در صحنه منطقه ای بحران سوریه موجب شده است هم ایران و هم کشورهای عربی بیشتر به نقش روسیه توجه کنند. ایران در سایه پشتیبانی روسیه احساس آرامش می کند و این از نظر روسیه یعنی وابستگی بیشتر جمهوری اسلامی به این کشور است که در پی آن هم منافع سیاسی و هم منافع اقتصادی هنگفتی برای روس ها دارد به خصوص که هزینه خرید سلاح بشار اسد از روسیه را ایران می پردازد.
در حالی که امید می رفت مبانی و اصول ژنو۱ بتواند چشم انداز روشنی برای یک توافق درباره بحران سوریه ایجاد کند، اما سخنان نا امید کننده اخضر ابراهیمی و اختلاف شدید میان امریکا و متحدانش از یک سو و روسیه از سوی دیگر دورنمای حل بحران سوریه را تیر و تار کرده است.اختلافات میان دولت های غربی و روسیه به حدی بود که نماینده روسیه از شرکت در ضیافت شامی که فرانسه آن را به عهده گرفته بود، اجتناب کرد.همچنین قرار بود که دیداری میان معاون وزیر خارجه روسیه و هیأت مذاکره کننده مخالفان بشار اسد صورت گیرد که این دیدار به بهانه عدم حضور احمد جربا رئیس ائتلاف ملی سوریه در ژنو، صورت نگرفت.
بازی روسیه
روسیه علی رغم اینکه خود از بنیان گذاران ژنو۱ است و بارها مسؤولین روس تکرار کردند بر بقای بشار اسد اصراری ندارند و باب گفتگو را با مخالفان باز کردند اما هروقت فشار بین المللی برای وادار کردن بشار اسد به قبول راه حل سیاسی بیشتر می شود، روس ها ظاهر گشته و کمربند نجات را برای وی پرتاب می کنند. این سیاست دوگانه روسیه در کنار سیاست عقب گرد باراک اوباما نسبت به برخورد با حاکم سوریه موجب شده است جنگ داخلی سوریه همچنان به قوت خود باقی بماند.در صحنه بین المللی اوضاع سوریه باعث بازگشت قدرتمندانه روسیه به صحنه معادلات جهانی شده است و روس ها آن را غنیمت دانسته و به آن تمسک می کنند.روس ها با بازی با برگه سوریه کاری کردند که همه نگاه ها به آنها معطوف گردد و کلید سحرآمیز حل قضیه را در دستان خود بگیرند بدون اینکه آن را در راه باز کردن قفل بحران به کار گیرند.
در صحنه منطقه ای بحران سوریه موجب شده است هم ایران و هم کشورهای عربی بیشتر به نقش روسیه توجه کنند. ایران در سایه پشتیبانی روسیه احساس آرامش می کند و این از نظر روسیه یعنی وابستگی بیشتر جمهوری اسلامی به این کشور است که در پی آن هم منافع سیاسی و هم منافع اقتصادی هنگفتی برای روس ها دارد به خصوص که هزینه خرید سلاح بشار اسد از روسیه را ایران می پردازد.کشورهای عربی مانند عربستان نیز برای یافتن یک راه حل در سوریه گشودن باب مدارا با روسیه را برگزیدند.در طی سه سال گذشته علی رغم اینکه بن بست بحران سوریه از سوی روسیه هدایت می شود و مردم سوریه توسط سلاح روسی کشته می شوند، اما کشورهای عربی نه فقط کوچکترین اقدامی بر علیه روسیه انجام ندادند، بلکه به التماس از روسیه راه مسکو را در پیش گرفتند. تا وقتی که نقش روسیه در بحران سوریه برای دولتمردان روسی چنین منافع سیاسی و اقتصادی هنگفتی به ارمغان دارد، سیاست روسیه درباره سوریه به نظر می رسد تغیر ناپذیر خواهد بود.
گزینه فاروق الشرع
تقاضای هفته گذشته احمد جربا رئیس ائتلاف ملی سوریه (گروه مخالفان) مبنی بر مذاکره با فاروق الشرع معاون بشار اسد به جای ولید المعلم، دولت سوریه را در یک وضعیت «بی پاسخ» قرار می دهد نه به این دلیل آن طور که مخالفان می گویند؛ دست فاروق الشرع به خون مردم سوریه آلوده نشده است، بلکه با این پیشنهاد که در اساس از همان ابتدای اعتراضات در سوریه توسط اتحادیه عرب مطرح شد و سپس احمد معاذ خطیب رئیس سابق ائتلاف ملی سوریه آن را تکرار کرد، فاروق الشرع را بعنوان گزینه احتمالی ریاست دوره گذار یا همان تشکیل حکومت انتقالی که در مفاد ژنو۱ به آن اشاره شده است، عرضه می کند.گزینه ای که دولت بشار اسد هیچ علاقه ای به شنیدن آن ندارد اما به نظر می رسد در میان روس ها و دولت های غربی و همچنین سازمان ملل گوش شنوایی دارد.
فاروق الشرع متولد ۱۰ دسامبر ۱۹۳۸ در شهر درعا است، یعنی همان شهری که اعتراضات بر ضد رژیم بشار اسد از آن آغاز شد.همچنین وی از دولتمردان نادری در سوریه به حساب می آید که از طریق روابط حزبی و کانون قدرت های سیاسی در این کشور نردبان ترقی را طی نکرده است بلکه یک تکنوکرات تمام عیار در زمینه مسائل خارجی به حساب می آید که با داشتن تحصیلات عالیه در زبان انگلیسی و تجربه کار در یک فرآیند روابط عمومی قوی توسط حافظ اسد گزینش شد.فاروق الشرع بعد از فارغ التحصیلی در رشته ادبیات انگلیسی از دانشگاه دمشق در سال ۱۹۶۳ ، برای تحصیل در رشته حقوق بین الملل به لندن رفت و هم زمان با آن کار در شرکت هواپیمایی سوریه را آغاز کرد و سپس مدیر این شرکت در دبی شد.سابقه قوی او در روابط عمومی به خصوص در ارتباط با خبرنگاران و حسن رفتار وی موجب شد که حافظ اسد او را بعنوان سفیر سوریه در کشور ایتالیا برگزیند و این آغاز راهی بود که منتهی به تصدی وزارت خارجه سوریه در سال ۱۹۸۴ شد.فاروق الشرع سنی مذهب در سال ۲۰۰۶ به مقام معاون رئیس جمهور ارتقا یافت زیرا عبدالحلیم خدام از کشور گریخت و منصب وی جای یک شخصیت سیاسی سنی را خالی گذاشت.
با آغاز اعتراضات بر ضد حکومت بشار اسد در شهر درعا، فاروق الشرع نقش میانجی مثبت بازی کرد و موفق شد میان مردم زادگاه خود و حکومت آشتی کوتاه مدت ایجاد کند اما طرفداران راه حل امنیتی و سرکوب به ویژه ماهر اسد برادر بشار اسد و فرمانده سپاه چهارم سوریه، روش فاروق الشرع را مردود دانسته و بر راه حل امنیتی و اتخاذ سیاست «مشت آهنین» با معنرضان اصرار کردند.
فاروق الشرع طرفدار روش گفتگو با مخالفان نظام است حتی گروه هایی که مسلح شده اند و از اینرو نخستین جلسات مذاکره میان دولت و مخالفان آن را رهبری کرد.با چنین رویکردی اتحادیه عرب در اواخر ۲۰۱۱ از بشار اسد خواست قدرت را به فاروق الشرع منتقل کند تا مانند یمن که در آن علی عبدالله صالح قدرت خود را به معاون خویش هادی منصور منتقل کرد، راه حل سیاسی برای سوریه شکل واقعی بگیرد. از آن زمان به بعد فاروق الشرع زیر ذره بین نظام قرار گرفت به ویژه که همفکر وی نخست وزیر وقت سوریه ریاض حجاب موفق شد از سوریه فرار کند.از زمان انفجار ساختمان امنیت ملی سوریه در نیمه ۲۰۱۲ که تعداد زیادی از فرماندهان ارتش به همراه آصف شوکت داماد خانواده اسد کشته شدند و سپس دستگیری عبدالله احمر معاون دبیرکل حزب بعث سوریه، سرنوشت فاروق الشرع در هاله ای از ابهام قرار گرفت.ابتدا از رهبری حزب بعث کنار گذاشته شد و بیش از یک سال ونیم ظهور علنی در رسانه ها نداشته است.در سال ۲۰۱۲ شایع شد که وی از سوریه گریخته است و حتی افرادی در اپوزسیون سوریه چون هیثم المالح و برخی از فرماندهان ارتش آزاد چون ریاض اسعد خروج وی از سوریه را تأیید کردند اما دفتر فاروق الشرع با صدور بیانیه ای چنین اخباری را تکذیب کرد و از قول وی گفت:«..هرگز به فکر خروج از کشور نیست و تمایلی به رفتن به سوی هیچ جایی را ندارد».
از آن زمان تاکنون خبری از فاروق الشرع نیست و کسی نمی داند آیا او تحت اقامت اجباری است یا به زندان افتاده و یا حتی ممکن است کشته شده باشد یا احتمال دارد در آینده کشته شود به خصوص که نام وی برای رهبری دوره گذار اکنون بر زبان مخالفان افتاده و ممکن است طرفدارانی در جامعه جهانی داشته باشد.
فاروق الشرع با یکی از کارمندان وزارت خارجه ازدواج کرده و صاحب یک دختر و یک پسر است.پسر وی خلبان هواپیماهای مسافربری است.
گزینه فاروق الشرع و تنگنای حکومت سوریه
تمسک گروه مخالفان به گزینه فاروق الشرع نشان می دهد که آنها یک برنامه کامل برای مذاکره بر سر وضعیت انتقالی در سوریه دارند که از رهبری آن توسط معاون سنی بشار اسد آغاز و به یک سند سه صفحه ای با ۲۴ ماده ختم می شود.این شیوه برتر مذاکره رژیم بشار اسد و حامیان آن را در تنگنا قرار می دهد.روش مذاکره نمایندگان رئیس جمهور سوریه یک تیتر و یک ماده دارد و آن «مبارزه با تروریسم» است.اما چنین رویکردی از سوی بشار اسد با تناقضاتی درباره انتشار اسنادی مبنی بر شکنجه ۱۱ هزار نفر تا سرحد مرگ در زندان های دولت سوریه، اعدام ۷۰۰نفر در فاصله ۴ روز از ۲۴ دسامبر تا ۲۸ دسامبر ۲۰۱۲ و استفاده از بشکه های انفجاری در جنگ که از سوی دولت سوریه به کار رفته و تلفات زیادی در میان شهروندان عادی ایجاد کرده و همچنین ادعای مخالفان مبنی بر داشتن مدارکی که نشان می دهد «داعش» یا دولت اسلامی عراق و شام با خود رژیم سوریه ارتباط دارد،همراه شده است و خواست نمایندگان بشار اسد درباره مبارزه با تروریسم را بی معنی می کند.
در هر صورت نمایندگان مخالفان در مذاکرات ژنو با موضوع ایستادن در برابر جنگجویانی که از خارج سوریه وارد می شوند، موافقت کرده اند، اما برای آنها اصل مذاکره باید بر شکل حکومت انتقالی تمرکز یابد که سرنوشت آینده کشور و مردم سوریه را رقم خواهد زد. به همین منظور سندی را ارائه کردند که از نظر آنها قانون اساسی موقت سوریه برای دوره گذار می باشد.طبق این سند نهادهای حکومت و از جمله ارتش و پلیس دست نخورده باقی می ماند اما اداره آنها به عهده قانون است و نه بشار اسد یا حزب بعث.آنها انتظار دارند جامعه جهانی با حمایت از این پیشنهاد، فشار خود را برای وادار کردن رئیس جمهور سوریه به قبول آن بیشتر کند. اگرچه نماینده سوریه در مذاکرات این سند را رد کرده و آن متناقض توصیف می کند.
به نظر می رسد هیأت مذاکره کننده مخالفان بدون توجه به دیدگاه نمایندگان دولت سوریه در مذاکرات، تلاش کرده است پیشنهادهای معقولی ارائه دهد که مورد توجه بازیگران بین المللی به ویژه روسیه قرار گیرد. اگرچه دولت سوریه هرگونه پیشنهادی که متضمن خروج اسد از قدرت باشد را نمی پذیرد اما پیشنهاد مخالفان ، افق های روشن دارد و اگر بازیگران بین المللی واقعا به یک راه حل اساسی فکر می کنند، باید به آن توجه کنند.این توجه در مذاکرات روز ۵شنبه میان اخضر ابراهیمی نماینده سازمان ملل و اتحادیه عرب، گنادی گاتیلوف معاون وزیر خارجه روسیه و وندی شرمن نماینده امریکا بررسی شد اما نتیجه ای از آن حاصل نگردید. آنچه در این میان مهم است گزینه فاروق الشرع برای رهبری دوره گذار در سوریه از سوی کشور روسیه رد نشده است اما روس ها تضمینی در این باره به مخالفان دولت بشار اسد ارائه ندادند.
روزهای آخر مذاکرات نشان می دهد که علی رغم ارائه پیشنهادهای عاقلانه از سوی مخالفان، اما روسیه هنوز سیاست خود را نسبت به بشار اسد تغیر نداده است و اصرار روسیه بر سیاست گذشته خود موجب می شود که نتیجه ای مشخص از مذاکرات ژنو بیرون نیاید.
امروز دوشنبه احتمال دارد اخضر ابراهیمی گزارش خود درباره مذاکرات را تحویل دبیرکل سازمان ملل خواهد کرد اما علی رغم کارشکنی دولت سوریه و علی رغم عدم پایبندی روسیه به ژنو۱، همچنان گزارش ابراهیمی دو پهلو خواهد بود و کسی را به عنوان مقصر معرفی نخواهد کرد و این بدان معنی است که هیچ گزینه جدیدی در بحران سوریه وارد نخواهد شد. در این میان نماینده دبیرکل سازمان ملل و اتحادیه عرب تلاش خواهد کرد امریکا و روسیه را تشویق کند تا دور سوم مذاکرات میان دولت سوریه و مخالفان را مشخص کنند اما این بار ابراهیمی سعی خواهد کرد بر خلاف مذاکرات گذشته، جدول کار معینی برای دو طرف تعیین کند. این جدول بر محور چهار بند مبارزه با تروریسم، بررسی حکومت انتقالی، حفاظت از مؤسسات میهنی چون ارتش و برنامه آشتی ملی خواهد بود. منظور از برنامه آشتی ملی این است که بعد از سقوط بشار اسد، اقلیت ها در سوریه و به ویژه اقلیت علوی مورد اذیت و آزار قرار نگیرد. از نظر ابراهیمی دو طرف گفتگو قبل از ورود به ژنو باید پایبندی خود را به این جدول کار اعلام کنند تا مذاکرات برپایه مشخص پیش رود. بنابراین دعوای دو طرف قبل از مذاکرات انجام خواهد شد و فشارهای بین المللی هم در این راستا مبذول خواهد شد. اخضر ابراهیمی امیدوار است با قبول چنین برنامه ای مذاکرات آینده خیلی سریع به نتیجه برسد. اما مشکل اصلی اینجاست که آیا دولت سوریه چنین جدولی که متضمن تشکیل یک حکومت انتقالی است را خواهد پذیرفت؟ مسؤولیت جامعه جهانی در این مرحله فشار وارد کردن بر بشار اسد برای قبول چنین طرحی است که احتمالا همراه با اندکی تغیر در شیوه کمک های تسلیحاتی به مخالفان خواهد بود.
حسن هاشمیان
از: گویا
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید