اوج‌گیری نرخ ارز و طلا در بازارهای مالی ایران از تاریخ پیروزی  «دونالد ترامپ» در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده و خصوصا با ورود او به کاخ سفید و مراسم تحلیف رییس جمهور جدید آمریکا، تعداد بیشتری از مردم را به سمت بازارهای طلا و ارز هدایت کرد. مردمی که هراسان از ریزش ارزش سرمایه‌های خود حتی سپرده‌های بانکی خود را با پرداخت جریمه از بانک‌ها بیرون کشیده و با سرمایه هر چند اندک خود وارد بازار دلالی ارز و طلا و سکه شدند.

در میان کالاهای سرمایه‌ای، طلا، گوی سبقت را از دیگر کالاها ربود. چرا که در برابر رشد ۱۵درصدی نرخ دلار در یک ماه گذشته، هر گرم طلا ۱۸عیار با حدود ۳۸درصد رشد و هر قطعه سکه امامی با افزایش بهای ۴۰درصدی رتبه یک بازدهی را به خود اختصاص دادند.

این افزایش قیمت، بازار سرمایه‌گذاری در طلا را داغ کرد. 

خرید فیزیکی طلای زینتی یا آب‌شده و شمش از طلافروشی‌ها، خرید انواع سکه طلا از بورس کالا، حراج بانک مرکزی، اپلیکیشن‌های فروش طلای آنلاین و صندوق‌های سرمایه گذاری طلا و سرانجام رمز ارزهای مبتنی بر طلا از روش‌های سرمایه‌گذاری در ایران هستند.

این گزارش به بررسی صندوق سرمایه‌گذاری طلا و سود و زیان‌های سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها و ریسک‌ها و مطالبات احتمالی پرداخته است.

صندوق سرمایه‌گذاری طلا چیست؟

صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا یکی از ابزارهای مالی برای سرمایه‌گذاری در بازار طلا هستند که بدون نیاز به خرید و نگهداری طلای فیزیکی، امکان بهره‌مندی از تغییرات قیمت و بازدهی طلا را به سرمایه‌گذار می‌دهند.

صندوق‌های طلا از سوی شرکت‌های مالی و زیر نظر نهادهای رسمی مانند سازمان بورس و اوراق بهادار شروع به فعالیت می‌کنند. نحوه کار آن‌ها به این صورت است که بخش بزرگی از سرمایه‌ای که از اشخاص حقیقی و حقوقی جمع‌آوری می‌کنند را در اوراق شمش و گواهی سکه طلا سرمایه‌گذاری می‌کنند. سپس شمش و سکه خریداری شده را به صورت واحدهای سرمایه‌گذاری کوچک‌تر درآورده و به سرمایه‌گذاران می‌فروشند.

به این ترتیب، افراد با سرمایه‌های خرد زیر یک میلیون تومان هم امکان سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها را دارند و می‌توانند واحدهای سرمایه‌گذاری را متناسب با سرمایه خود خریداری کرده و از بازدهی طلا بهره ببرند یا احتمالا از ریزش قیمت طلا متضرر شوند.

پشتوانه طلای این صندوق‌ها در بورس کالا نگهداری می‌شود و سرمایه‌گذاران با مراجعه  به سامانه «کدال» می‌تواند اطلاعات مربوط به میزان دارایی ماهانه هر صندوق طلا را به تفکیک شمش و سکه استخراج کرده و بررسی کنند.

«کدال» مخفف Comprehensive Database Of All Listed Companies به معنای پایگاه اطلاعات شرکت‌های پذیرفته شده در بورس است که گزارش‌هایی مانند صورت‌های مالی، گزارش عملکرد ماهانه، گزارش فعالیت هیات مدیره و سایر اطلاعات پرکاربرد و با اهمیت شرکت‌های فهرست شده در بورس، فرابورس، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سایر نهادهای مرتبط با بازار سرمایه را برای عموم منتشر می‌کند.

منافع سرمایه‌گذاری در صندوق طلا

• حذف ریسک‌‌های نگهداری طلای فیزیکی: از آن‌جایی که سرمایه‌گذاران در صندوق‌های طلا به جای طلای فیزیکی، اوراق واحدهای طلا را در اختیار دارند، نیازی به نگهداری طلای فیزیکی و مواجهه با ریسک‌هایی مانند سرقت یا تقلب و عیار پایین  نیست.
• امکان سرمایه‌گذاری با مبلغ کم: سرمایه‌گذاران می‌توانند با سرمایه اندک زیر یک میلیون تومان هم در این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کنند.
• نقدشوندگی بالا: واحدهای صندوق‌های طلا به‌صورت آنلاین و از طریق سامانه‌های معاملاتی، قابل خرید و فروش هستند که امکان نقدشوندگی سریع را فراهم می‌کند. امتیازی که طلای آب‌شده و حتی سکه فیزیکی ندارند.
• مالیات : صندوق‌های طلا، معاف از مالیات هستند و کارمزد پایینی دارند، برخلاف طلای ۱۸عیار که در خرید آن علاوه بر مالیات ارزش افزوده، سود صنفی و اجرت ساخت و وزن نگین‌های احتمالی، هزینه‌های اضافی هستند که بر بهای طلای اصلی محصول، اضافه می‌شوند.
• امنیت نسبی بالا: سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها، تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار ایران انجام می‌شود و به‌دلیل انتشار اطلاعات مالی این صندوق‌ها برای عموم، از شفافیت بیشتری نسبت به خرید طلا از طریق اپلیکیشن‌های آنلاین فروش طلا برخوردارند.

معایب و محدودیت‌ها

• کارمزدها: وجود کارمزدهای مدیریتی و عملیاتی هرچند کم، می‌تواند بخشی از بازدهی سرمایه‌گذاری را کاهش دهد.
• وابستگی به قیمت طلا: بازدهی این صندوق‌ها به‌شدت وابسته به نوسانات قیمت جهانی طلا است و وسرمایه‌گذاران با رشد یا ریزش بهای طلا در بازار، نفع برده یا می‌توانند ضرر کنند.
• محدودیت دامنه نوسان: دامنه نوسان روزانه واحدهای صندوق‌های طلا در بورس معمولا محدود به ±۱۰٪ است که ممکن است در شرایط نوسانی بازار، محدودیت‌هایی را ایجاد کند.

دامنه نوسان روزانه واحدهای صندوق‌های طلا در بورس یعنی محدوده‌ای که قیمت واحدهای این صندوق‌ها می‌تواند در طول یک روز معاملاتی تغییر کند. این دامنه معمولا به‌صورت درصدی از قیمت پایانی روز قبل تعیین می‌شود.

برای مثال، اگر دامنه نوسان یک صندوق طلا ±۱۰٪ باشد و قیمت پایانی روز گذشته ۲۰,۰۰۰ تومان باشد، قیمت آن در روز جدید می‌تواند بین ۱۸,۰۰۰ تومان (حد پایین) تا  ۲۲,۰۰۰ تومان (حد بالا) نوسان کند.

نکات مهم در انتخاب صندوق سرمایه‌گذاری طلا

در شرایط کنونی ۱۸ صندوق طلا در ایران، فعالیت می‌کنند که کمتر از ۸ سال از آغاز فعالیت آن‌ها می‌گذرد. اما، در این مدت کوتاه، چنان رشد کرده‌اند که تا اوایل دی‌ماه سال جاری، ارزش بازار آن‌ها به مرز ۹۵هزار میلیارد تومان رسیده است.  اما در میان این صندوق‌ها، انتخاب صندوق مناسب برای سرمایه‌گذاری  در بهره‌مندی از حداکثر بازدهی، اهمیت بالایی دارد. 

• شرایط بازار: پیش از سرمایه‌گذاری در طلا، سنجش شرایط کلی بازارهای بین‌المللی و داخلی، مهم است. اگر وضعیت بازار به گونه‌ای باشد که در بازارهای بین‌المللی، اونس طلا و در بازار داخلی نرخ ارز افزایشی باشد، سرمایه‌گذاری در صندوق طلا گزینه‌ مطلوب‌تری است.
• حباب اسمی: صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا با حباب اسمی پایین‌تر، معمولا گزینه مناسب‌تری برای سرمایه‌گذاری هستند. 

«به‌طور کلی حباب اسمی به معنای تفاوت قیمت معامله شدن هر واحد صندوق طلا با خالص ارزش طلای موجود در هر واحد صندوق است. حباب اسمی از مهم‌ترین مواردی است که هنگام معامله و خرید یک صندوق طلا در نظر گرفته می‌شود. به‌عنوان مثال، ممکن است شما یک واحد از یک صندوق طلا را با قیمتی بالاتر از ارزش واقعی طلاهای داخل آن واحد صندوق بخرید. بنابراین بررسی و مقایسه حباب اسمی صندوق مورد نظر شما  با سایر صندوق‌ها و ترکیب دارایی‌های آن‌ها اهمیت بالایی دارد.  چرا که اگر  صندوق انتخابی ما حباب بالایی داشته باشد، با افت نرخ ارز یا اونس طلا، ممکن است متحمل ضرر شویم. هر چه این حباب بیشتر باشد، امکان ضرر ما هم بیشتر می‌شود، پس بهتر است، صندوق طلایی را خریداری کنید که حباب آن نزدیک صفر یا حتی منفی باشد. 

محاسبه حباب صندوق طلا به چند روش صورت می‌گیرد. برای محاسبه حباب اسمی کافی است قیمت تابلوی هر واحد صندوق مورد نظرتان را از خالص ارزش دارایی هر واحد صندوق (NAV) کم کنید. سپس عدد حاصل را بر NAV هر واحد تقسیم کرده و عدد به دست آمده را در۱۰۰ ضرب کنید تا حاصل به‌صورت درصد بیان شود.

در  روش دوم، قیمت هر واحد صندوق طلا را بر قیمت NAV هر واحد تقسیم کنید و بعد عدد یک را از نتیجه به‌دست آمده کم کرده، حاصل را در ۱۰۰ ضرب کنید تا حباب به‌صورت درصد بیان شود.»

• سابقه و نحوه تخصیص دارایی: فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا در ایران به ۸ سال نمی‌رسد، با این حال مهم است که سابقه فعالیت، میزان ارزش کل دارایی‌های تحت مدیریت صندوق، میزان ارزش معاملات و حجم معاملات روزانه مورد مقایسه با سایر صندوق‌ها قرار گیرد.
• ترکیب دارایی صندوق: ترکیب دارایی‌های صندوق می‌تواند نکته مهمی در انتخاب آن برای سرمایه‌گذاری باشد. بهتر است صندوق‌هایی برای سرمایه‌گذاری انتخاب شوند که سهم متعادلی از دارایی خود را به شمش و سکه اختصاص داده‌اند. در این صورت صندوق طلای مورد نظر، حباب کم و بازدهی مناسبی را خواهد داشت.
• پایش مدام سرمایه‌گذاری: سرمایه‌گذاری در صندوق‌های طلا نیاز به پایش و رصد مستمر دارد، زیرا در ایران،  قیمت طلا و نرخ ارز به‌طور مداوم در حال تغییر است.

نگرانی‌های موجود در خصوص اوج‌گیری صندوق‌های طلا

 اخیرا صندوق‌های طلا به‌دلیل نوسانات شدید در بازارهای مالی ایران و همچنین رشد جهانی نرخ طلا از استقبال بالایی برخوردار شده‌اند. تا جایی که اخیرا مدیرعامل بورس کالا از ۷۰۰هزار خریدار صندوق طلا خبر داده که از این طریق سعی در حفظ ارزش دارایی خود داشته‌اند و این هجوم قابل‌توجه سرمایه به این صندوق‌ها نگرانی‌هایی را نیز ایجاد کرده است.

اگرچه این صندوق‌ها ممکن است درکوتاه‌مدت به حفظ ارزش دارایی‌های بخش کوچکی از مردم کمک کنند، اما هیچ نقش مستقیم و مشخصی در رفع موانع تولید یا حمایت از صنایع ندارند. به این ترتیب، گسترش دامنه فعالیت این صندوق‌ها با جذب سرمایه‌های بیشتر می‌تواند با رفتن به سمت فعالیت‌های غیرمولد و سفته‌بازی، به تشدید رکود در بخش تولید دامن بزند.

از طرفی یکی از انتقادات جدی به مدیریت فعلی بورس کالا، عدم شفافیت در عملکرد و ارایه اطلاعات ناکافی و غیردقیق  به ذی‌نفعان است. در حالی که مدیرعامل بورس کالا از افزایش تعداد سرمایه‌گذاران در صندوق‌های طلا می‌گوید، اطلاعاتی درباره تاثیر این صندوق‌ها بر بخش واقعی تولید ارایه نمی‌شود. این عدم شفافیت می‌تواند اعتماد تولیدکنندگان و سیاست‌گذاران ارشد را به سازوکارهای مبتنی بر بورس کاهش دهد.

از شناخته‌شده‌ترین صندوق های سرمایه‌گذاری طلا در ایران، صندوق طلای «لوتوس»، «کیان»، «مفید» و «زرافشان» هستند.

صندوق سرمایه‌گذاری طلای لوتوس توسط شرکت تامین سرمایه لوتوس پارسیان مدیریت می‌شود. این شرکت زیرمجموعه‌ای از گروه مالی پارسیان است که به‌عنوان سهام‌دار عمده در آن فعالیت دارد.

صندوق سرمایه‌گذاری طلای کیان، با نماد «گوهر»، تحت مدیریت شرکت مشاور سرمایه‌گذاری «پرتو آفتاب کیان» فعالیت می‌کند. این شرکت یکی از زیرمجموعه‌های گروه مالی «کیان» است که در زمینه‌های مختلف مالی و سرمایه‌گذاری فعالیت دارد. گروه مالی کیان یک نهاد مالی ثبت‌شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار ایران است که در زمینه‌های مختلف مالی و سرمایه‌گذاری فعالیت می‌کند. این گروه در سال ۱۳۹۵ توسط «مجید زمانی» تاسیس شد. آقای زمانی تا سال ۱۴۰۰ سهامدار اصلی و مدیرعامل این گروه بود، اما در آن سال از سمت‌های خود استعفا داد و سهام خود را به دیگر شرکای گروه واگذار کرد. پس از کناره‌گیری وی، «علی نوریان»، «عبدالله فاتح» و «مونا حاجی علی‌اصغر»، به‌عنوان سهامداران و اعضای هیات‌مدیره گروه مالی کیان فعالیت می‌کنند. 

صندوق «سرمایه‌گذاری پشتوانه سکه طلای زرافشان امید ایرانیان»، با نماد «زر»، تحت مدیریت شرکت تامین سرمایه امید فعالیت می‌کند. این صندوق از نوع صندوق‌های قابل معامله (ETF) در بورس اوراق بهادار تهران است و در زمینه سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار مبتنی بر سکه طلا فعالیت دارد.