در روزهای اخیر دو رویداد مهم نام مکران را به عنوان شاهراه و قلب توسعه اقتصادی آینده غرب اقیانوس هند و آسیای مرکزی دوباره بر سر زبان ها انداخت. نخست، اینکه روز های پنجشنبه و جمعه گذشته اجلاس مناطق آزاد کشورهای حاشیه اقیانوس هند (آیورا IORA) با حضور ۲۱ کشور جهان در منطقه آزاد تجاری چابهار برگزار شد. دوم، نارندرا مودی نخست وزیرهند، اشرف غنی رئیس جمهوری افغانستان و حسن روحانی رئیس جمهوری ایران توافقنامه سه جانبه بندر ترانزیتی چابهار را دیروز در تهران امضا کردند. این دو رویداد، پروژه استراتژیک توسعه مکران را وارد مرحله تازه ای می کند. پروژه ایجاد مهم ترین بندر ترانزیتی غرب اقیانوس هند در ایران و توسعه صنعتی و اقتصادی شتابان در مناطق آزاد تجاری در سواحل مکران در ایران کلید خورده است.
موقعیت جغرافیایی مکران
مکران منطقه ای است در جنوب شرقی ایران که در طول خط ساحلی ایران در مجاورت دریای عمان از حدود بندر عباس در تنگه هرمز تا گواتر در مرز ایران با پاکستان امتداد می‌یابد. مکران با حدود ۶۳۷ کیلومتر خط ساحلی و عمق دریا در محدوده آب های ساحلی ایران که به بیش از ۲۰۰۰ متر می‌رسد، شرایطی استثنایی و استراتژیک برای توسعه اقتصادی در ایران و منطقه ایجاد می کند.
بزرگ ترین پروژه اقتصادی غیر نفتی ایران از ۲۵ سال گذشته
مهرداد عمادی اقتصاد دان و مشاور بین المللی در امور مالی مقیم بریتانیا میگوید: پروژه توسعه مکران مهم ترین پروژه توسعه اقتصادی در کشور است که از ۲۵ سال پیش تا کنون در ایران سابقه نداشته است. او تأکید میکند که این پروژه به ایران فرصت خواهد داد تا وابستگی ۱۰۰ اقتصادی این کشور به درآمدهای نفتی را به شدت کاهش دهد و از این نظر دارای اهمیتی استراتژیک براِ اینده اقتصاد ایران است.
پیشینه تاریخی مکران
مکران پیشینه ای تاریخی به درازای تاریخ ایران دارد.
مکران و نواحی ساحلی جنوب شرقی ایران در روزگار مادها، به ویژه سلطنت آستیاک یا ایشتوویگو(۵۵۰-۵۸۰قبل از میلاد) یکی از ساتراپ‌های شرقی آن دولت بوده و به نام سرزمین “پاریکانیان” از آن یاد شده است.
در زمان سلطنت داریوش کبیر، پادشاه هخامنشی، مکران، سرزمین ماکا نامیده می شده و جزو ایالات فلات ایران و چهاردهمین ساتراپ(استان) امپراتوری هخامنشی به
شمار می‌رفته است.
مکران، بهترین محور ترانزیت و تجاری در منطقه
مکران در مسیر دو کریدور از سه کریدور بزرگ ترانزیتی دنیا قرار دارد. با راه‌اندازی محور ترانزیتی کشور، که از بندر چابهار آغاز و با عبور از شهرهای استان سیستان و بلوچستان و خراسان به کشورهای آسیای میانه مرتبط میشود، بنادر موجود و آینده در مکران مبدل به بنادر آزاد برای دستیابی ۷ کشور آسیای میانه به دریاهای آزاد میشوند.
موقعیت استثنایی بندر چابهار
بندر چابهار یکی از چهارراه های اصلی کریدور جنوبی تجارت جهانی نیز محسوب میشود. این بندر به علت موقعیت استراتژیک خود و دستیابی به آب‌های آزاد بین‌المللی، جایگاه ویژه‌ای در مبادلات بین ایران و سایر نقاط منطقه دارد. چابهار نسبت به سایر نقاط ساحلی ایران، مزیت‌های خاص خود را دارد. آب های عمیق در خلیج چابهار، شرایط پهلوگیری کشتی های بزرگ و ایجاد تاسیسات بندری را فراهم می کند. این بندر، مهم‌ترین بندر تجاری خارج از حوضچه خلیج فارس است. قرار گرفتن چابهار در یک خلیج، موقعیت بندری ایده‌آلی برای توسعه فیزیکی در آینده به آن می‌بخشد که بسیاری از بنادر دنیا، فاقد آن هستند.
مکران، محور اصلی تجارت بین هند و افغانستان
بندر چابهار به عنوان یک منطقه آزاد تجاری در مکران، کریدور اصلی تجارت بین دو کشور هند و افغانستان خواهد شد. توسعه روابط تجاری و اقتصادی بین هند و افغانستان نیازمند یک کوریدور مطمئن، سریع و ارزان تجارت و حمل و نقل بین دو کشور است. با توجه به فقدان مرز خاکی بین دو کشور و با ملاحظه روابط سیاسی تیره بین هند و پاکستان، و روابط بسیار سرد افغانستان با پاکستان، رهبران دو کشور تصمیم گرفتند، تا واردات و صادرات کالاهای خود در آینده از طریق کوریدور چابهار در خاک ایران انجام بگیرد. حضور هم زمان اشرف غنی رئیس جمهوری افغانستان و نارندرا مودی نخست وزیرهند در تهران به منظور امضای قرارداد سه جانبه بین ایران، هند و افغانستان و در همان حال قرارداد دو جانبه توسعه تجارت بین هند و افغانستان بوده است.
“خانجان الکوزی” نایب رئیس اتاق تجارت و صنایع افغانستان در این باره می گوید که چابهار نزدیک ترین بندر دریایی به افغانستان است و علاوه بر نزدیک بودن نسبت به بندر کراچی، دولت افغانستان را از وابستگی به کراچی پاکستان رها می سازد.
در همین حال، نارندرا مودی نخست وزیرهند روز دوشنبه قرارداد تجاری با ایران برای ساخت و اداره بندر استراتژیک چابهار را امضا کرد.
آینده درخشان تجاری بندر چابهار
مهرداد عمادی در این باره میگوید بر اساس قرارداد بین هند و ایران، تا سه سال آینده، فقط از هند، ۲۵۰ هزار کانتینر ۶ متری هر سال از بندر چابهار عبور خواهد کرد.
این مقدار با مقایسه با بنادر بزرگ دیگر منطقه در دوبی و مسقط نشانگر رشد شتابان بندرچابهار د آینده ای نزدیک میباشد. در میان مدت، چابهار مبدل به بزرگترین بندر تجاری در غرب اقیانوس هند خواهد شد.
مذاکرات برای ساخت بندر چابهار که سالها در جریان بوده از زمان اجرایی شدن برجام و لغو تحریمهای غرب علیه ایران با جدیت بیشتری از سوی هند دنبال میشود. هند، از فرصت و عرصه فراهم شده برای سرمایه گذاری در ایران استقبال می کند و نمی خواهد در این زمینه از رقیب بزرگی مانند چین، عقب بیافتد.
گسترش همکاری های تجاری و صنعتی بین هند و ایران
هند روز دوشنبه گذشته توافقی را با ایران امضا کرد که بر اساس آن هند دو پایانه نفتی و اسکله‌های باری در بندر چابهار خواهد ساخت.
گوپال باگلی، یکی از مقامات وزارت خارجه هند که مسئول امور ایران است اظهار کرد: این کشور بیش از ۲۰۰ میلیون دلار سرمایه گذاری اولیه در بندر چابهار خواهد داشت.
این مقام هندی در باره توافق هند، افغانستان و ایران برای تشکیل یک کوریدور تجارت و حمل و نقل که مرکز آن چابهار خواهد بود، گفته که این توافق سه جانبه ارتباطات منطقه ای را بویژه برای افغانستان تغییر می‌دهد و این کشور می‌تواند از راه دریا دسترسی مطمئنی به هند داشته باشد.
هند به افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی دسترسی زمینی ندارد، زیرا پاکستان که دیپلماسی گران هند در این منطقه را تهدیدی برای خود می‌شمارد مانعی بر سر راه همسایه اش است. از این رو هند به دنبال توسعه بندر چابهار به منظور کاهش هزینه‌ها و زمان حمل و نقل بار به آسیای مرکزی و منطقه خلیج فارس و همچنین دور زدن پاکستان و ایجاد مسیری به افغانستان است که در آنجا روابط امنیتی نزدیک و منافع اقتصادی دارد.
هند پیش از این حدود ۱۰۰ میلیون دلار برای ساخت یک جاده ۲۲۰ کیلومتری در غرب افغانستان برای ارتباط با بندر چابهار هزینه کرده است.
قرار است جاده‌ها و خطوط راه آهن ساخته شوند تا افغانستان را که در خشکی محصور است به جای استفاده از بندر کراچی از بندر ایرانی چابهار استفاده کند.
مکران، محور رقابت هند با چین در غرب اقیانوس هند
چابهار در دریای عمان در حدود ۱۰۰ کیلومتری بندر گوادار پاکستان قرار گرفته که چین در راستای پروژه ۴۶ میلیارد دلاری ساخت کوریدور اقتصادی چین-پاکستان سرگرم توسعه آن است. در همین حال، هند به عنوان رقیب بزرگ چین طرح کوریدور اقتصادی هند-آسیای مرکزی را از طریق چابهار و سواحل مکران در ایران پیگیری می کند.
ایجاد بزرگ ترین کارخانه تعمیر و ساخت کشتی در بندر چابهار
مهرداد عمادی میگوید که روسیه نیز توجه خاصی به گسترش طرح مکران دارد و در آینده این کوریدور که از ۷ کشور آسیای مرکزی عبور خواهد کرد مبدل به یکی از کوریدورهای استراتژیک توسعه تجاری بین روسیه و کشورهای اقیانوس هند، از جمله کشور هند خواهد شد.
مهرداد عمادی در باره پروژه بزرگ ترین کارگاه تعمیر و تولید کشتی های بزرگ در خلیج چابهار میگوید که این پروژه با علاقمندی از سوی روس ها دنبال میشود. با توجه به عمق دریا که در خلیج چابهار بسیار زیاد است، این خلیج، تنها نقطه ای است در منطقه که تعمیر و ساخت بدنه کشتی های بزرگ امکان پذیر است.
تمرکز صنایع فولاد، پتروشیمی در مکران
افزون بر موقعیت خاص و استثنایی چابهار و مکران به عنوان محور کوریدور ترانزیتی کالا، توسعه و تمرکز طرح های صنعتی در زمینه های فولا، پتروشیمی، نفت و گاز در این منطقه آغاز شده است. احداث مجتمع فولاد مکران، احداث مجتمع تولید فولاد اسفنجی مکران، تکمیل مجتمع پتروشیمی مکران، احداث شهرک صنعتی جاسک و احداث مجتمع شمش فولاد با ظرفیت ۲ میلیون تن در منطقه چابهار برخی از طرح‌های صنعتی است که در این منطقه آغازشده است.
تمرکز بخش مهمی از صادرات نفت خام ایران در مکران
طرح صادرات بخش مهمی از نفت خام کشور از مکران، توسعه خطوط لوله گاز به مکران برای خوراک پتروشیمی ها، ایجاد واحد های گاز مایع برای صادرات از جمله طرح هایی است که در ماه های آینده در زمینه صنعت نفت و گاز در مکران آغاز خواهد شد.
سایت پتروشیمی «مکران» در چابهار نخستین هاب بزرگ پتروشیمی کشور است که بدون سرمایه‌گذاری دولت و با ۱۲ میلیارد دلار سرمایه بخش خصوصی در ایران در حال اجرا است.
توسعه و بهره برداری مشترک ایران و هند در طرح گازی فرزاد B
همچنین هند برای سرمایه‌گذاری ۵ میلیارد دلاری در طرح توسعه میدان گازی فرزاد B اظهار تمایل کرده است. اکتشاف در بلوک فارسی این میدان گازی در اختیار مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران بوده و شرکت هندی او.ان.جی.سی نیز در عملیات اکتشاف همکاری مشترکی را آغاز کرد؛ این شرکت هندی پس از ارایه گزارش‌های فنی و اقتصادی، تمایل و اراده جدی خود برای توسعه فرزاد B را اعلام و شرکت ملی نفت ایران نیز گزارش آنها را در هیات مدیره خود تصوب کرده است.
شرکت نفت فلات قاره ایران به عنوان مجری طرح توسعه میدان گازی فرزاد B، شرکت معتبری را انتخاب کرد و طرح جامع توسعه (MDP) میدان تهیه شد؛ هم‌اکنون مباحث فنی قرارداد طرح توسعه این میدان با طرف هندی تقریبا نهایی شده و دو طرف درباره تبدیل گاز طبیعی به ال.ان.جی و نهایی کردن قرارداد و امضای آن، مذاکره‌ها را ادامه می‌دهند.
بر اساس مدیرعامل شرکت نفت فلات قاره، میزان گاز میدان گازی فرزاد B بیش از ۵/۱۲ تریلیون فوت‌مکعب برآورد میشود و بر اساس برنامه، در فاز نخست در این میدان روزانه یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون فوت مکعب گاز تولید می شود.
چالش های در پیش رو برای پیشرفت پروژه بزرگ مکران
برای اینکه چابهار و مکران مبدل به یکی از بزرگ ترین محورهای ترانزیت در غرب اقیانوس هند شود، و در همان حال مبدل به یکی از قطب های مهم تمرکز صنعتی و تجاری ایران و منطقه شود، پیشرفت شتابان در سه محور بینیادی ضرورت دارد: نخست، توسعه سریع زیرساخت ها، شامل تولید و توسعه برق رسانی، گسترش شبکه های آبرسانی وتوسعه ظرفیت و تأسیسات بندری؛ دوم، تعمیم و توسعه منطقه آزاد تجاری چابهار به تمامی سواحل مکران باید هر چه زودتر در دستور کار قرار داد. تبدیل کل منطقه مکران به منطقه آزاد تجاری با معافیت‌های گمرکی و مالیاتی مناطق آزاد، زمین‌های ارزان قیمت، موفقیت بالای فضای کسب و کار و رفت‌وآمد آسان اتباع خارجی عامل مهمی در جهت افزایش سرمایه‌گذاری خارجی در این منطقه و در نتیجه توسعه شتابان و پایدار مکران خواهد بود. سوم، تکمیل هر چه سریع تر طرح احداث خط آهن مشهد-چابهار برای ارتباط به افغانستان و آسیای مرکزی. احداث خط آهن مشهد-چابهار به عنوان طولانی ترین خط آهن ایران به طول ۱۳۵۰ کیلومتر در واقع می بایست تا پایان سال ۹۴ به اتمام می رسید. این طرح به لحاظ کمبود اعتبار پیشرفت قابل توجهی نداشته است.
مهرداد عمادی به چالش نیروی انسانی ماهر در سواحل مکران اشاره می کند. به اعتقاد او برای توسعه مکران در آینده نزدیکی اعزام و اسکان دادن حداقل ۸ هزار مهندس ایرانی ضرورت دارد. او همچنین به موضوع گسترش شهرسازی و ساختن ساختمان های جدید با استاندارهای بالا در این منطقه اشاره میکند. به اعتقاد او برای اینکه نیروی انسانی ماهری که به سوی مکران میآیند ، بومی شده و درآنجا بمانند، توسعه شهرسازی و استاندارهای زندگی مدرن ضرورت دارد.
خط آهن چابهار-مشهد
بر اساس آنچه در طرح خط آهن مشهد-چابهار آمده است، این خط آهن از چابهار آغاز و با عبور از ایرانشهر، خاش ، زاهدان ، نهبندان ، بیرجند ، قاین و گناباد از طریق ایستگاه کالشور در حوزه شهرستان تربت حیدریه به راه آهن بافق – مشهد متصل می شود و با بهره برداری از این طرح، سیستان و بلوچستان از چند مسیر به راه آهن سراسری جمهوری اسلامی و چندین کشور همسایه ایران متصل خواهد شد. خط آهن چابهار – مشهد ۱۳۵۰ کیلومتر طول، ۱۱ کیلومتر پل و ۱۲ کیلومتر تونل دارد و ۳ میلیارد یورو اعتبار برای آن در نظر گرفته شده که از طریق فروش کارخانه های دولتی تأمین می شود. طراحی سرعت برای قطارهای مسافربری در این طرح ۱۶۰ کیلومتر در ساعت و برای قطارهای باری نیز ۱۲۰ کیلومتر در ساعت است که به این ترتیب مسیر ریلی زاهدان – مشهد حداکثر در مدت زمان ۱۳ ساعت طی خواهد شد. قطار مسیر چابهار – مشهد می تواند بین ۳ هزار تا ۳ هزار و ۵۰۰ تن بار را جابه جا کند که این امر موجب پهلوگیری کشتی هایی با تناژ بسیار بالا در ادامه طرح توسعه بندر چابهار می شود.
از: ار اف ای
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید