام این شرکت را در اختیار دارد. کمباین‌سازی ایران به تولید تجهیزات و ماشین‌آلات کشاورزی می‌پردازد و طبق گزارش مالی سال منتهی به ۱۳۹۸، ارزش کل دارایی این شرکت ۳۳۰ میلیارد تومان بوده است.

کمباین‌سازی ایران تنها شرکت ثبت‌شدۀ زیرمجموعه آستان قدس در بورس اوراق بهادار است و اطلاعات بورس نشان می‌دهد ارزش بازاری این شرکت بالغ بر ۹۱۵ میلیارد تومان است.

شرکت معادن قدس رضوی و معادن خاور

آستان قدس همچنین دارای معادن بسیار زیاد ذغال سنگ و گرانیت است که از دومی برای ساخت اماکن مذهبی و دیگر پروژه‌های آستان قدس نیز استفاده می‌شود.

از دیگر شرکت‌های آستان قدس در این حوزه می‌توان به صنایع چوب آستان قدس رضوی، تولید فرش آستان قدس رضوی و نساجی خسروی خراسان اشاره کرد.

شرکت‌های حوزه کشاورزی و دامپروری

شرکت فراورده‌های غذایی رضوی که در سال ۱۳۵۱ راه‌اندازی شد، تولیدکنندۀ انواع کنسروهای غیرگوشتی با برندهای «ممتاز»، «تقدیس» و «رضوی» است. همچنین این شرکت در سال ۱۳۹۹ با شبکه بازار رضوی ادغام شد و شرکت سامان بازار رضوی تأسیس گردید.

شرکت کشاورزی رضوی

شرکت‌های کشاورزی آستان قدس رضوی که طی سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۷۰ تأسیس شدند، از ابتدای سال ۱۳۹۸ تحت عنوان شرکت کشاورزی رضوی تجمیع و به‌صورت متمرکز اداره می‌شوند. قبل از این تجمیع، شرکت‌هایی مانند کشت و صنعت مزرعه، کشت و صنعت سرخس، کشت و صنعت انابد، کشت و صنعت باغات، کشت و صنعت تربت حیدریه و کشت و صنعت جنوب خراسان به‌صورت مستقل فعالیت می‌کردند.

شرکت‌های قند چناران و قند تربت حیدریه

کارخانه قند چناران در سال ۱۳۳۴ راه‌اندازی و در سال ۱۳۴۹ از شرکت سهامی کارخانجات ایران و سازمان گسترش به آستان قدس رضوی منتقل شد. آستان قدس تا سال ۱۳۵۷ قند چناران را با یک شرکت بلژیکی شریک بود اما پس از انقلاب اسلامی این شراکت لغو شد. کارخانه قند تربت حیدریه نیز در سال ۱۳۲۹ تأسیس شده و در حال حاضر سهام‌دار عمدۀ آن آستان قدس است.

مؤسسۀ دامپروری صنعتی قدس رضوی

این مؤسسه در سال ۱۳۶۲ تأسیس و در سال ۱۳۸۹، به‌منظور انجام کلیه امور و فعالیت‌های تولیدی و دامپروری که تا قبل از آن تاریخ به‌طور پراکنده در مجموعه‌های کشت و صنعت آستان قدس و در زمین‌های موقوفه دایر بود، با اضافه‌شدن واحد‌های مزرعه نمونه، تربت حیدریه، سرخس به نام هلدینگ دامپروری آستان قدس رضوی به فعالیت خود ادامه داد.

از دیگر شرکت‌های آستان قدس در حوزه‌های کشاورزی و دامپروری می‌توان به نان رضوی، بذر و نهال رضوی، فراورده‌های لبنی رضوی، خمیر مایه رضوی و آرد قدس رضوی اشاره کرد.

شرکت‌های حوزهٔ داروسازی

داروسازی ثامن

این شرکت در سال ۱۳۶۳ تأسیس و در سال ۱۳۷۱ در مشهد به بهره‌برداری رسید. این شرکت با سرمایه‌گذاری مشترک آستان قدس رضوی و سازمان صنایع ملی ایران بنا شد و بعد از بهره‌برداری، سهام سازمان صنایع ملی ایران به صندوق بازنشستگی سازمان تأمین اجتماعی واگذار گردید که در حال حاضر سهامداران این مجموعه آستان قدس رضوی با ۶۹.۶۸ درصد، صندوق بازنشستگی با ۲۶.۳۲ درصد و داروسازی حکیم با ۴ درصد هستند.

شرکت شیراز سرم

این شرکت در سال ۱۳۸۰ به‌عنوان اولین کارخانه تولید فرآورده‌های تزریقی بخش خصوصی در شیراز تأسیس و از سال ۱۳۸۳ عملیات احداث کارخانه تولید فرآورده‌های محلول دارویی را آغاز کرد. در حال حاضر با توجه به تصاحب نزدیک به ۷۲ درصد از سهام شرکت شیراز سرم توسط آستان قدس رضوی، سهامداران آن آستان قدس، شرکت داروسازی ثامن، سازمان اقتصادی رضوی و بخش خصوصی هستند.

از دیگر شرکت‌های حوزۀ داروسازی آستان قدس می‌توان به «سامان داروی هشتم» و «یاراطب ثامن» اشاره کرد.

شرکت‌های حوزۀ مالی آستان قدس

شرکت کارگزاری رضوی

این شرکت طی سال‌های اخیر مجوزهای متعدد از سازمان بورس دریافت کرده است تا جایی‌که در حال حاضر بیشتر مجوزهای لازم برای فعالیت در بورس اوراق بهادار، شرکت فرابورس ایران، بورس کالای ایران (محصولات فلزی، پتروشیمی، کشاورزی و آتی)، مجوز صندوق سرمایه‌گذاری مشترک و مجوز انجام معاملات برخط (آنلاین) را در اختیار دارد.

شرکت‌های حوزۀ انرژی

شرکت نفت و گاز رضوی

این شرکت در بخش‌های نفت، گاز و پتروشیمی با کنسرسیوم ۵۱ درصدی سهام مجموعه‌های بزرگ نفتی و گازی تشکیل شد. این شرکت که وابسته به شرکت سرمایه‌گذاری سازمان تأمین اجتماعی (شستا) بود و ۴۹ درصد از سهام آن را آستان قدس رضوی در اختیار داشت، بر اساس توافق سهامداران در سال ۱۳۸۸سهام متعلق به شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی که معادل ۵۱ درصد بود به آستان قدس رضوی واگذار شد. میدان گاز توس یکی از معادن انرژی است که شرکت نفت و گاز رضوی به همراه شرکت نفت مناطق مرکزی آن را توسعه داده است.

علاوه بر آن‌چه فهرست شد، شرکت‌های‌ فناوری اطلاعات و ارتباطات رضوی، کیفیت رضوی، مدیریت زنجیره تأمین رضوی، کسب و کار رضوی، صنایع خلاق رضوی و مؤسسه اعتباری رضوی از دیگر مجموعه‌های آستان قدس رضوی به شمار می‌آیند.

چتر ابهام بر سر شرکت‌های بورسی

نکته قابل توجه آن‌که از همۀ شرکت‌ها و دارایی‌های آستان قدس رضوی زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی، حتی شرکت‌های بورسی این مجموعه نیز گزارش دقیقی از عملکرد خود منتشر نمی‌کنند.

این در حالی است که از بین تمامی شرکت‌های زیرمجموعۀ آستان قدس رضوی، تاکنون چهار شرکت در فرابورس و یک شرکت در بورس ثبت شده‌اند. شرکت خمیرمایه رضوی و نساجی خسروی خراسان شرکت‌هایی هستند که در سال ۱۴۰۱ به ثبت رسیده‌اند اما در سایت فرابورس تاکنون اطلاعات معاملات آن‌ها عدد صفر به ثبت رسیده است، اما شرکت‌ قند تربت حیدریه و مؤسسه اعتباری ثامن به‌ترتیب با ارزش بازار ۸۷۷ میلیارد تومان و ۱۵۰ میلیارد تومان به فعالیت خود در فرابورس ادامه می‌دهند.

هشت‌هزارم درصد از مالیات کل کشور

نهادهای زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی از معافیت مالیاتی برخوردارند، ازجمله آستان قدس رضوی که با دستور آیت‌الله روح‌الله خمینی، بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی، از پرداخت مالیات معاف شده و آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر فعلی، نیز تأکید کرده که این نهاد نباید به دولت مالیات پرداخت کند.

بر همین اساس است که در گزارشی که خبرگزاری تسنیم روز ۱۴ شهریور امسال منتشر کرد، اعلام شد از مجموع ۱۸۵ هزار میلیارد تومان مالیات دریافتی در پنج ماه نخست امسال مجموع سهم نهادها و بنیادهای انقلاب اسلامی و آستان قدس رضوی تنها حدود ۱۱۸ میلیارد تومان بوده است.

پیشتر نیز خبرگزاری رسمی دولت در سال ۱۳۹۸ اعلام کرده بود که بنیادها و نهادهای زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی با وجود سهم ۱۰ درصدی از اقتصاد ایران، سالانه تنها هشت هزارم درصد از مالیات کل کشور را پرداخت می‌کنند.