قایق ماهیگیران به گل نشست؛ گوهر فیروزه‌ای کانون ریزگرد می‌شود
گرگان- بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده در صورت ادامه روند پس روی آب دریای خزر، تا سال ۱۴۱۰ خلیج گرگان کاملا خشک شده و کانون ریزگرد در جوار استان گلستان تشکیل می‌شود.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- زهرا بهرامی: نخستین بار مردادماه امسال بود که در کارگروه مخاطرات محیط زیست گلستان، در رابطه با کاهش سطح آب دریای خزر و تهدیدهای پیش روی محیط زیست و توسعه گلستان و همچنین نسبت به آینده خلیج گرگان هشدار داده شد.
هشداری که خبر از چالشی بزرگ برای استان‌های شمالی کشور و درگیری با کشورهای حاشیه خزر را به دنبال داشت. پس از این هشدار رسانه ها و مسئولان حساستر شدند و از آن به بعد گرفتار شدن خلیج گرگان به سرنوشت دریاچه ارومیه تیتر بسیاری از روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها شد.
هشدار در خصوص خشک شدن خلیج گرگان و قطع شدن ارتباط آن با بدنه اصلی دریای خزر فقط به مسئولان و کارشناسان سازمان بندرها و دریانوردی ختم نشد و چند هفته پیش آیت‌الله نور مفیدی، نماینده ولی‌فقیه در استان گلستان نسبت به پیامدهای آن هشدار داد و خواستار توجه جدی مسئولان و نجات خلیج ۴۰ هزار هکتاری گرگان شد.
پسروی یک کیلومتری آب دریا
عصر یک روز زمستانی و ساحل دریای خزر در بندر ترکمن و شنیدن صحبت اهالی بومی و ساحل‌نشینان خالی از لطف نبود. آنچه در نگاه اول ذهن هر بیننده‌ای را درگیر می‌کرد پسروی آب دریا بود و افزایش دما، تبخیر بالا و کاهش باران‌ها و خشک‌سالی تنها پاسخ به سؤالات بود.
اما نگرانی آنجا شدیدتر شد که ماهیگیران و قایقرانان از کاهش چشمگیر ارتباط کانال چاپاقلی که آب دریا را به خلیج می‌رساند و قطع کامل ارتباط خلیج از طرف کانال خوزینی خبر دادند.
برخورد قایق‌ها با کف دریا در چاپاقلی، بوی مشمئزکننده ماند آب و افزایش شمار پشه‌ها و مگس‌ها نیز سؤالات دیگری را در ذهن ایجاد می‌کند که به‌راحتی نمی‌توان برای آن‌ها پاسخی داشت.
با انبوهی از سؤال و اینکه سرنوشت طرح‌های شیلاتی و تکثیر ماهیان خاویاری و عاقبت سرمایه‌گذاری در بندر خواجه نفس چه خواهد شد، سواحل خزر را به‌قصد گرگان ترک می‌کنم.
دریا خواری مهم‌ترین پیامد خشکی خلیج گرگان
یک دکترای محیط‌زیست از خشک شدن کامل خلیج گرگان در صورت ادامه روند موجود خبر داد و دراین‌باره به خبرنگار مهر گفت: در اثر بالا آمدن آب و رسوب‌گذاری از سمت خشکی کانال خوزینی در سمت چپ جزیره آشوراده بسته‌شده است.
مزدک دربیکی افزود: تنگه طبیعی سمت راست (شرق) جزیره نیز در حال بسته شدن است.
وی ادامه داد: به‌واسطه شیب موجود، کل دریای خزر رسوب خود را به شرق این دریا می‌آورد و دو کانال خوزینی و چاپاقلی به‌واسطه همین رسوبات مسدود شده است.
وی اضافه کرد: از سویی دیگر تبخیر آب خلیج با ورودی آب به این محدوده بزرگ برابر نیست و بارش رودخانه‌ها هم نمی‌تواند میزان آبی را که براثر تبخیر از دست می‌رود جبران کند.
این دکترای محیط زیست از انجام برنامه‌ریزی‌ها برای جاری شدن دوباره آب از سمت چپ جزیره خبر داد و متذکر شد: اگر تدابیری برای باز شدن راه‌های ورود آب به خلیج گرگان صورت نگیرد و این موضوع کنترل و مدیریت نشود، در آینده‌ای نزدیک خلیج گرگان خشک می‌شود.
وی بابیان اینکه هم‌اکنون نیز پیامدهای این موضوع در منطقه آغازشده است، تصریح کرد: برخی از پژوهش‌های دانشگاهی نشان می‌دهد که در حالت خوش‌بینانه ۱۶ سال و در بدبینانه‌ترین حالت ۸ سال دیگر، خلیج گرگان خشک می‌شود.
به گفته دربیکی خشک شدن خلیج گرگان پیامدهای محیط زیستی، اقتصادی، اجتماعی، حقوقی و سیاسی قابل برگشتی خواهد داشت.
این کارشناس حوزه محیط زیست زمین‌خواری یا دریا خواری را مهم‌ترین پیامد پس رفت دریا و پیش رفت ساحل عنوان کرد و گفت: با پسروی آب به‌سرعت زمین‌های ساحل فنس کشی می‌شود و این پدیده به‌تنهایی مشکلات بسیار بزرگی را برای منطقه به وجود می‌آورد.
تأکید بر انجام مطالعات جامع دریای خزر
موضوعات مطرح‌شده از سوی این کارشناس محیط‌زیست نشان می‌دهد بحران در انتظار خلیج گرگان است و ممکن است پیامدهای غیرقابل جبرانی برای استان گلستان و کشور به همراه داشته باشد، موضوعی که مدیرکل مدیریت بحران استان گلستان آن را با ادبیات دیگری بیان کرد و به خبرنگار مهر گفت: مشکل کنونی خلیج گرگان، یک موضوع فرا منطقه‌ای و بین‌المللی است و باید مطالعات جامع آن به‌سرعت آغاز شود.
صادق علی مقدم افزود: باید حساسیت این موضوع به جامعه جهانی منتقل و با تنظیم پروتکلهای مرتبط آن‌ها را موظف به همراهی برای نجات خلیج گرگان شود.
وی بابیان اینکه طی سال‌های اخیر، تأثیرات اقلیمی جهانی، منطقه‌ای و همچنین سیاستگذاری کشورهای همسایه خزر، وضعیت خلیج گرگان را بسیار مبهم و شکننده کرده است، ادامه داد: باید این واقعیت را پذیرفت که بخش عمده‌ای از راه‌حل این موضوع در قالب تنظیم یک سری پروتکل بین کشورهای حاشیه دریای خزر قابل‌پیگیری است، چراکه تأثیرگذاری این کشورها بر «تراز» آب دریای خزر بسیار اساسی است.
به گفته وی علاج بخشی این موضوع تنها در استان نیست، بلکه باید مطالعات جدیدی آغاز شود و درنهایت با جمع‌بندی مطالعات جدید و گذشته به یک خروجی مناسب برسم تا پس از آن را به مراجع بین‌المللی منعکس کنیم.
وی تصریح کرد: سیاستگذاری سطح ملی در خصوص نگرانیهای موجود درباره خلیج گرگان و تعیین دستگاه متولی برای پیگیری و اجرای برنامههای اتخاذشده در قدم نخستین ضروری است.
وی با اشاره به برخی راه‌حل‌های پیشنهادی برای حل مشکل کم‌آبی خلیج گرگان، اضافه کرد: در نگاه نخست به نظر می‌رسد لایروبی کانال اصلی و یا کانال خوزینی بتواند بخشی از مشکلات فعلی خلیج را مرتفع سازد، اما بسیاری از صاحبنظران موضوع را بسیار فراتر از آن میدانند و اعتقاددارند در صورت لایروبی، بخش عمده‌ای از آب خلیج به دریا منتقل می‌شود که همین موضوع مشکلات این بخش را دوچندان میسازد.
مسئول لایروبی چه کسی است؟
مقدم همچنین از دغدغه‌های موجود برای لایروبی و احیاء مجدد خلیج گرگان گفت و خاطرنشان کرد: استانداری هم در آغاز این دغدغه را داشت که مسئول لایروبی خلیج گرگان چه کسی است؟ اما در نخستین جلسه‌ای که در این خصوص با محققان برگزار شد آنان گفتند که خطر رفتن آب از خلیج گرگان به سمت دریا در صورت لایروبی کانال‌ها وجود دارد.
به گفته وی در واقع استانداری گلستان به نتیجه واحدی با محققان در خصوص علاج بخشی خلیج گرگان نرسیده و بناست در جلسه دوم کارگروه علاج بخشی و نجات خلیج گرگان طیف گسترده‌تری از محققان دعوت و افراد بیشتری شناسایی شوند تا نظریه درستی به دست بیاید.
وی متذکر شد: هم‌اکنون بحث وظیفه وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها در خصوص لایروبی مطرح نیست؛ این کار با توجه به حجم عملیات و گستردگی آن اعتبار ملی می‌خواهد و با تعیین اعتبارات دستگاه اجرایی مشخص خواهد شد.
کاهش یک متری سطح آب دریای کاسپی در ۲۰ سال گذشته
هرچند مدیرکل مدیریت بحران استانداری بر انجام مطالعات جدید و جامع تأکید دارد اما شواهد و قرائن موجود نشان می‌دهد پژوهش‌ها در این حوزه از بیش از یک دهه قبل آغازشده و همچنان ادامه دارد.
یک کارشناس ارشد علوم دریایی و اقیانوسی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان دراین‌باره به خبرنگار مهر گفت: از سال ۱۳۸۷ تحقیقات در خصوص خلیج گرگان و دریای کاسپی (خزر) را آغاز کرده و تاکنون بیش از ۱۵ مقاله و هشت طرح پژوهشی از خلیج گرگان تهیه و منتشر نموده‌ام.
سعید شربتی افزود: خلیج گرگان حاصل بالا آمدن سطح آب دریای کاسپی در اثر تغییر شرایط اقلیمی و گرم شدن کره زمین پس از عصر یخبندان یعنی در حدود ۱۲ هزار سال پیش است.
وی که فعالیت علمی‌اش شبیه‌سازی رایانه‌ای فرآیندهای زیستی و غیر زیستی درگذشته و آینده است، ادامه داد: اساساً سطح آب دریای کاسپی تحت چند عامل حاکم بر آن و فعالیت‌های زمین‌شناختی قرار داشته و طی ۱۲ هزار سال گذشته سطح آب خلیج متأثر از این عوامل به‌دفعات بالا و پایین رفته است.
وی یادآور شد: در ابتدای قرن نوزدهم براثر بالا بودن سطح آب دریای کاسپی مجمع‌الجزایر آشوراده و خلیج حسین قلی خان شکل‌گرفته بود و امکان کشتیرانی در منطقه وجود داشت.
این کارشناس حوزه دریایی که هیچ‌گاه در لابه‌لای صحبت‌های خود از خزر نامی نیاورد و به‌جای آن از کلماتی همچون کاسپی، دریای شمال ایران و هیرکانی نام برد، ادامه داد: در سال ۱۳۵۶ سطح آب دریای کاسپی کاهش یافت و سطح آب آن‌قدر پایین آمد که بخش اعظم خلیج گرگان و بخش غربی میانکاله از بین رفت.
وی بابیان اینکه کاهش سطح آب دریای کاسپی در ۲۰ سال گذشته بیش از یک متر بوده، اضافه کرد: همین امر باعث شده بخش اعظم پتانسیل دریایی بندر گز، ترکمن و خواجه نفس از بین رفته و تالاب میانکاله و گمیشان رو به اضمحلال رفته و وضعیت خوبی نداشته باشند.
شربتی هشدار داد که کاهش سطح آب دریای کاسپی در سال‌های آتی باعث می‌شود تالاب میانکاله، تالاب گمیشان به‌کلی از بین رفته و سه بندر استان گلستان کاملاً خشک‌شده و به زمین فوتبال تبدیل شوند.
نتایج ناخوشایند شبیه‌سازی‌ها
وی ادامه داد: تحقیقات نشان داده است که از سال ۱۳۷۴ به بعد به‌طور میانگین سالانه ۶ سانتی‌متر سطح آب دریای کاسپی پایین آمده و با فرض یک سناریو خوش‌بینانه و ادامه این روند تا سال ۱۴۱۰ خلیج گرگان هیچ راه ارتباطی با دریای کاسپی نخواهد داشت.
شربتی خاطرنشان کرد: البته تنها در عرض چهار سال گذشته (۱۳۹۰ الی ۱۳۹۳) سطح آب به میزان ۴۲ سانتی‌متر کاهش داشت که اساساً این امر درنتیجه تغییر شرایط اقلیمی حوزه آبخیز دریای کاسپی و از همه مهم‌تر کاهش دبی رود ولگا به دریای کاسپی است.
وی اضافه کرد: بر این اساس نتایج شبیه‌سازی‌های کامپیوتری تحت سناریو واقع‌بینانه نشان می‌دهد که با ادامه روند تغییرات اقلیمی و کاهش سالانه ۱۰.۵ سانتی‌متری سطح آب تا سال ۱۴۰۲ خلیج گرگان هیچ راه ارتباطی با دریای کاسپی نخواهد داشت.
به گفته وی در این سال عملاً خلیج گرگان ارتباط خود را با دریای کاسپی ازدست‌داده و ازآنجاکه بارش و دبی ورودی رودخانه‌ها به خلیج گرگان در مقایسه با عامل تبخیر آب از سطح خلیج بسیار کم است لذا پس از چند سال خلیج گرگان به یک تالاب فصلی کوچک و با مساحت چند ده هکتار تبدیل می‌شود.
این کارشناس ارشد علوم دریایی و اقیانوسی به نتایج شبیه‌سازی‌ها و راهکارهای موجود نجات خلیج گرگان اشاره و اظهار کرد: باید آینده خلیج گرگان را تحت سناریوهای محتمل کاهش و یا افزایش سطح آب شبیه‌سازی رایانه‌ای کرد.
وی متذکر شد: باید وقایعی را که تاکنون اتفاق نیفتاده است شبیه‌سازی کرده و تصمیم‌گیری‌های خود را در خصوص آمایش سرزمینی و توسعه پایدار در حوزه دریایی در بخش محیط‌زیست، بندرها و دریانوردی، آبزی‌پروری و توریسم بر مبنای نتایج شبیه‌سازی‌ها رایانه‌ای استوار کنیم.
شربتی تأکید کرد: در حقیقت نتایج چنین شبیه‌سازی‌هایی می‌تواند سند چشم‌انداز فعالیت‌های دریایی در استان گلستان بر اساس آمایش سرزمین و توسعه پایدار و همچنین نقشه راه برای رسیدن به این موضوع را در دهه‌های آینده فراهم کند.
وی بیان کرد: تنها با هزینه پنج میلیارد تومانی برای اجرای طرح تحقیقاتی اشاره‌شده می‌توان آینده حوضه دریایی خلیج گرگان را برای چند صدسال آینده شبیه‌سازی کرد.
هرچند می‌شد از لابه‌لای صحبت‌های این کارشناس دریایی متوجه شد لایروبی دو کانال ارتباطی خلیج گرگان یک مسکن است که می‌تواند تا حدودی حال این خلیج را بهبود ببخشد اما به نظر می‌رسد برآورد تخمینی ۵۰۰ میلیارد تومانی اعتبارات لایروبی باعث شده تاکنون سازمان‌های مربوطه پا پیش نگذاشته و مانند آب خلیج گرگان عقب نشسته‌اند.
از سوی دیگر در شرایط فعلی اقتصاد کشور هزینه ای میلیاردی برای شبیه سازی وضعیت خلیج نیاز است که باید با تدابیر لازم در این رابطه برنامه ریزی کرد.
در هر صورت بخشی از توسعه استان شامل گردشگری و تجارت در دریا برنامه ریزی شده و با پسروی آب بسیاری از سرمایه گذاری ها در گلستان به هدر خواهد رفت. اگر بر اساس پیش بینی ها خلیج گرگان به زمین فوتبال تبدیل شود، بخشی از اشتغال منطقه را هم تحت تاثیر قرار خواهد داد و این موضوع تبعات اجتماعی و اقتصادی زیادی برای گلستان به همراه خواهد داشت.
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید