به مناسبت تصویب برنامه ساخت و نصب لوح یادبود شهر برلین برای نویسنده عباس معروفی

برلین زادگاه ادبیات تبعید ایرانی است. در این شهر بود که مجموعه قصه‌های محمدعلی جمال‌زاده در سال ۱۹۲۲ منتشر شد و با انتشار آن فصل نوینی در ادبیات معاصر فارسی رقم خورد.

برلین در دهه‌های میانی و پایانی قرن بیستم هم به لطف بزرگ علوی جایگاه تاریخی خود را در ادبیات معاصر فارسی حفظ کرد و در پیوند با ادبیات آلمانی به آن غنای بیش‌تری بخشید.

این نقش تاریخی با مهاجرت عباس معروفی به برلین همچنان ادامه یافت و از اوایل قرن جاری جغرافیای برلین با حضور و فعالیت‌های فرهنگی و ادبی معروفی مهر خود را بر تاریخ ادبیات تبعید ایرانی کوبید.

بی‌مناسبت نیست که وزارت فرهنگ ایالت برلین برای ماندگار ساختن این نقش تاریخی نصب لوح یادبود این شهر را برای محل کار و زندگی عباس معروفی در برنامه کار خود قرار داده است.

با درگذشت عباس معروفی جمعی از فرهنگ‌دوستان ایرانی‌تبار اقدام به جمع آوری مستنداتی برای تنظیم پرونده‌ی درخواست لوح یادبود به وزارت فرهنگ برلین کردند. این درخواست همراه با نامه‌های پشتیبانی از مراکز مهم ادبی مانند انجمن قلم آلمان، انتشارات سورکامپ و بوشرگیلده و همزمان با پشتیبانی کتبی خانه‌ی هاینریش بول و اعلام آمادگی بنیاد گونترگراس برای حمایت از این اقدام به اداره نشانه‌گذاری‌های تاریخی شهر برلین ارائه شد. از طرف بنیاد شیرین عبادی نیز نامه‌ی تائیدآمیزی در رابطه با فعالیت‌های عباس معروفی در راستای مبارزات او برضد سانسور و برای آزادی قلم در ایران خطاب به وزارت فرهنگ برلین تهیه شد.

در نشست شورای کارشناسان تاریخ که در فوریه ۲۰۲۴ تشکیل شد درخواست لوح یادبود شهر برلین برای عباس معروفی تصویب و اجرای آن به وزارت فرهنگ توصیه شد و این وزارتخانه برنامه نصب لوح را در دستور کار خود قرار داد.

معروفی در کنار خدمات ادبی و خلق آثاری چند در افق ادبیات معاصر فارسی، با تلاش‌های پیگیر فرهنگی خود موفق شد که شهر برلین را به یکی از مهم‌ترین مراکز نشر بدون سانسور در عرصه‌های ادبی و پژوهش‌های اجتماعی برای ایرانی‌تباران جهان تبدیل کند.

دکتر هانس اولریش مولر شوفه در این رابطه می‌نویسد: «سال‌ها به عنوان ویراستار آلمانی آثار معروفی کار کردم و به زودی با نویسنده دوست شدم. شاهد بودم که کتابفروشی و خانه او در خیابان کانت شماره ۷۶ به مرکزی برای آموزش ادبیات و فرهنگ ایران تبدیل شد. عباس معروفی تبعیدی در آن‌جا پذیرای بازدیدکنندگان از سراسر جهان بود، کتاب‌های جدید خود را در آن‌جا می‌نوشت، متون بی‌شماری از دیگر نویسندگان ایرانی را ویرایش، پیرایش و چاپ می‌کرد و از طریق اینترنت به دانشجویان، به‌ویژه در ایران، و همچنین در ایالات متحده آمریکا و کانادا و بسیاری از کشورهای دیگر در موضوعات نقد ادبی و نویسندگی خلاق آموزش می‌داد. برخی آثار او هرزمان امکان نشر می‌یافتند، به‌عنوان پرفروش‌ترین‌ها و پرطرفدارترین‌ها شناخته شدند.»

در همین رابطه نشر بوشرگیلده در نامه خود به وزارت فرهنگ می‌نویسد:

«آندریاس پلات هاوس، نویسنده‌ی بخش ادبیات و فرهنگ فرانکفورتر آلگماینه، رمان فریدون سه پسر داشت را „کتاب پناهندگان“ می‌داند و به خود نویسنده نیز اشاره می‌کند، زیرا عباس معروفی همواره بخش‌هایی از زندگی‌نامه‌اش را در آثارش فاش می‌کند: به دلیل „توهین به ارزش‌های اسلامی“ به زندان و شلاق محکوم شد و تنها گزینه او رفتن به خارج از کشور بود که در سال ۱۹۹۶ به لطف حمایت انجمن قلم آلمان (پن) و اعتراضات بین‌المللی انجام شد.

او با کتابفروشی هدایت در برلین، مکانی برای تبادل‌های فرهنگی در تبعید ایجاد کرد. تنها تعهدی خستگی‌ناپذیر به عنوان یک نویسنده، ناشر و مربی، برای فرهنگ و تفاهم، را نمی‌توان برای او کافی دانست. او پیوسته و با تلاش فراوان در برابر «خودسانسوری درونی» مقاومت می‌کرد و برای ایجاد ارتباط و حفظ تجربیاتش می نوشت. عباس معروفی می‌گفت که نوشتن برایش مهم‌تر از انتشار آثارش است. به‌عنوان یک ناشر، ما از این که صدای ادبی او می‌تواند برنامه ما را غنی‌تر کند، بی اندازه خوشحالیم. بدینوسیله از دست اندرکاران این اقدام تشکر کرده و حمایت خود را از ایجاد مکان یادبود برای نویسنده متعهد، متفکر و انسان‌دوست عباس معروفی اعلام می‌داریم.»

در نامه‌ی انجمن قلم به وزارت فرهنگ برلین با امضای ژوزف اف. آ. اولیور می‌خوانیم:

«عباس معروفی نه تنها به عنوان نویسنده، بلکه بیش از هر چیز به عنوان یک انسان با ما پیوند بسیار عمیقی داشت. جای این داستان‌نویس خارق‌العاده و مبارز بی‌باک برای آزادی کلام، که آثارش برای مدت طولانی تأثیرگذار خواهند بود، نزد ما خالی است.»

مبتکران اقدام برای حفظ میراث فرهنگی معروفی در برلین از وزارت فرهنگ این ایالت برای تصمیم به اجرای برنامه ساخت، نصب و پرده‌برداری از لوح یادبود عباس معروفی صمیمانه تشکر می‌کنند و از این تصمیم به عنوان گامی بسیار مهم در حفظ ارزش‌ها و میراث فرهنگی جامعه آلمان یاد می‌کنند.

احمد احقری
پرویز دستمالچی
دکتر شیرین عبادی
پروفسور محسن حکیمی
دکتر مسعود حسینی پور
پروفسور سیف الله جعفری
پروفسور ناصر کنعانی
پروفسور سعید ناصری
پروفسور رحیم رحمان زاده
دکتر مهدی روسفید
علی اکبر صفاییان