در حالی‌ که اقتصاد ایران با سقوط ارزش پول ملی، کسری بودجه و احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه در آستانه دور تازه‌ای از تحریم‌ها قرار دارد، نام بابک زنجانی بار دیگر به صدر اخبار بازگشته و فردی که یک دهه پیش به‌عنوان «بدهکار بزرگ نفتی» و نماد فساد مالی شناخته می‌شد، حالا به پشتگرمی دستگاه قضایی و حمایت نهادهای امنیتی و اقتصادی، نه‌تنها از مجازات رهایی یافته، بلکه به‌سرعت در حال گسترش فعالیت‌های اقتصادی تازه است.

اصغر جهانگیر، سخنگوی قوه قضاییه، امروز ۱۲ شهریور در نشست خبری، مدعی شد که بابک زنجانی بدهی‌هایش را تسویه کرده و حتی «اموال معرفی‌شده او بیش از مبلغ بدهی است». او هم‌زمان، رئیس بانک مرکزی را تهدید کرد تا از «اظهارات تحریک‌آمیز» علیه زنجانی خودداری کند، در غیر این‌صورت با او «برخورد قانونی» خواهند کرد. او گفت که در روزهای گذشته در این مورد به رئیس‌کل بانک مرکزی تذکر داده شده است.

این حمایت آشکار و کم‌نظیر از بابک زنجانی نشان می‌دهد که دستگاه قضایی جمهوری اسلامی به‌ جای پیگیری حقوق عمومی و مطالبه ۱.۸ میلیارد یورویی که به گفته بانک مرکزی، بابک زنجانی باید به حساب وزارت نفت واریز کند، عملا در جبهه متهم و سمت بزرگ‌ترین بدهکار بانکی ایستاده است.

محمدرضا فرزین، رئیس بانک مرکزی و مدیران این نهاد اقتصادی در ماه‌های اخیر بارها تاکید کرده‌اند که زنجانی تنها معادل ۱۵ میلیون دلار از بدهی‌هایش را پرداخت کرده و همچنان حدود ۱.۸ میلیارد یورو بدهکار است.

مصطفی قمری‌وفا، مدیر روابط‌عمومی بانک مرکزی، ۱۹ تیر امسال ادعاهای بابک زنجانی را درباره موفقیت‌های گسترده در حوزه‌های اقتصادی، صنعتی، بانکی و جاده‌ای رد کرد و در شبکه ایکس خطاب به این دلال نفتی به‌‌صراحت نوشت: «جناب کلاهبردار و ابربدهکار! به‌جای توصیه به مقام‌های کشور، بدهی خود به بیت‌المال را پرداخت کن. نیازی به راه‌حل‌های مشعشع شما نیست. تو از بانک مرکزی و هیچ نهاد قانونی کشور، مجوز فعالیت اقتصادی نداری. کمتر دروغ بگو.»

حتی دستور قضایی صادره در خرداد ۱۴۰۴ نیز زنجانی را موظف کرده بود تا ظرف یک ماه کل بدهی خود را بپردازد، اما این دستور هیچ‌گاه اجرایی نشد و اکنون مقام‌های قضایی جمهوری اسلامی به جای بازداشت یا اجرای حکم، بدون ارائه مدرک و سند و برخلاف درخواست‌های متعدد وزارت نفت و بانک مرکزی، مدعی «تسویه کامل بدهی‌های زنجانی‌اند.

بابک زنجانی از زمستان گذشته فعالیت‌های اقتصادی خود را به‌طور علنی و با دامنه‌ای وسیع آغاز کرد؛ از راه‌اندازی خط هوایی «دات‌وان» با ده‌ها هواپیما و تاکسی‌های اینترنتی برقی گرفته تا تلاش برای خرید سهام سایپا و راه‌اندازی صرافی رمزارز. او حتی پروژه عرضه شمش طلا با نشان تجاری شخصی خود را هم تبلیغ کرد که در نهایتا با توقیف ۱۳ کیلو طلا در گمرک و تکذیب ادعاهای او از سوی رئیس کل گمرک، ناکام ماند.

با وجود این، زنجانی نه‌تنها عقب ننشست، بلکه اخیرا با برگزاری یک نشست خبری و صدور بیانیه‌های متعدد، به صورت مستقیم بانک مرکزی و شخص محمدرضا فرزین را هدف حمله قرار داده و مدعی شده است که این بانک «وجاهتی در پرونده او ندارد».

ثروت رویایی و تهدید مقام‌ها و خبرنگاران

منتقدان جمهوری اسلامی پاسخ این سوال مهم را که چگونه یک بدهکار بزرگ با پرونده‌ای سنگین و دریافت حکم اعدام، حالا اجازه دارد دوباره در اقتصاد ایران فعال شود، به پیوندهای پنهان میان نهادهای نظامی‌ــ‌امنیتی مانند سپاه پاسداران با بابک زنجانی مرتبط می‌دانند. او در دوران تحریم‌های شدید اوایل دهه ۱۳۹۰، نقش واسطه اصلی فروش نفت جمهوری اسلامی و انتقال پول به داخل کشور را ایفا کرد و بسیاری از ناظران معتقدند همین کارکرد او را به «سرمایه‌ای امنیتی» برای سپاه پاسداران تبدیل کرد که می‌تواند در دوره بازگشت تحریم‌ها، دوباره به کار آید.

اکنون که اقتصاد ایران با فشارهای بی‌سابقه و احتمال بالای اجرای مکانیسم ماشه و بازگشت تمامی تحریم‌های سازمان ملل در هفته‌های آتی مواجه است، حاکمیت می‌تواند به‌جای برخورد قضایی یا بازپرداخت کامل بدهی، از شبکه و تجربه بابک زنجانی برای دور زدن تحریم‌ها استفاده کند. به بیان دیگر، او نه یک محکوم اقتصادی، بلکه ابزاری برای ادامه حیات مالی نظام به شمار می‌رود.

فعالیت‌های زنجانی در ماه‌های اخیر تنها به عرصه اقتصاد محدود نمانده است. او با وجود انعقاد قراردادی تازه به ارزش ۶۱ هزار میلیارد تومان با شرکت راه‌آهن و وزارت راه، بارها مقام‌های رسمی دولت پزشکیان را تهدید کرده و حتی خبرنگارانی را که درباره بدهی‌های او پرسش کرده‌اند، با جملاتی چون «اگر نتوانید بدهی مرا اثبات کنید، شما را پاسخگو می‌کنم»، هدف حمله قرار داده است. چنین موضع‌گیری‌هایی نشان می‌دهد که او خود را فراتر از قانون و مصون از پیگرد می‌داند.

زنجانی پیش از این به بیژن زنگنه، وزیر نفت در دولت حسن روحانی، نیز هشدار داده بود که «به‌زودی جایمان عوض می‌شود و من آزاد و تو زندانی می‌شوی».

مریم شکرانی، خبرنگار اقتصادی روزنامه شرق، نیز که طی روزهای گذشته از تهدیدهای اطرافیان بابک زنجانی علیه خود و دیگر روزنامه‌نگاران مستقل در ایران پرده برداشته بود، امروز ۱۲ شهریور در شبکه ایکس نوشت: «برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که گروه سورینت بابک زنجانی ۷۰ شرکت با سرمایه تخمینی ۲۲ میلیارد یورو دارد. ثروت دونالد ترامپ ۶.۵ میلیارد دلار است و جزو ۵۰۰ ثروتمند اول جهان به شمار می‌رود. مدافعان بابک زنجانی بگویند او این ثروت را از کجا آورده است؟»

چهره‌هایی چون شهرام جزایری، از معروف‌ترین اختلاسگران دهه‌های اخیر در اقتصاد ایران، نیز علنا از بازگشت زنجانی استقبال کرده‌اند. جزایری در اینستاگرام برای زنجانی نوشت: «بابک عزیزم، امروز بیش از هر زمانی به بازگشت قدرتمندانه تو افتخار می‌کنم.»