مجلس شورای اسلامی برای بار دوم حذف ۴ صفر از واحد رسمی پول کشور را تصویب کرد؛ آرزویی که در دولت اکبر هاشمی رفسنجانی مطرح، در دولت محمد خاتمی دنبال و در دولت حسن روحانی به لایحه تبدیل شد و یادآور تجربه مشابه اقتصاد بحران‌زده زیمباوه، یوگسلاوی، آرژانتین و رومانی است.

در جلسه یکشنبه ۱۳ مهر، مجلس لایحه تک ماده‌ای اصلاح قانون پولی و بانکی کشور، مصوب تیر ۱۳۵۱ را که پیشتر مصوبه آن از سوی شورای نگهبانی تایید نشده بود، تصویب کرد. این لایحه مرداد ۱۳۹۸، در دوران تشدید مشکلات اقتصادی کشور در پی خروج آمریکا از برجام در دولت حسن روحانی تصویب شد و در اردیبهشت سال ۱۳۹۹ توسط مجلس مصوب شد، اما شورای نگهبان آن مصوبه را به مجلس بازگرداند.

بند «الف» لایحه که اردیبهشت ۱۳۹۹ مصوب شده بود، پیشنهاد داده بود نام واحد پول کشور از «ریال» به «تومان» تغییر یابد و هر تومان جدید، برابر ۱۰۰ «پارسه» باشد. شورای نگهبان در اصلاح خود، عنوان «پارسه» در لایحه اولیه را به «قران» تغییر و نام واحد رسمی پول را همچنان «ریال» حفظ کرد.

با وجود تصویب ایرادات شورای نگهبان بر این لایحه در مجلس شورای اسلامی، هنوز رسما قانونی مصوب نشده است. حتی در صورت تبدیل شدن آن به قانون، طبق تبصره ۲ لایحه، دوره گردش موازی که در آن پول‌های قدیمی و جدید در جریان خواهند بود، ۳ سال تعیین شده است (در لایحه اول این مدت ۲ سال بود) و در این مدت بانک مرکزی ملزم شده تا اسکناس‌ و سکه‌های قدیمی را جمع‌آوری و به مرور واحد جدید را به گردش بیندازد.

در تبصره ۴ این لایحه نیز به بانک مرکزی فرصت داده شده از زمان لازم‌الاجرا شدن قانون، تا ۲ سال مقدمات دوره گردش موازی را فراهم کند؛ به بیانی اگر مصوبه فعلی به قانون تبدیل و از طرف رییس جمهوری ابلاغ شود، پس از ۲ سال دوره گذار از واحد فعلی به واحد جدید آغاز خواهد شد.

آرزوی دیرین جمهوری اسلامی

مدیران اقتصادی جمهوری اسلامی و عمدتا اصلاح‌طلبان همواره آرزوی حذف صفر از واحد پول کشور و تغییر نام آن را داشتند.

اولین بار در دولت هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۷۲ بحث تغییر واحد پول و حذف صفر مطرح شد. در آن زمان، مدیران اقتصادی دولت به‌خوبی می‌دانستند تغییرات اقتصادی مورد نظر هاشمی، تلاطمی در اقتصاد کشور ایجاد خواهد کرد، تغییراتی که به اوج تاریخی نرخ تورم در سال ۱۳۷۴ انجامید. با این حال، ایده سال ۱۳۷۲ مسکوت ماند.

در طول دهه ۷۰ و ۸۰ خورشیدی، در سخنرانی‌ها و رسانه‌ها، بارها موضوع تغییر نام واحد پول رسمی و حذف صفر مطرح شد. در دولت محمود احمدی‌نژاد و درآمدهای سرشار نفتی، موضوع مسکوت ماند.

بانک مرکزی در سال ۱۳۸۶ مطالعاتی راجع به آن انجام داد، تا سال ۱۳۸۸ و ۱۳۸۹، که بار دیگر تورم در کشور به خصوص پس از موج جدید تحریم‌ها اوج گرفت، باز هم بحث تغییر نام و حذف صفر از پول رسمی مطرح شد. در بانک مرکزی در سال ۱۳۸۹ اما اقدام عملی درباره آن صورت نگرفت.

با خروج دونالد ترامپ از برجام، تورم که در دور اول ریاست جمهوری روحانی تک رقمی شده بود، دوباره شروع به افزایش کرد. دولت روحانی در مرداد سال ۱۳۹۸، لایحه فعلی که مجلس شورای اسلامی مصوب کرد را تهیه کرد. این اولین اقدام عملی در این موضوع بود. چندماه بعد در اردیبهشت ۱۳۹۹، مجلس شورای اسلامی به لایحه دولت روحانی رای مثبت داد، اما مصوبه مجلس با مخالفت شورای نگهبان مواجه شد.

با آغاز دولت ابراهیم رئیسی بار دیگر موضوع به حاشیه رفت تا اینکه پس از مرگ ناگهانی رئیسی، دولت مسعود پزشکیان آغاز به کار کرد و در دی‌ماه ۱۴۰۳ موضوع را بار دیگر به جریان انداخت.

حذف صفر، برند اقتصادهای بحرانی

در طول تاریخ، حذف صفر از واحد پول تلاشی عمدتا ناموفق برای کاهش تبعات بحران‌های اقتصادی بوده است. لیر ترکیه پس از حدود ۲۰ سال بحران تورمی در دهه ۸۰ و ۹۰ میلادی، با کاهش ارزش چشمگیری مواجه شده بود، این کشور در سال ۲۰۰۵ میلادی دست به حذف ۶ صفر از واحد پول رسمی خود زد.

با وجود معدود تجربه‌های موفق، عموما حذف صفر در کشورهای توسعه‌نیافته تغییر چندانی در واقعیت‌های اقتصادی ایجاد نکرده است. حذف صفر از واحد رسمی پول آرژانتین، رومانی، یوگسلاوی و آشناترین نمونه زیمباوه، نتوانست شرایط اقتصادی این کشورها را بهبود ببخشید.

زیمبابوه در سه سال، چهار بار از واحد پول خود صفر حذف کرد و در مجموع، ۲۵ صفر واحد پول خود را حذف کرد. اما حذف ۲۵ صفر هم نتوانست اقتصاد این کشور را به مدار باز گرداند.

تغییر واحد رسمی پول و حذف صفر، صرف‌نظر از تاثیرگذاری یا بی‌اثر بودن، هزینه‌های بالایی نیز در پی خواهد داشت. با کاهش ارزش ریال، چاپ اسکناس و ضرب سکه در ایران کنونی، سالانه هزینه قابل توجهی برای بانک مرکزی در بردارد.

همچنین به دلیل کیفیت پایین اسکناس‌های فعلی، هر ساله هزینه‌های جدیدی صرف امحاء اسکناس‌های از رده خارج و چاپ اسکناس‌های جدیدی می‌شود. چاپ اسکناس‌ و چک‌پول‌های درشت تا حدی این هزینه‌ها را کاهش داده است. دو سال دوران گردش موازی، این هزینه‌ها را تشدید می‌کند.

دی‌ماه ۱۴۰۳، با داغ شدن مجدد بحث حذف صفر، طهماسب مظاهری، رییس پیشین بانک مرکزی، در انتقاد از اجرای این طرح گفت: «با تورم‌های بالایی که وجود دارد، حذف چهار صفر از پول ملی کارساز نیست و حداقل باید شش صفر را حذف کرد.»

او افزود: «اگر دولت تصمیم بگیرد اسکناس درشت چاپ نکند، ارزش اسکناس‌ها کاهش پیدا می‌کند و ممکن است حتی به‌اندازه هزینه چاپ آن هم نشود.»

ایران اینترنشنال