در سال ۱۹۰۹ روزنامه پاریسی، Les Nouvelles که فمینیست پرشوری به نام مارگریت دوران، آن را منتشر می کرد، مصاحبهً طولانی خانم جوان ناشناسی را با مصدق السلطنه، تحت عنوان «محمد مصدق السلطنه یک مشروطه خواه ایرانی» انتشار داد. آن خانم مصاحبه کننده من بودم.
در آن زمان مصدق ۲۷ ساله بود و در ساختمان بسیار محقری در کوچه گیلوساک در کارتیه لاتن زندگی می کرد ودر کلاسهای دانشکده حقوق و مدرسه علوم سیاسی شرکت می کرد. جوانی بود لاغر اندام، گندمگون، باچشمانی مانند چشمان غزال. همیشه آرام و صبور بود و با دوستانش آمد و رفتی نداشت. پس از پایان جلسات درس روزانه به خانه بر می گشت، در را به روی خود می بست و دیگر کسی تا فردا او را نمی دید. مصدق رسالهً دکترای خود را با این کلمات به مادرش اهدا کرد: «به مادرم، به نشان حقشناسی از محبتهایش». آن روزها در جوامع مسلمان زن و مرد به کلی از هم جدا بودند و هیچ کس با دیگران از زنها و خانواده اش سخن به میان نمی آورد. مصدق با عشقی که به مادرش داشت، جسورانه این قانون سکوت را درهم شکست.
عشق و علاقه اش تا به آن حد بود که احدی نمی توانست او را در این مورد تقبیح کند. بانوی بزرگ ـ عفیف ترین چشمهای پارسی زمان خود را داشت. یک روز سعی کردم او را به پذیرش مصاحبه یی وادارم. مشاجره یی واقعی در گرفت. به علت فروتنی بسیار، از تعریف و تمجیدهایی که از او می کردم، آزرده خاطر می شد. در برابر دلایل محکمی که در مورد ضرورت شناساندن کشور دوردستش به فرانسویها آوردم به مصاحبه تن در داد. این مرد لجوج انعطاف ناپذیر تنها به خاطر عشق به میهنش حاضر شد از انزوا بیرون آید.
من با دقت هرچه را که از مصدق، برایم به جای مانده است نگاهداری و حفظ کرده ام. به دلم برات شده بود که این موجود استثنایی روزی نقش مهمی در کشورش به عهده خواهد گرفت. او هیچ گونه جاه طلبی مادی و فردی ندارد. او به سود کسی جهت گیری نمی کرد، از هرگونه تنگ نظری عاری و بیگانه بود، به کشورش به شدت عشق می ورزید و از زیاده روی، سوء استفاده و نیرنگ بیزار بود. همپای بالا رفتن دانشش در علم حقوق، ظرافت طبعش نیز رشد می کرد. هیچ وسوسه و اغوایی او را نمی فریفت. بنیه نازک آرایش، او را از هرگونه افراطی پرهیز می داد.
شنیده ام که ذوق و سلیقه بی آلایشش هنوز به همان گونه یی که دانشجوی شرمگینی در پاریس بود، باقیمانده است. مصدق با بستگانش مهربان بود. هیچ وقت روز تولد برادرزاده ها و خواهرزادده های متعددش را از یاد نمی برد و همیشه به آنها توجه می کرد. به رغم صورت ظاهر، مصدق بیشتر اروپایی است تا آسیایی، هرچند که رفتار و کردارهای زیرکانه این دولتمرد، آسیای اسرار آمیز را در ذهن متبادر سازد. به نظر نمی رسد اسلام او را مانند رئیسان بزرگ مصر یا عربستان تحت تاًثیر قرار داده باشد.
مصدق در سال ۱۹۰۹ ( در مصاحبه بامن ) در نشریه Les Nouvelles گفته بود: «بله، ما به اروپا نیازمندیم مانند تمام کشورهایی که دوران جدیدی را آٌغاز می کنند و نیاز به کشورهایی دارند که پیش از آنها همان راه را پیموده اند. آیا در گذشته ایالات متحده از فرانسه کمک درخواست نکرد؟ در کنار ما ایتالیا مگر استقلالش را به یاری فرانسه به دست نیاورد؟ بنا براین، ما نیز از فرانسه درخواست یاری خواهیم کرد، ما هم به همان میزانی که دیگران شایستگی دارند، از شایستگی برخوردار هستیم». او در همان سال ۱۹۰۹ در پی آزادی زنان بود و می گفت: زنهای ما عروسکهای بی مقدار، موجودات فرودست، هوسکار و تهی مغز نیستند…
مصدق پانزده سال تحت نظر پلیس قرار داشت، آن گاه به زندان تبعید شد و هرگونه مراوده و نامه نگاری برایش ممنوع گردید. به قدرت رسیدن او، مبارزه اش علیه بریتانیای کبیر به علت قرارداد «ایران و انگلیس»، داستانهایی در ابعاد بین المللی هستند که دنیا از آنها با خبر است. به ندرت کسی را می توان یافت که این همه مورد تمسخر، انتقاد، ستایش و تهدید قرار گرفته باشد.
آتشی که از جوانی هم چنان در دلش شعله ور است و او را می سوزاند، عزم انعطاف ناپذیری که حتی تهدیدهای به مرگ احاطه اش کرده اند، خللی در آن وارد نمی کند. امید او به این است که مردم کشورش از ثروتهایی که خاکشان به فراوانی به آنها ارزانی داشته، بهره یابند؛ به طور جدی و قطعی به میدان ترقی و پیشرفت وارد شوند؛ بدون بیزاری از بیگانگان، و قشریگری و تعصب، وبدون خوار شمردن دیگران. بنا بر این، چرا انگلیسها که این همه در قوانین مربوط به ورزش درستکاری نشان می دهند، صادقانه نمی خواهند با این بزرگ مرد پیر ـ مصدق ـ سر سازگاری نشان دهند؟
با سپاس از Esfandyar Khalaf , Jalil Bahar
منبع: مهر ایران، نوشته رنه وییارد ــ ترجمه : ه ـ مهرنوش
Renée Vieillard
۱۹۵۳مدیر مجله « مصر جدید»
مصدق در پاریس در نشریه یی به نام « انسان آزاد» «L’homme Libre» که در دردهه ۵۰ میلادی درپاریس منتشر می شد، تحت عنوان «بیداری ایران کهن» به چاپ رسیده است.
از: فیس بوک دکتر محمد مصدق رهبر ملی ایرانیان
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید