این کتاب را رخداد نو به گونه دوزبانه فارسی- فرانسه در تهران به چاپ رسانده است. گروه مترجمین: هوشنگ گیلیاردی، بیژن حکمت‌، حسن مکارمی، ‌نادر آقاخانی‌، فؤاد صابران‌، مینو عشقی‌، اکبر پویان‌فر‌، ولانتین شائولی‌، شیوا فروزان‌. می توان گفت که متن «تلویزیون» به معنای چکیده‌ی کار لاکان است، چکیده‌ی فکرش، سخنوری‌ش و در عین حال رابطه‌اش با دیگران.

آنطور که در پیشگفتار انجمن و مترجمین می آید، اندیشه ترجمه کتاب با این پرسش آغاز می شود: چه کاری می‌توان برای روان‌کاوی در ایران انجام داد؟ این سؤال که سرآغازِ کار ما بود کم‌کم به این‌که چه کاری می‌توان برای روان‌کاوی به زبان فارسی انجام داد تبدیل شد. فکر کردیم اولین قدم جمع کردن چندتن از فارسی‌زبانان است که به پژوهش در مورد روان علاقه داشته باشند. رونویس مصاحبه‌ی لکان (تلویزیون) گزینه‌ی مناسبی بود و مدت دو سال گروه نه نفری ما را به جنب‌وجوش انداخت. عده‌ای از شما خوانندگان گرامی‌ را نیز به چنین کارهای گروهی تشویق نماید؛ تا تحلیل روان‌کاوانه نیز بتواند کمکی‌ باشد به پیشرفت رشته‌ی علوم انسانی‌ که چنین مورد علاقه‌ی ایرانیان واقع شده است.

در پاسخ به این پرسش که چرا ‌‌تلویزیون‌‌ ژاک لکان به فارسی، می نویسند: پیش از همه چیز چرا انتخاب ‌تلویزیون‌ ژاک لکان به جای یک راهنمای واژه‌ها، یک فرهنگ لغات‌، یا یک راهنمای مفاهیم روان‌کاوی‌، یا یک درسنامه‌ی آسیب ـ روان‌شناسی‌؟ ما این‌جا همچون خود ژاک لکان متنی نیرومند و مؤثر را برگزیدیم تا یک‌راست وارد اثری بزرگ شویم که در آن نقطه‌ی تلاقی مفاهیمی به چشم می‌خورد که لکان بر آن‌‌ها متمرکز بوده و در عین‌حال بسیار پیشرفته‌اند.

باید اعتراف کرد حتی اگر در زبان فارسی رویکردهایی به روان‌کاوی وجود دارد، این قبیل رویکردها زیاد نیستند. و با رشد و گسترش آن در فرانسه یا کشورهای دیگر‌ فاصله‌ی فراوانی دارد. دنیای پارسی‌زبان سرشار از پیچیدگی‌های اندیشه‌ی گذشتگان است؛ به طوری که علی‌رغم فاصله‌ گرفتنش از گذشته‌، کماکان دارای ظرافت، شکیبایی و هوشی است که از هزاره‌ها گذر کرده. مهد تمدنی است دست‌کم گرفته‌شده یا بهتر بگوییم ناشناخته و اغلب به گونه‌ای اشتباه و نامتمایز تعبیر‌شده، تمدنی که در سرزمینی پهناور، در میانه‌ی تفکر و سنجش، رشد یافته است‌.

این فرهنگ با چنین ‌سنت‌های فلسفی، شاعرانه و عرفانی، بی‌گمان امروز می‌تواند با تکیه بر علم، دستاورد روان‌کاوی را جذب کرده و از کمک‌های آن سود جوید. یک رویداد، یک اثر تلویزیون به درستی یک راهنماست. کوتاه، یکتا و مشخص. اثری که تئوری، مشکلات و درگیری‌ها را پنهان نمی‌کند. اگر این اثر در زمان پیدایش‌اش یک رویداد بود، امروز نیز همچنان هست. فرصت یگانه‌ای است که ژاک لکان می‌پذیرد در یک برنامه‌ی تلویزیونی شرکت کند و به دوربین تن دهد، کسی که تا مدتی پیش از آن، از میکروفون دستگاه ضبط صوت هم می‌گریخت.

متنی دور از عرف با غنایی شگرف که چون پتک فرود می‌آید؛ حاوی یک قرن شناختِ روان‌کاوی، نخستین قرنِ آن. برخلاف سمینارهایش که مطالب را به آرامی و با مکث بیان می‌کرد، در این‌جا با شتابی غیرمعمول سخن می‌گوید، لکان این‌جا کارهایش را خلاصه نمی‌کند بلکه با طرح تابلو و سنجشی حسی قاطعانه و ملتهب در آن چرخ می‌زند.

با زبانی که برخلاف ظاهر از نحوی فاخر و پرمدعا برخوردار نیست، ولی اگر خوب بنگریم ساده و قوی است. قابل‌رؤیت، روشنگر و راهگشا‌.

لکان در گذر از خطوط و تأثیرهای گوناگون، با تمرکزی شدید و توجهی عصبی و پرتنش. آیا از سرِ خشم است؟ در یکی از صحنه‌ها، با انگشت اشاره می‌کند، مشت خود را گره می‌کند و واژه‌ها را می‌لرزاند. این‌ها همه مطمئناً نشانِ تنشی است بزرگ. پرتنش، در حال تلاش است. پرتنش؟ آری، دست‌کم این‌طور نشان می‌دهد. پیشرفت‌های کوچک، مشکل و به تنهایی در یک اقیانوس فرضی. ریاست‌طلب و متکبر‌. او از یک کار جدی صحبت می‌کند. لکان بر سر می‌کوبد، پوست می‌کند، تحریک می‌کند و فرامی‌خواند. و این کار را “میمون‌بازی” می‌نامد. دلقک نیست، ولی ویژگی‌ها را پر‌رنگ‌تر و برجسته می‌کند، “شکل” می‌دهد و بر زمینه‌ای که ساخته فریاد بر‌می‌آورد.

در معرفی ژاک لکان روان پزشک و روان کاو فرانسوی، می خوانیم: او بی گمان یکی از ادامه دهندگان راه زیگموند فروید در قرن بیستم است. خود او می گوید: آثار او بر مدرسه ی روان کاوی». کسی است که فروید را خوانده است «فرانسه در درجه ی نخست و سپس در آمریکای لاتین بیشترین تأثیر را گذاشته است. تئوری او بر کارکرد روان، حضور ناخودآگاه در آن، شکل گیری و کارکرد آن استوار است. ژاک لکان، اهمیت دال و نماد آن را در ناخود آگاه برشمرد و برحضور ناخودآگاه ساختاری چون «انسان سخنگو و هوس مند تأکید کرد. او فرمول را مطرح می کند. لکان ساختارناخود آگاه را نیز چون زیگموند» زبان دارد فروید بر همان سه پایه ی روان نژندی، روان پریشی و کژنهادی می گذارد. در همین حال، در پراتیک، تعداد و مدت جلسات در مدارس گوناگون می تواند متفاوت به نظر آید. مجموعه آثار باارزش او شامل، پایان نامه ی پزشکی، بیش از ۲۷ سمینار، نوشته ها و مقالاتدر دو جلد تحت عنوان نوشته ها و دگرنوشته ها (و کنفرانس ها و یک مصاحبه است) که در این جا ترجمه ی آن از نظر شما می گذرد (سمینارهای ژاک لکان که همگی به نوشته درآمده های درس های شفاهی او هستند، اکثراً تاکنون چاپ شده اند.

روی سخن او روان کاوان هستند ولی آموزش های او از این فراتر می رود. نمی بایست الزاماً روان کاو بود تا سخن او را فهمید. امروزه اندیشه های او در رشته های گوناگون دانشگاهی یا غیر آن چون: فلسفه، زبان شناسی، نقد ادبی و هنری، زیباشناسی، معماری، حقوق و. .. در سطح جهان، تدریس می شوند.

آشنایی او با ساختار گرایان در نیمه ی اول قرن بیستم، ابزاری را در اختیار او گذاشت تا توپولژی (دانش مکان شناسی، علم مطالعه ی وضعیت همسایگی) و فرمول سازی منشعب از ریاضی مدرن را، در خدمت آموزش و فراگیری کشفیات خود قرار دهد. لکان از یک سو، بر کار تجربی و بالینی چون پزشک و روان پزشک و از سوی دیگر بر ژرف نگری بر نوشته های فروید، ساختارگرایان و زبان شناسان تکیه می کند. در کارهای او رد پای نظریات و یافته های بالینی و تئوریک فروید به خوبی مشهود است. هنر او در ساختارمند کردن اندیشه های فروید است. ناخودآگاه را چون ساختار نگریست و از این روی برای آن شکل گیری و کارکرد قائل شد. فانتسم، گفتار، نیاز، میل، واژه (دال و مدلول)، را با تعاریف مشخص و فرموله به هم مربوط ساخت. چون زبان و گفتار و واژه و رابطه ی بین آن ها با ناخود آگاه هر فرد را اصل ساخت، لذا بازی با کلمات و ریشه های کلمات، ساختار زبان و نوشتار ابزار اصلی کار اوست. گذشته از محیط های دانشگاهی، محیط های آموزشی و رسیدگی به کار روان، مانند بیمارستان های روانی، مؤسسه های روان درمانی، مجموعه ای از شبکه های انجمن های علاقمند به آثار ژاک لکان، در کشورهای مختلف به کار توسعه ی اندیشه ی او مشغولند.

از سوی دیگر مقایسه ی آثار ژاک لکان و دیگر روان کاوان و به محک کشیدن این آثار در میدان کار بالینی نیز موضوع مورد مطالعه ی مؤسسات تحقیقی در سطح جهان است. نقد و بررسی آثار ادبی و هنری بر پایه ی اندیشه های ژاک لکان، امروزه فراگیر شده است، بدین معنی که اندیشه های ژاک لکان زنده اند.از شخصیت پیچیده، پرکار و ویژه ی او در داستان های کوتاهی که شاگردانش از او در این جا و آن جا نقل می کنند، پرده برداشته شده است. در انتهای کار خود زبان و تئوری او به پیچیدگی ویژه ای می رسد، گویی چون نقاشان به نوعی هنر انتزاعی در تدوین اندیشه اش می گرود.

ترجمه اثر مهمی از ژاک لکان چون یکی از موثرترین روانکاوان پس از فروید آنهم به وسیله گروهی از متخصصین، و چاپ آن به دوزبان اصلی، فرانسه و فارسی میتواند قدم قابل توجهی در زمینه ادامه چنین حرکآتی باشد.

حسن مکارمی

به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید