ار اف ای
کشور قزاقستان که صاحب طولانیترین کرانۀ دریای خزر است شاهد پایین رفتن مداوم سطح آب طی هجده سال اخیر است. فرستادۀ ویژۀ روزنامۀ لوموند در بندر آقتاو وضعیت سواحل قزاقستان، مشکلات آلودگی آب خزر و بیتوجهی مسئولان را مشاهده کرده است.
به گفتۀ مرکز آبشناسی و محیط زیست قزاقستان، سطح آب دریای خزر هر سال به طور متوسط ۲۵ سانتیمتر پایین میرود. سطح آب این دریا که ۳۷۱هزار کیلومتر مربع مساحت دارد (تقریباً معادل کشور نروژ)، از سال ۲٠٠۶ تاکنون به طور مداوم پایین رفته. از سال ۲٠٠٠ تا امروز، عمق خزر حدود ۲ متر کاهش داشته است. بنا بر منابع قزاقستان، طی هجده سال اخیر وسعت خزر ۲۲هزار کیلومتر مربع کمتر شده است. این کاهش مساحت طبعاً برای همۀ کشورهای مجاور یکسان نیست. از این نظر قزاقستان بیشتر از سایر کشورها (ایران، روسیه، آذربایجان و ترکمنستان) ضرر کرده است. البته طول سواحل خزر برای قزاقستان به بیش از ۱٨٠٠ کیلومتر میرسد، در حالی که ایران حدود ٨٠٠ کیلومتر و روسیه نزدیک به ۷٠٠ کیلومتر از کرانههای این دریاچۀ عظیم را در خاک خود دارند.
به نوشتۀ روزنامۀ لوموند، وضعیت دریای خزر برای برخی کارشناسان یادآور سرنوشت دریاچۀ آرال است که نزدیک به ٩٠درصد آن در دوران اتحاد جماهیر شوروی خشک شد.
اما برخی دیگر از پژوهشگران این نگرانی را بیهوده میدانند. هرچند بحث و تحقیق در بارۀ علل کوچک شدن دریای خزر ادامه دارد و تأثیر پدیدههایی چون گرمایش کرۀ زمین و حتی حرکت «صفحات تکتونیکی» از نظر دانشمندان دور نمانده، اما شماری از محققان که به دولت آستانه مشاوره میدهند معتقدند که دریای خزر به اصطلاح «نفس میکشد» و طی دورههای چند ده ساله، کوچک و بزرگ میشود. چنان که از سال ۱٩۳٠ تا ۱٩۷۷، خط ساحل در قزاقستان حدود ۳٠ متر عقب نشست. در عوض از سال ۱٩۷٨ تا ۱٩٩۵، سطح آب چنان بالا آمد که برخی شهرهای ساحلی قزاقستان را در خود غرق کرد.
چگونه محیط زیست دگرگون میشود
ولی سازمانهای غیردولتی که در بندر «آقتاو» (یا آکتاو) قزاقستان شاهد اوضاع هستند هشدار میدهند که میزان آبی که از رودخانهها به خزر میریزد سال به سال کمتر میشود. مهمترین منبع آب شیرین خزر رود ولگاست که ظاهراً به دلیل سیاستهای روسیه (سدسازی و ساخت نیروگاه) در چند سال اخیر، آب کمتری به دریا میریزد. همچنین در قزاقستان هیچ نظارت جدی بر کار کشاورزانی که کانالهای آبیاری حفر میکنند، وجود ندارد. به گفتۀ کارشناسان مستقل، «مشکل خزر یک مسئلۀ جمعی است» و همۀ کشورهای مجاور باید به طور هماهنگ به حل آن بپردازند.
کاهش سطح آب نه تنها در قزاقستان که در سایر کشورها نیز مشاهده میشود. امیر علیاف، کارشناس آذربایجانی میگوید در برخی نقاط، خط ساحل حدود صد متر عقب رفته است. در ترکمنستان نیز این عقبنشینی در بعضی جاها از ۲٠٠ متر فراتر رفته است.
علاوه بر کاهش حجم دریا، آلودگی و عدم مراقبت از موجودات زندۀ خزر یکی دیگر از خطرات جدی است. به نوشتۀ لوموند، طی یک قرن اخیر شمار فُکهای دریای خزر ٩٠درصد کمتر شده است. انجمن تحقیقات محیط زیست آسیای مرکزی که یک سازمان غیردولتی است هشدار میدهد که بر اساس نمونهبرداریها، میزان شبهفلز و فلزات سنگین موجود در آب خزر (از قبیل سرب، آرسنیک یا کادمیوم) رو به افزایش دارد.
با اینحال، به نوشتۀ روزنامۀ لوموند، تصمیمات سیاسی ملموس و اقدامات عملی در جهت بهبود حال و روز دریای خزر بسیار نادر است. در سال ۲٠۲۲ اعلام شد که سازمانی به اسم «مرکز پژوهشهای خزر» در بندر آقتاو آغاز به کار خواهد کرد. اینک در نیمۀ دوم سال ۲٠۲۴، هیچ خبری از این مرکز در دست نیست.
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید