آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، روز چهارشنبه ۱۷ آبان به خبرگزاری ایلنا گفت: «در کل خسارت کمبود گاز در حدی است که اگر ما تزریق گاز به مخازن نفتی نداشته باشیم برخی از چاه‌ها از حیز انتفاع خارج می‌شوند و در نتیجه اقتصاد نفت کشور دچار خسارت بالایی خواهد شد».

بر اساس گزارش‌های وزارت نفت ایران و اداره اطلاعات انرژی آمریکا، ۸۰ درصد نفت تولیدی ایران از میادینی است که در نیمه دوم عمر خود قرار داشته و با افت فشار مواجه هستند؛ به‌طوری که سالانه ۸ تا ۱۰ درصد از تولید آنها کاسته می‌شود.

ایران برای جلوگیری از شتاب افت تولید نفت میادین کهنه خود باید روزانه نزدیک به ۳۰۰ میلیون متر مکعب گاز به مخازن تزریق کند، اما آخرین گزارش وزارت نفت نشان می‌دهد که میزان تزریق گاز به میادین کشور در سال ۱۳۹۹ کمتر از ۳۷ میلیون متر مکعب در روز بوده است.

از طرف دیگر، اواخر خرداد امسال خبرگزاری فارس گزارش داد که تنها ۱۰ درصد از گاز مورد نیاز میادین نفتی به آنها تزریق می‌شود؛ موضوعی که نشان می‌دهد تزریق گاز به این میادین کهنه به زیر ۳۰ میلیون متر مکعب سقوط کرده است.

اهمیت تزریق گاز به میادین

در مقام مقایسه، میادین آذری-‌چراغ‌-گونشلی جمهوری آذربایجان که ۹۸ درصد نفت خام این کشور را تولید می‌کنند، بعد از سال ۲۰۱۰ وارد نیمه دوم عمر خود شدند. این میادین در همان سال روزانه ۸۰۰ هزار بشکه تولید نفت داشتند و به‌رغم تزریق روزانه ۳۰ میلیون متر مکعب به آنها طی دو دهه گذشته، تولیدشان در سال جاری به زیر ۴۰۰ هزار بشکه سقوط کرده و این سقوط ادامه خواهد داشت.

اگر تزریق گاز به این میادین صورت نمی‌گرفت، اکنون تولید نفت از این میادین به ۱۰۰ هزار بشکه نیز نمی‌رسید.

کنسرسیوم بین‌المللی به رهبری شرکت بی‌پی بریتانیا، با سرمایه‌گذاری ۴۰ میلیارد دلاری تا سال ۲۰۱۸، این میادین را در آب‌های عمیق دریای خزر توسعه داد و طی دو دهه گذشته بخش اعظم گازی که همراه با نفت از این میادین استخراج می‌شد (گاز همراه) دوباره به همین میادین تزریق می‌شود.

البته مجموع ذخایر قابل استخراج نفتی سه میدان یادشده جمهوری آذربایجان حدود ۶ میلیارد بشکه بود، اما ذخایر قابل استخراج میادین نفتی ایران ۱۵۶ میلیارد بشکه است و نیاز به تزریق حجم عظیمی از گاز دارد.

ایران تکنولوژی جمع‌آوری گازهای همراه را توسعه نداده و بنابر گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، روزانه نزدیک به ۵۰ میلیون متر مکعب گازی که همراه با نفت از مخازن نفتی ایران استخراج می‌شود، در همان مرحله تولید در مشعل‌ها سوزانده و به هدر داده می‌شود.

ایران بالاترین حجم مشعل‌سوزی گازهای همراه بعد از روسیه و هم‌رده با عراق را در جهان دارد؛ موضوعی که به آلودگی شدید هوا و انتشار گازهای گلخانه‌ای نیز منجر می‌شود.

بنا به گفته بیژن نامدار زنگنه، وزیر سابق نفت ایران، برای توقف مشعل‌سوزی و جمع‌آوری گازهای همراه تنها نیاز به ۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است.

البته برای این موضوع نیاز به تکنولوژی خارجی نیز وجود دارد و با توجه به تحریم‌ها، ایران در توسعه پروژه‌های توقف مشعل‌سوزی گازهای همراه طی دو دهه گذشته پیشرفتی نداشته است.

ذکر این نکته نیز مهم است که ارزش سالانه گازهای تلف‌شده در مشعل‌های نفتی ایران با قیمت‌های کنونی گاز در منطقه حدود ۷ میلیارد دلار است.

تزریق گاز به میادین ایران

بر اساس برآورد مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و وزارت نفت ایران، از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۹ به طور متوسط روزانه ۷۰ میلیون متر مکعب گاز به میادین نفتی ایران تزریق شده و این رقم طی سال‌های گذشته روند نزولی داشته است.

روند نزولی تزریق گاز در حالی است که با توجه به ورود میادین بیشتری به نیمه دوم عمر خود از سال ۱۳۸۵، نیاز به تزریق روزانه گاز به میادین نفتی ایران به شدت افزایش یافته و به حدود ۳۰۰ میلیون متر مکعب رسیده است؛ در حالی که هم‌اکنون به‌طور متوسط زیر ۳۰ میلیون متر مکعب گاز به این میادین تزریق می‌شود.

عدم تزریق کافی گاز به مخازن نفتی نه تنها باعث می‌شود تولید نفت کشور کاهش یابد، بلکه بخش عظیمی از ذخایر میادین برای همیشه در دل خاک باقی می‌ماند و نابود می‌شود.

برای نمونه، ضریب بازیافت میادین نفتی ایران حدود ۲۰ درصد است؛ یعنی در حالت عادی و با تکیه بر فشار خود میدان، تنها ۲۰ درصد از ذخایر نفتی میادین کشور قابل استخراج است. با تزریق روزانه ۷۰ میلیون متر مکعب گاز و ۲۵۰ هزار بشکه آب شور به میادین نفتی طی بیش از دو دهه گذشته، نهایتا ایران توانسته ضریب میادین نفتی خود را به ۲۴ درصد افزایش دهد و اگر به میزان کافی گاز تزریق می‌شد، هم‌اکنون ضریب بازیافت میادین نفتی ایران به ۲۷ تا ۲۸ درصد می‌رسید.

برای درک اهمیت این موضوع تنها ذکر این نکته کافی است که ایران حدود ۶۵۰ میلیارد بشکه ذخایر نفت خام دارد و با توجه به ضریب بازیافت ۲۴ درصدی، تنها ۱۵۶ میلیارد بشکه آن قابل استخراج است.

اگر ضریب بازیافت با تزریق کافی گاز به ۲۷ درصد می‌رسید، ذخایر نفت قابل استخراج ایران حدود ۲۰ میلیارد بشکه افزایش می‌یافت. ارزش این حجم از نفت در بازارهای کنونی بیش از ۱۵۰۰ میلیارد دلار است.

ایران برای جبران افت تولید نفت خود طی دو دهه گذشته تنها دست به حفاری چاه‌های بیشتر و توسعه میادین نفتی جدید زده است.

البته تزریق آب شور و گاز تنها یک راه پیش‌پا افتاده و قدیمی در افزایش نسبی ضریب بازیافت میادین نفتی است.

برای نمونه نروژ با تکنولوژی‌های پیشرفته، ضریب بازیافت منطقه سرشار از نفت فلات‌قاره نروژ در دریای شمال را از ۳۰ درصد به ۵۰ درصد رسانده است.

نمونه دیگر، عربستان است که ضریب بازیافت میدان نفتی غوار را که نیمی از نفت کشور را تولید می‌کند، به کمک شرکت‌های غربی تا سال ۲۰۱۵ به ۳۰ درصد و سپس به ۵۰ درصد رساند و هم‌اکنون در تلاش است تا این رقم را به ۷۰ درصد برساند.

در هر دو مورد افزایش ضریب بازیافت زمانی آغاز شد که میادین، تازه وارد نیمه دوم عمر خود شده بودند و افزایش ضریب بازیافت ممکن بود، اما در مورد ایران بیش از دو دهه است که بسیاری از میادین اصلی تولیدکننده نفت وارد نیمه دوم عمر خود شده و عملا بخش عظیمی از نفت این کشور تا ابد زیر خاک باقی خواهد ماند.