دکتر سید محمد حسن حسینی
(دکترای آموزش و روش تدریس از دانشگاه میسور)
مطالب این مقاله برگرفته از سیزدهمین کتاب اینجانب می باشد که در انتشارات جنگل جاودانه تهران چاپ شد اما اجازه توزیع آن را ندادند! اوریجنال این کتاب بعدا “بدون سانسور” در یک انتشارات بین المللی در آلمان منتشر شد و توسط برادرم “سید علی اصغر حسینی” (کارشناس ارشد روانشناسی بالینی – آموزگار) تحت عنوان “یادگیری تیمی رقابتی” ترجمه و توسط انتشارات “کتاب راه” منتشر شد. هم اکنون ورژن اوریجنال و سانسور نشده این کتاب بصورت رایگان در وب سایت اینجانب – که در منابع آمده – قابل دانلود است. قیمت این کتاب که توسط انتشاراتی آلمانی در سایت آمازون بفروش گذاشته شده است ۲۵۰ دلار می باشد. جای بسی تاسف هست که کتب و مقالات من را حتی در مجلات رشد آموزش و پرورش هم معرفی و چاپ نمی کنند! بیش از ۱۵۰ کتاب و مقاله نوشته ام که بجز یکی دو مورد بقیه را مجبور شده ام در خارج از کشور و بویژه در کشورهای غربی منتشر کنم!؟!
مقدمه
شخصا معتقد هستم که “تمام” مشکلات، معضلات و گرفتاری های کنونی جامعه ما ریشه در آموزش و پرورش و آموزش عالی ما دارند. بنابراین به منظور برونرفت از مشکلات بنیادین آموزش و پرورش و دانشگاه های ایران تا به حال چندین راهبرد موثر و استراتژیک ارایه داده ام که تمامی آنها بر جایگزینی و به روز رسانی “اهداف آموزشی”، “روش های تدریس”، “نیروی انسانی”، “مواد آموزشی” و “سیستم ارزشیابی” فعلی تاکید دارند. – برخی از آنها را در وب سایت و وبلاگم که لینک آنها را در آخر همین مقاله آورده ام ببینید.
در همین راستا، در سیزدهمین کتابم که در سال ۱۳۹۰ توسط انتشارات جنگل جاودانه تهران منتشر شد به معرفی روش تدریس منحصر بفرد خودم بعنوان جایگزینی راهبردی و استراتژیک برای روش های تدریس کنونی – که بسیار خسارت زا هستند – پرداخته ام. جهت آشنایی اولیه با روش تدریس اینجانب (که بر پایه دو تیوری خودم ارایه دادم و به واسطه دفاع از آن از بزرگترین دموکراسی دنیا دکترای آموزش و روش تدریس گرفتم) ویدیوی ۱۷ دقیقه ای معرفی آن را ببینید:
همانطور که در کتب و مقالاتم و نیز در ویدیوی بالا مطرح کرده ام اینجانب بر این باور هستم که اگر می‌خواهیم در شکل‌گیری و توسعه جوامع انسانی، دموکراتیک، شاد و متمدن و مترقی سهیم باشیم باید ترتیبی دهیم تا آینده‌سازان این مرزوبوم علاوه بر کسب دانش و ارتقای استراتژی ها و کیقیت یادگیری خود، در کلاس های ما نورم‌ها و اصول و اسلوب و مهارت‌های مورد نیاز زندگی در چنین جوامعی را نیز کسب نموده و در خود نهادینه کنند. به عبارت دیگر، کلاسهای ما – که می توانند به‌صورت دموکراتیک اداره شوند – باید به ارتقای سطوح، سبک‌ها و کیفیت تفکر، نگرش، بینش، منش، شخصیت و نیز مهارت های اجتماعی نسل فردا نیز بینجامند. همین‌طور شهروندان باید در طول زندگی آکادمیک خود متفکر، استدلال گرا، علت و معلول یاب، منتقد، خلاق، مشارکت‌جو و همزمان اهل رقابت و آگاه به مسائل اجتماعی و سیاسی نیز بار آیند تا قادر باشند با موفقیت با واقعیات دنیای پیچیده کنونی و دنیای پیچیده تر فردا مواجه شوند و نقش بسیار مؤثرتری در سرنوشت خود و ما ایفا نمایند. روش تدریس اینجانب که بر یادگیری در محیط های تیمی رقابتی در فضایی دموکراتیک تمرکز دارد و در این کتاب به آن پرداخته‌ام در این راستا طراحی و ارائه‌شده است.
اینجانب بر این باور هستم که اگر مسیولان و سیاست گذاران آموزشی در آموزش و پرورش و حتی در آموزش عالی از همکاران محترم بخواهند که این روش تدریس و سیستم ارزشیابی آن را که تا کنون ده ها کتاب، مقاله و پایان نامه درباره آن نوشته شده است به خدمت بگیرند بسیاری از مشکلات، معضلات و گرفتاری های جامعه در آینده ای نه چندان دور برطرف خواهند شد. بنابراین مسیولان و سیاست گذاران آموزشی و شورای عالی انقلاب فرهنگی – اگر واقعا قصد ارتقای کیفی سطح آموزش و فرهنگ و زندگی مردم و خدمت به آنها را دارند – باید قادر باشند بعد از ۱۰ سال که اینجانب این راهبرد استراتژیک را ارایه داده ام اهمیت خارق العاده آن را درک کنند و آن را در قالب کنفرانس، کلاسهای ضمن خدمت و کارگاه های آموزشی ای که کتب و مقالات مرتبط اینجانب منابع آنها خواهد بود به همکاران در مدارس و دانشگاه ها معرفی کنند.
امتحانات و کنکور فعلی
از آنجا که به اندازه کافی در کتب، مقالات و پایان نامه های متعدد از زوایای متفاوت به معرفی و نیز دلایل کارا بودن روش تدریس اینجانب پرداخته شده است لذا در ادامه به معرفی سیستم ارزشیابی ای که برای این روش تدریس طراحی کرده ام و پیشنهاد جایگزین کردن آن را بجای امتحانات و کنکور فعلی داده ام می پردازم.
همانطور که بارها تاکید کرده ام آموزش و سیستم آموزشی ما – در عمل – امتحان و کنکور محور است. این یعنی اینکه به جای اینکه امتحانات و کنکور در خدمت آموزش باشند این آموزش هست که در خدمت امتحانات و کنکور هست! فراگیران هم نقش تعیین کننده ای که نتایج این امتحانات و کنکور بر سرنوشت آنها دارد را پذیرفته اند. آنها می دانند که کسانی که در امتحانات و کنکور فعلی موفق عمل می کنند موقعیت‌ها و شغل‌ها و درنتیجه منزلت اجتماعی بهتری به دست می‌آورند و به سعادت می رسند! بنابر همین حساسیت موضوع خیلی از فراگیران و خانواده ها و والدین آنها دست به هر کاری از جمله فروختن فرش زیر پایشان می زنند تا فرزندانشان در امتحانات و به ویژه در کنکور موفق شوند. برای اطلاعات بیشتر راجع به اینکه سیستم آموزشی ناکار آمد ما و نیز کنکور چه خسارات جبران ناپذیری به جامعه و پیشرفت ما زده و می زند مقالات مرتبط اینجانب تحت عناوین “کالبدشکافی آموزش در ایران”، “سیستم تعلیم و تربیت یا کارخانه گوسفند سازی” و “کنکور ابزاری برای غارت مردم” را در وبلاگم بخوانید.
برخی دیگر از دلایل اینجانب برای حذف امتحانات (در مدارس و دانشگاه ها) و کنکور فعلی رژیم آموزشی ایران:
- خودم شخصا وقتی برخی سوالات امتحانات و نمونه سوالات کنکور را مطالعه می کنم به راحتی متوجه غیر استاندارد بودن آنها می شوم چرا که غالبا ریلایبلیتی reliability)) و یا ولدیتی validity)) و یا هر دوی این موارد را به اندازه کافی و قابل قبول ندارند.
- همانطور که اشاره شد این امتحانات و کنکور غیر استاندارد محور آموزش و سیستم آموزشی ما شده اند و ما را از اهداف واقعی ای که باید آموزش به معنای واقعی آن داشته باشد دور کرده اند. ضمن اینکه یکی از دلایلی هم که دانش آموزان ما چیزی یاد نمی گیرند و از نظر علمی رشد نمی کنند و خود ریشه بسیاری از مشکلات و معضلات جامعه می شوند همین امتحانات و کنکور فعلی که به شدت استرس زا هستند می باشند. استرس کیفیت و ماندگاری یادگیری و حتی رفتار های اجتماعی دانش آموزان و خانواده های آنها و به تبع آن جامعه را تحت تاثیر منفی خود قرار می دهد.
- برگزاری امتحانات و کنکور به شکل فعلی جز اسراف بیت المال و به بیراهه بردن جامعه چیز دیگری نیست. اگر از سیستم ارزشیابی اینجانب که در ادامه معرفی می کنم بعنوان جایگزین امتحانات و کنکور استفاده شود و امتحانات و کنکور فعلی حذف شوند حداقل “دو ماه” فرصت آموزش معلمان برای ارتقای دانش و فرهنگ و بینش شهروندان فردا بیشتر می شود. ضمن اینکه این کار به اقتصاد مملکت هم کمک شایانی می کند چرا که دولت مجبور نیست به بیش از یک میلیون معلم که در فصل امتحانات عملا کلاس ندارند از بیت المال حقوقی دهد که نه تنها نتیجه ای مفید و قابل توجهی ندارد بلکه همانطور که اشاره شد ضرر هم دارد! – در مصرف کاغذ هم بسیار صرفه جویی می شود که این یعنی بهبود فضای سبز و جنگل های کشور.
- خیلی وقت ها خیلی جاها خیلی سوالات امتحانات و حتی کنکور قبل از برگزاری آنها لو میروند و یا حتی فروخته می شوند. ضمن اینکه در خیلی مدارس هم خیلی از دانش آموزان در جلسات امتحان “تقلب” می کنند.
- شرایط امتحانات و کنکور فعلی طوری هست که پولدارها نتیجه بهتری از آنها می گیرند چرا که آنها که مرفه تر هستند می توانند از کلاس های خصوصی و گروهی معلمان و اساتید خود و یا موسسات آموزشی استفاده کنند.
- امتحانات و به ویژه کنکور ابزاری شده اند برای غارت مردم – توسط مافیاهایی قدرتمند و صاحب نفوذ خاص. مقاله اینجانب تحت عنوان “کنکور ابزاری برای غارت و چپاول مردم” را سرچ و مطالعه کنید.
اینکه سرنوشت افراد و در واقع سرنوشت جامعه بر مبنای این نوع امتحانات و کنکور رقم می خورد هولناک است. نتیجه این اشتباه فاحش را در آشفتگی جامعه امروز خودمان می بینیم. در اینجا یک بار دیگر تکرار می کنم که جامعه علیل و بحران زده کنونی ما نتیجه بی تدبیری های مسیولان و سیاست گذاران آموزشی بی سواد و سبک مغز ما می باشد. در چنین شرایطی با در نظر گرفتن نقش تعیین‌کننده نمرات و نیز با در نظر گرفتن نقش بسیار منفی و مخرب امتحانات و کنکور فعلی، اینجانب امیدوار هستم که مسیولان و سیاست گذاران آموزش و پرورش – اگر در خدمت به مردم صداقت دارند – سیستم ارزشیابی ای را که اینجانب به عنوان یک فرد متخصص حوزه آموزش ارائه داده‌ام بعنوان “بهترین” جایگزین برای امتحانات و کنکور فعلی که خسارات جبران ناپذیری را به آموزش و به تبع آن به جامعه وارد کرده اند و می کنند در نظر بگیرند.
سیستم ارزشیابی اینجانب (که می تواند جایگزین امتحانات و کنکور فعلی شود)
قبل از پرداختن به سیستم ارزشیابی خودم باید یادآور شوم که لازمه بکارگیری سیستم ارزشیابی اینجانب بجای امتحانات و کنکور سراسری فعلی به خدمت گیری روش تدریس اینجانب در تمام کلاس ها در سطح ملی می باشد.
همانطور که در ویدیوی بالا متوجه شدید اینجانب در کلاس هایم دو نوع روش سیستمانیک و هدفمند را برای ارزشیابی دانش آموزانم بکار می گیرم:
- روش ارزشیابی غیر رسمی
- سیستم ارزشیابی رسمی تر
روش ارزشیابی غیر رسمی
این نوع روش ارزشیابی را که فالبداهه و غیر رسمی است به دفعات “در جلسات تدریس”م استفاده می کنم تا میزان درگیر شدن دانش آموزانم را در فرایند یادگیری و نیز درک و فهم آنها از آنچه آموزش مید هم را ارتقا و همزمان ارزیابی نمایم. ضمن اینکه مکانیزم این روش ارزشیابی باعث می شود که همه اعضای تیم ها در کلاس های اینجانب که بر کار تیمی در محیط های رقابتی تاکید دارند همکاری بیشتری با یکدیگر داشته باشند. در این روش ارزشیابی بعد از اینکه مطلبی را تدریس می کنم یکی از اعضای یکی از تیم ها را به صورت اتفاقی انتخاب می کنم و از او می خواهم که برای کسب نمره خودش و تیمش پاسخ سوال و یا سوالات اینجانب را (غالبا به صورت شفاهی) بدهد. نمره نهایی یک تیم نیز می‌تواند از طریق گرفتن معدل نمره عضو به‌صورت اتفاقی انتخاب شده و میانگین نمره سه عضو دیگر در آخرین امتحان محاسبه شود. به عبارت دیگر، در یک تیم ۴ نفره اگر نمره عضو انتخاب شده ۸۰ (از صد) و نمرات سه نفر دیگر به ترتیب ۵۰ و ۶۰ و۷۰ که میانگین شان می‌شود ۶۰ باشد نمره نهایی عضو انتخاب شده ۷۰ خواهد بود – یعنی معدل ۶۰ و ۸۰٫ این نمره می‌تواند برای تیم هم در نظر گرفته شود. این روش ارزشیابی که در هر جلسه تدریس به کار گرفته می شود کمبود تأکید بر تعامل مثبت و سازنده بین اعضای تیم‌ها را در سیستم ارزشیابی اصلی روش تدریس اینجانب که در پایین معرفی شده است جبران می‌کند. برای آشنایی با تکنیک‌های بیشتر برای ایجاد و ماندگار کردن تعامل مثبت و سازنده و نیز حس مسئولیت‌پذیری در بین اعضای تیم‌ها فصل بعد (هفت) را مطالعه بفرمایید.
سیستم ارزشیابی رسمی تر
در زمان آزمون رسمی که معمولا بعد از یکی دو و یا چند جلسه آموزش برگزار می شود، بعد از سلام و احوال‌پرسی ضمن اینکه همانند مرحله تدریس موزیک ملایمی پخش می‌شود تکالیف چند تن از شاگردان را چک می‌کنم. البته گاهی هم از کامپیوترمن های کلاس و یا همان افراد برتر کلاس که درواقع همکاران و یا نمایندگان اینجانب هستند می‌خواهم که این کار را انجام دهند. سپس از کلاس می‌خواهم که به‌صورت انفرادی به سؤالاتی که در اختیارشان قرار می‌دهم پاسخ دهند. در آخر برگه‌ها را جمع‌آوری می‌کنم و چند عدد از آنها را به‌صورت اتفاقی انتخاب می‌کنم تا میزان درک و فهم آن شاگردان را از مطالب ارائه‌شده در جلسه قبل ارزیابی نمایم. البته هرگاه بخواهم کل برگه‌ها را با کمک کامپیوترمن ها که به آنها اعتماد کرده‌ام و مسئولیت داده‌ام ارزیابی می‌نمایم. این نوع ارزیابی‌ها باعث می‌شود که فراگیران به این نتیجه برسند که امتحانات مهم هستند و از جلسه بعد سعی می‌کنند با دقت بیشتری به مطالب ارائه‌شده بپردازند تا نمره بهتری را در امتحانات کسب نمایند.
بلافاصله بعد از جمع‌آوری برگه‌ها دوباره از شاگردان می‌خواهم که همان سؤالات را با دوستانشان به‌صورت دو نفره در تیم‌هایشان پاسخ دهند. بعد از حدود ده دقیقه از آنها می‌خواهم که پاسخ‌هایشان را با تمام اعضای تیم‌هایشان به اشتراک گذاشته و راجع به آنها تبادل‌نظر کنند و اگر لازم شد پاسخ‌هایشان را اصلاح نمایند. در این مرحله آنها باید سعی کنند برای تمام سؤالات به پاسخ‌های مشترکی برسند. آنها تشویق می‌شوند که به بحث در مورد دلایل خود برای هر پاسخ هم بپردازند تا بدین‌صورت دانش افراد ضعیف‌تر کامل شود. درنهایت از هر تیم فقط یک پاسخنامه به‌صورت اتفاقی انتخاب می‌شود تا برای ارزیابی صاحب آن پاسخنامه و نیز کل اعضای تیمش تصحیح شود. به عبارت دیگر، پاسخ‌های عضوی که به‌صورت اتفاقی انتخاب شده است نمره تیم را هم مشخص می‌کند! در اینجا ممکن است از شاگردی که برگه‌اش برای ارزشیابی خودش و تیمش انتخاب شده است بخواهم که برای پاسخ هایش به سؤالات خاص دلیل و برهان نیز بیاورد. این استراتژی باعث می‌شود که تمام اعضای هر تیم فعال‌تر و با انگیزه بیشتری در فرایند یادگیری شرکت کنند و نه‌تنها برای یادگیری خود بلکه برای یادگیری اعضای تیم شان هم احساس مسئولیت کنند.
نهایتاً پاسخ‌های صحیح در اختیار شاگردان قرار می‌گیرد تا خود در مورد درک و فهم خود به قضاوت بنشینند و تا هنوز شوق و اشتیاق برای رفع اشکالات خود را دارند و آماده پر کردن خلأ دانش خود هستند به آنها بپردازند و درنتیجه یادگیری‌شان عمیق‌تر و ماندگارتر شود. در آخر جلسه موضوع جلسه بعد را به فراگیران معرفی می‌کنم تا بدین‌صورت فراگیران در جلسه بعد با یک پیش‌زمینه و آمادگی قبلی وارد کلاس شوند. ضمناً از آنها می‌خواهم که برای پیگیری مباحث کلاس و انجام تکالیف مربوطه و ارائه نظرات، انتقادات و پیشنهاد‌هایشان به وبلاگ اینجانب مراجعه نمایند.
همانطور که در شکل ۴ مشاهده می‌کنید فعالیت‌ها در این جلسه (آزمون) توالی خاصی داشتند.
شکل ۴ فعالیت‌ها در جلسه آزمون در کلاسهای «یادگیری تیمی رقابتی»
همانطور که ملاحظه فرمودید فعالیت‌ها در جلسه آزمون هم همانند جلسه آموزش شامل پنج مرحله می‌باشد: امتحان دادن انفرادی فراگیران، ارزیابی برگه‌های چند فراگیر که به‌صورت اتفاقی انتخاب می‌شوند، کار و ارزشیابی دو نفره، کار تیمی و ارزیابی تیمی. فلسفه اینکه اینجانب به فراگیران اجازه می‌دهم تا به‌صورت دو نفره و یا تیمی امتحان دهند این است که به آنها فرصت دهم تا استراتژی‌های تست‌زنی و سؤال حل کردن و حل مسئله و نیز روش‌ها و سبک‌های تفکر، نگرش‌ها و مهارت‌های اجتماعی را از یکدیگر یاد بگیرند. این امور هنگامی اتفاق می‌افتند که به‌عنوان‌مثال دوستانشان دارند به پاسخی می‌پردازند و یا توضیح می‌دهند و درواقع بلند فکر می‌کنند. بنابراین این تکنیک سطح فکر و آگاهی‌ها و نیز دانش و بینش فراگیران را افزایش داده و سبب ارتقای مهارت‌های یادگیری و اجتماعی آنها – به‌طور مستقیم و یا غیرمستقیم – می‌شود. در هر صورت یکی از انگیزه‌های اصلی فراگیران برای مشارکت با اعضای تیم‌هایشان در چنین محیط‌هایی ارتقای دانش خود و اثبات برتری‌شان به سایر تیم‌ها می‌باشد.
شیوه نمره دادن به تیم ها و اعضای شان در کلاس های من
این سیستم ارزشیابی اینجانب که در این قسمت به آن می پردازم می تواند در هر ترم یا سال تحصیلی “حداقل” دو یا سه بار به خدمت گرفته شود.
بر خلاف امتحانات و کنکور فعلی که “بسیار” استرس زا هستند و مانع یادگیری موثر و بلند مدت دانش آموزان می شوند، در این سیستم ارزشیابی سعی کرده‌ام که از نمرات برای ایجاد فضایی شاد و پویا و هیجان‌انگیز و انگیزه آور برای درگیر کردن کامل فراگیران در فرایند یادگیری و تعامل فعال و سازنده آنها با یکدیگر استفاده کنم تا بدین ترتیب نیل به اهداف آموزشی خود را تسهیل و تسریع نمایم. در کلاسهای اینجانب که تمرکز بر کار تیمی در محیط های رقابتی است ارزشیابی نهایی هریک از اعضای تیم‌ها بر مبنای مقیاس‌های ذیل است که البته باید در اول هر ترم و یا سال به فراگیران معرفی شوند:
- ۴۰% نمره نهایی فراگیر با توجه به نمره او در آخرین امتحانی که داده است. در اول ترم/سال، نمره امتحان ترم/سال قبلش ملاک خواهد بود.
- ۱۰% نمره نهایی فراگیر با توجه به پیشرفت او که درواقع تفاوت آخرین نمره او با نمره پایه‌اش (میانگین نمرات قبلی‌اش) می‌باشد.
- ۲۰% نمره نهایی فراگیر با توجه به مقایسه آخرین نمره او با معدل نمرات رقبای هم‌رده‌اش (هم‌سطحش) در تیم‌های دیگر.
- ۳۰% نمره نهایی فراگیر با توجه به معدل نمرات اعضای تیم در آخرین امتحان.
برای مثال، اگر در یک تیم متوسط (۴ نفره) محمد به‌عنوان عضو قوی‌تر و یا همان کاپیتان از ۱۰۰ امتیاز ۹۰ بگیرد و علی و رضا به‌عنوان اعضای متوسط ۷۰ و ۶۰ بگیرند و میلاد به‌عنوان عضو ضعیف‌تر نمره ۳۵ را کسب نماید روش محاسبه نمره نهایی و پایان‌ترم علی به‌قرار زیر خواهد بود. البته قبل از آن باید یادآوری نمایم که در امتیازبندی ذیل فرض بر این است که نمره پایه علی، میانگین نمره هم‌رده‌های او در سایر تیم‌ها و میانگین نمرات اعضای تیمش در آخرین امتحان به ترتیب ۴۵، ۴۰ و ۶۳٫۷۵ می‌باشد.
- ۲۸ امتیاز برای نمره ورقه‌اش (۲۸= ۴۰% ×۷۰).
- ۵ امتیاز برای پیشرفتش نسبت به گذشته‌اش (۲٫۵=۱۰% × ۲۵ و ۲۵= ۴۵- ۷۰).
- ۶ امتیاز برای میزان پیشرفتش نسبت به هم‌رده‌هایش در تیم‌های دیگر ( ۶= ۲۰% ×۳۰ و ۳۰ = ۴۰-۷۰).
- ۱۲ امتیاز برای عملکردش در آخرین امتحان (۱۹٫۱۲ = ۳۰% × ۶۳٫۷۵).
بنابراین نمره نهایی علی ۵۵٫۶۲ خواهد بود (۵۵٫۶۲= ۱۹٫۱۲ + ۶ + ۲٫۵ + ۲۸) که البته برای اینکه این نمره روند شود به او نمره ۵۶ داده خواهد شد. نمره نهایی تیم علی هم میانگین و یا معدل نمرات اعضایش خواهد بود که همانند نمره علی مصاحبه خواهند شد. همین‌طور رده‌بندی تیم‌های کلاس با مقایسه معدل‌های آنها امکان‌پذیر است. همانطور که مشاهده می‌شود ارزشیابی هر یک از اعضای تیم‌ها با ارزشیابی تیم‌هایشان در یک راستا بوده و همبستگی دارند.
اگر دقت کنید متوجه می‌شوید که دو مقیاس اول از چهار مقیاسی که عنوان شد بر ایجاد حس مسئولیت‌پذیری و درگیر کردن تمام اعضای هر تیم تمرکز دارند. مقیاس سوم هم بر ایجاد حس مسئولیت‌پذیری و نیز ایجاد تعامل سازنده بین اعضای هر تیم تمرکز دارد. مقیاس ۳ ازآن‌جهت باعث به وجود آمدن تعامل مثبت و سازنده می‌شود که تمام اعضای هر تیم را به این نتیجه می‌رساند که اگر به یکدیگر کمک کنند شانس شان برای اینکه رقبای هم‌رده خود را در سایر تیم‌ها پشت سر بگذارند بیشتر می‌شود که این خود به موفقیت تیم هم کمک خواهد کرد که البته موفقیت تیم شان هم به موفقیت آنها کمک می‌کند. به‌ویژه فراگیران ضعیف‌تر این مقیاس سوم را جالب‌توجه می‌بینند چراکه رقابت کردن با کسانی که هم‌سطحشان هستند را ممکن می‌بینند. مقیاس چهارم – از چهار مقیاس بالا – هم بر ایجاد و ماندگاری تعامل مثبت و سازنده تمرکز دارد. این مقیاس انگیزه خوبی به فراگیران قوی‌تر می‌دهد تا نهایت تلاش خود را برای ارتقای دانش و استراتژی‌ها و مهارت‌های اعضای تیم شان بکنند.
همانطور که مشاهده کردید در سیستم ارزشیابی روش تدریس اینجانب ۷۰% موفقیت هر عضو از هر تیم به میزان تلاش و پشتکار و اراده خودش و ۳۰% از آن به میزان کارایی اعضای تیمش بستگی دارد. در این شرایط اعضای تیم‌ها به‌خوبی به این نتیجه می‌رسند که اگر از زیر کار شانه خالی کنند اولین نفری که متضرر شود خودشان هستند. این خود باعث می‌شود که برای یادگیری و پیشرفت خود احساس مسئولیت کنند. این در حالی است که در روش‌های تدریس دیگری که بر کارگروهی تمرکز دارند و در اروپا و غرب محبوب و رایج هستند موفقیت هر عضو تقریباً به‌طور ۱۰۰% به موفقیت و پشتکار سایرین بستگی دارد و بنابراین غالباً اعضای تیم‌ها احساس مسئولیت نمی‌کنند که این خود باعث ناکامی این روش‌های تدریس شده است.
برای ساده تر کردن ارزشیابی دانش آموزان می‌توان نمره نهایی یک عضو را که بر مبنای آن چهار مقیاس که توضیح داده شد به دست می آید برای تمام اعضای تیم و حتی برای خود تیم نیز در نظر گرفت. در این صورت عضو یادشده باید به‌صورت اتفاقی انتخاب شود و یا می‌تواند عضوی انتخاب شود که تن به کار و همکاری نمی‌دهد! این کار باعث می‌شود که همه اعضای تیم حواس شان را جمع کنند و نهایت تلاش شان را برای موفقیت یکدیگر به کار ببرند.
بنابراین در محیط‌های شاد و انگیزه آوری که بواسطه سیستم ارزشیابی اینجانب در کلاسهای اینجانب ایجاد می‌شود تیم‌ها نه‌تنها بر مبنای پیشرفت انفرادی اعضایشان آن‌گونه که در روش‌هایی مثل CIRC است و نیز بر مبنای مقایسه آنها با رقبای هم‌سطحشان همانند آنچه در TGT است ارزیابی می‌شوند بلکه آنها بر مبنای پیشرفت تیم شان در مقایسه با سایر تیم‌های کلاس نیز ارزیابی می‌شوند. همچنین در کلاسهای اینجانب به‌منظور تشویق اعضای تیم‌ها به همکاری بیشتر ونیز تشویق تیم‌ها به رقابت شدیدتر با یکدیگر گاهی اوقات – مثلاً در پایان هر میان‌ترم و یا ترم – به بهترین تیم کلاس هدیه‌ای ویژه داده می‌شود: به‌عنوان‌مثال به کل اعضای آن تیم از ۱۰۰ نمره، نمره ۱۰۰ را می‌دهم – بدون توجه به نمره واقعی آنها البته به‌شرط اینکه حداقل ۵۰ را گرفته باشند.
همین‌طور برای انگیزه دادن به کاپیتان‌ها و یا همان رهبران تیم‌ها برای کمک کردن بیشتر و صادقانه‌تر به اعضای تیم‌هایشان در صورت پیشرفت مناسب اعضای تیم شان برای آنها هم نمره تشویقی در نظر می‌گیرم و اعمال می‌کنم. ضمناً رده‌بندی تیم‌ها و نیز نام کوشاترین و نیز چالش آورترین فراگیران کلاس در پایان هر میان‌ترم و یا ترم بر روی تابلوی اعلانات کلاس جهت آگاهی کلاس و تیم‌ها نصب می‌شود. بر مبنای همین رتبه‌بندی در هر دوره دو و یا سه فراگیر برتر به‌عنوان نمایندگان / همکاران اینجانب و یا کامپیوتر من انتخاب می‌شوند که در کلاس در امر تدریس و چک کردن تکالیف و تصحیح ورقه‌های امتحان اینجانب را یاری خواهند نمود. به‌عنوان‌مثال – همانطور که در ویدیوی بالا ملاحظه فرمودید، وقتی اعضای تیم‌ها سؤال و یا مشکلی دارند باید به کاپیتان‌ها مراجعه کنند و اگر کاپیتان‌ها از عهده آنها برنیامدند باید به یکی از این دو و یا سه نفر مراجعه نمایند – اینجانب به‌عنوان معلم آخرین راه‌حل خواهم بود. نکته بسیار مهم این است که کاپیتان‌ها و کامپیوتر من ها در هر دوره که امتحان می‌گیرم با توجه به نتیجه امتحان ممکن است تغییر کنند و افراد شایسته‌تر جایگزین آنها شوند.
برای اینکه سطح استرس و اضطراب فراگیران را هم کم کنم و درنتیجه فرایند یادگیری را تسهیل و یادگیری فراگیران را عمیق تر نمایم تیم‌هایی که حداقل رنک را کسب نمایند به‌شرط اینکه اعضایشان هم حداقل نمره را کسب نمایند کرس را پاس خواهند کرد. معدل نمرات اعضای تیم‌ها مبنای چنین تصمیمی می‌باشد. تمام این تکنیک‌ها و مشوق‌ها برای این است که تا حد امکان فضایی برد-برد برای همه به وجود آورم تا بدین سیاق همه احساس امنیت نموده و صرفاً به امر یادگیری بپردازند و حتی رقابت شان هم برای یادگیری بهتر و عمیق‌تر باشد.
«سیستم ارزشیابی» روش تدریس اینجانب (یادگیری تیمی رقابتی) به‌عنوان «عاملی انگیزشی»
همانطور که توضیح داده شد هیچ‌کس نمی‌تواند نقش بی‌بدیل انگیزه را در موفقیت فراگیران کتمان نماید. برای اینکه به فراگیران انگیزه دهیم خیلی وقت‌ها لازم است که نیاز و یا میل و خواسته‌ای را در آنها ایجاد کنیم که این پتانسیل را داشته باشد که آنها را مصمم و تشویق به تلاش و مهم‌تر از آن ادامه تلاش خود کند. با توجه به نقش بی‌بدیل انگیزه در موفقیت فراگیران اینجانب در روش تدریسم با تکنیک‌ها و استراتژی‌های متفاوتی و همین‌طور از کانال‌های متعددی سعی در ایجاد و ماندگاری انگیزه در فراگیران کرده‌ام. ارائه تکالیف و پروژه‌های چالش آور برای تیم‌ها، حمایت از فراگیران در طول فرایند یادگیری در محیط‌هایی شاداب و پویا، طراحی و ارائه فعالیت‌ها و مواد آموزشی جذاب و جالب‌توجه برای فراگیران و تشویق کردن آنها به همکاری با اعضای تیم شان و رقابت بیشتر با سایر تیم‌ها ازجمله این راهبردها برای انگیزه‌مند کردن فراگیران می‌باشند. اما خلق کردن اهداف به‌صورت مرحله‌ای در سیستم ارزشیابی یادگیری تیمی رقابتی مهم‌ترین راهبرد اینجانب برای ایجاد و حفظ انگیزه در فراگیران می‌باشد. سیستم ارزشیابی اینجانب
- به تک‌تک اعضای هر تیم انگیزه می‌دهد که در هر امتحان سعی کند نمره‌اش را نسبت به نمراتش در امتحانات قبلی بالا ببرد.
- به تک‌تک اعضای تیم‌ها انگیزه می‌دهد که با رقبای هم‌سطح خود در سایر تیم‌ها رقابت کند.
- به تیم‌ها انگیزه می‌دهد که برتری خود را نسبت به سایر تیم‌ها به اثبات برسانند.
- به تیم‌ها انگیزه می‌دهد که سعی کنند به‌عنوان بهترین تیم کلاس شناخته شوند.
- به تک‌تک فراگیران این انگیزه را می‌دهد که سعی کنند برتری خود را نسبت به سایرین نشان دهند تا به‌عنوان کاپیتان و کامپیوترمن انتخاب شوند.
تمام این موارد
- سبب درگیر شدن جامع‌تر فراگیران در فرایند یادگیری شده و نیز آنها را تشویق می‌کند که نهایت تلاش خود را جهت ژرفا بخشیدن به یادگیری خود بکنند.
- سبب می‌شود اعضای تیم‌ها با اشتیاق و هدفمند به یکدیگر کمک کنند. و
- سبب می‌شوند فراگیران سعی کنند سطح دانش خود را قبل از اینکه توسط معلم ارزیابی شوند خود بسنجند.
کمی بیشتر راجع به ورای سیستم ارزشیابی اینجانب
با توجه به اینکه اینجانب بر این باور هستم که رسیدن به اهداف ممکن است انگیزه برای کار بیشتر را از فراگیران سلب نماید، سعی کرده‌ام برای فراگیران اهداف متعدد و به‌صورت پله کانی طراحی و تعریف نمایم. قصدم از این کار این بود تا نه‌تنها برای فراگیران انگیزه ایجاد کنم بلکه این انگیزه را تا پایان‌ترم / سال حفظ نمایم. همانطور که گفتم این انگیزه باعث فعال و درگیر شدن فراگیران در فرایند یادگیری شده که این خود به یادگیری آنها ژرفا بخشیده و آن را ماندگارتر می‌کند.
یکی دیگر از ویژگی‌های سیستم ارزشیابی اینجانب به این واقعیت برمی‌گردد که در این سیستم برخلاف سیستم‌های ارزشیابی روش‌های تدریس کارگروهی دیگر همه اعضای یک تیم یک نمره مشترک نمی‌گیرند چراکه این امر باعث می‌شود فراگیران انگیزه خود را برای کارگروهی و یا رقابت تیمی از دست بدهند. سیستم ارزشیابی اینجانب استعداد و تلاش و پشتکار و حس مسئولیت‌پذیری تک‌تک اعضای هر تیم را به‌طور سیستماتیک در نظر می‌گیرد و فضا را برای کسانی که میل دارند از زیر بار مسئولیت خود شانه خالی کنند محدود می‌کند. بنابراین نکته حائز اهمیت این است که در سیستم ارزشیابی اینجانب برخلاف روش‌های دیگر نمرات با توجه به استعداد و تلاش و پشتکار و خلاقیت و حس مسئولیت‌پذیری افراد به آنها داده می‌شود و نه به‌صورت ناعادلانه چراکه اینجانب معتقد هستم درصورتی‌که همانند برخی روش‌های دیگر نمرات به‌صورت غیرهوشمند و ناعادلانه داده شوند فراگیران به‌تدریج ممکن است که به این نتیجه برسند که آنها ازنظر اینجانب با حیوانات هیچ فرقی ندارند چراکه ارزشیابی و نمره دادن اینجانب تابع نظم و قانون و معیار خاصی نیست.
در خاتمه باید این نکته مهم را یادآور شوم که نمره ظاهراً صرفاً نقش یک انگیزه بیرونی را دارد اما واقعیت این است که کسانی که برای نمره کار می‌کنند در امتحانات موفق‌تر عمل می‌کنند و خود این موفقیت نگرش آنها را نسبت به مقوله یادگیری مثبت‌تر می‌کند. و این نگرش مثبت به‌تدریج به ایجاد و ارتقای انگیزه درونی برای موفقیت بیشتر در آنها می‌انجامد. ضمن اینکه کسانی که برای نمره درس می‌خوانند درواقع اهدافی دارند که برای رسیدن به آنها باید نمرات بالایی کسب نمایند. به عبارت دیگر، آنها از قبل انگیزه درونی را دارند. منتهی بحث اینجانب این است که سیستم امتحانات و کنکور فعلی نه تنها به هیچ عنوان استاندارد و در جهت اهداف آموزشی نیستند بلکه خسارت زا هم هستند و بنابراین سیستم ارزشیابی اینجانب که بر به خدمت گیری آزمون در جهت نیل به اهداف آموزشی متعالی تاکید دارد باید جایگزین آتها شود.
سیستم ارزشیابی اینجانب بعنوان یکی از دلایل اصلی موفقیت روش تدریس من
یادآوری این نکته هم مهم هست که سیستم ارزشیابی اینجانب یکی از عوامل مهم موفقیت روش تدریس اینجانب بوده است که تا کنون راجع به موثر بودن آن دهها کتاب و مقاله و پایان نامه نوشته شده است. به‌عنوان‌مثال استراتژی‌های یادگیری‌ای که افراد ضعیف‌تر در تعامل با افراد قوی تر در تیم هایشان یاد می‌گیرند به آنها کمک می‌کند که مطلب ارائه‌شده توسط اینجانب را بهتر بفهمند و مهم‌تر اینکه بهتر به حافظه بسپارند و یاد بگیرند تا بتوانند در مواقع لزوم آنها را بکار بگیرند. علاوه بر این، مکانیسم‌های تعریف شده برای سیستم ارزشیابی روش تدریس اینجانب علاوه بر افراد قوی تر افراد ضعیف‌تر را نیز تشویق می‌کند که نه‌تنها برای موفقیت خود بلکه برای موفقیت تیم‌هایشان تمام تلاششان را برای ارتقای سطح دانش و مهارت‌های خود بنمایند. این نوع انگیزه بیرونی که توسط سیستم ارزشیابی اینجانب به فراگیران داده می‌شود تمام آنها را – و نه صرفاً افراد قوی‌تر را – تشویق به درگیر فعال شدن در فرایند یادگیری می‌نماید. به‌طور خلاصه سیستم ارزشیابی اینجانب انگیزه، اهداف، تمرکز، تعامل، درگیر شدن در فرایند یادگیری و درنتیجه یادگیری فراگیران را به‌شدت تحت تأثیر خود قرار می‌دهد.
دلیل دیگر موفقیت روش تدریس اینجانب این است که برخلاف روش‌های تدریس فعلی که بر کار گروهی تکیه‌دارند و در آمریکا، کانادا، اسکاتلند و اروپا رایج هستند روش تدریس اینجانب از عامل ایجاد «رقابت» به‌عنوان عاملی مؤثر در ایجاد تعامل کاراتر بین اعضای تیم‌ها در جهت رسیدن به اهداف مشترک مدد می‌جوید. همین‌طور محیط یادگیری ای که مکانیسم‌های روش تدریس اینجانب و به‌ویژه فرهنگ یادگیری و سیستم ارزشیابی آن به وجود می‌آورند نیز در موفقیت این روش تدریس مؤثر هستند. چنین محیط‌هایی که درگیر شدن تمام افراد را در فرایند یادگیری تشویق می‌کنند نه‌تنها استرس‌زا نیستند بلکه بسیار دوستانه و درعین‌حال هیجان‌آور و پویا و شادی هستند. در چنین محیط‌هایی فراگیران فرصت دارند که فکر کنند و نیز بازخورد راه‌حل‌ها و ایده‌های خود را در محیط‌هایی که بحث و گفتمان را تشویق می‌کنند ببینند. آنها همچنین فرصت دارند درحالی‌که موزیک ملایمی پخش می‌شود به تمرین آنچه بپردازند که قرار است به اعضای تیم خود و سپس به کلاس ارائه دهند. فراگیران این را نیز می‌دانند که در کلاسهای اینجانب اگر حداقل نمره (یعنی ۵۰) را بگیرند درس زبان را پاس خواهند کرد. بنابراین چنین محیط‌هایی که به‌ویژه در آنها معلم به عنوان یک دوست ظاهر می‌شود استرس و اضطراب فراگیران را از بین می‌برند. چنین محیط‌هایی به‌ویژه به نفع فراگیران ضعیف‌تر، خجالتی‌تر و درون‌گراتر می‌باشند که ازقضا اکثریت کلاس را نیز تشکیل می‌دهند و معمولاً به‌واسطه ترس و استرسی که دارند نمی‌توانند به‌طور فعال در فعالیت‌های کلاسی شرکت کرده و از تمام پتانسیل خود برای یادگیری و موفقیت استفاده کنند.
محیط های یادگیری در کلاسهای اینجانب باعث نگرش مثبت‌تر فراگیران نسبت به محیط‌های یادگیری، مواد آموزشی و معلم نیز شده و درنتیجه انگیزه آنها را برای یادگیری افزایش داده که این‌ها خود باعث موفقیت روش تدریس اینجانب می‌شوند. محققین زیادی اذعان داشته‌اند که نگرش مثبت و انگیزه فراگیران باعث افزایش تمرکز آنها شده که این خود کیفیت درگیر شدن آنها در فرایند یادگیری را ارتقاء می‌دهد. و درگیر شدن در فرایند یادگیری کلید یادگیری مؤثر و به خاطر سپاری و به یادآوری موثرتر مطالب می‌باشد. در همین راستا محققینی همچون آکسفورد (۱۹۹۰) بر این باور هستند که فراگیرانی که نگرش مثبت‌تر و انگیزه بیشتری دارند تمایل زیادتری به بکار گیری استراتژی‌های مؤثر یادگیری دارند که این خود به موفقیت آکادمیک آنها کمک شایانی می‌کند. و موفقیت آکادمیک فراگیران به‌نوبه خود نگرش آنها را مثبت‌تر و انگیزه آنها را دوچندان می‌کند که این‌ها باعث درگیر شدن مؤثرتر آنها را در فرایند یادگیری شده و درنتیجه یادگیری مؤثرتر آنها را در پی دارد. این پروسه در شکل ۱۰ به تصویر کشیده شده است.
شکل ۱۰٫ رابطه بین نگرش، انگیزه، توجه، درگیری در فرایند یادگیری و یادگیری مؤثر در کلاس‌هایی که با روش «یادگیری تیمی رقابتی» اداره می‌شوند.
پیشنهاد نهایی و مد نظر اینجانب
قبل از یادآوری پیشنهاد نهایی خودم بهتر است مروری بر فعالیت‌های مورد تاکید در روش تدریس اینجانب در ارائه یک درس و نیز جلسه آزمون مربوط به آن که در ویدیوی بالا ارایه شد در قالب شکل زیر داشته باشید.
شکل ۵٫ مراحل آموزش و آزمون در ارائه یک درس در کلاس‌هایی که با روش تدریس «یادگیری تیمی رقابتی» اداره می‌شوند.
همانطور که ملاحظه می فرمایید آموزش اینجانب تابع مکانیسم‌های خاصی است که بدون در نظر گرفتن هر یک از آنها نمی‌توان ادعا کرد که روش تدریس اینجانب به کار گرفته‌شده است. این مکانیسم‌ها بسیار سیستماتیک، استراتژیک و هدفمند و بر مبنای اصول علمی طراحی‌شده‌اند. به عبارت دیگر، هر درس در دو جلسه و هر جلسه در پنج مرحله ارائه می‌شود. چنین مکانیسمی در محیطی که شک و تردید و تحقیق و سؤال و پرسش را به همراه دارد باعث تعامل و بحث و گفتمان و خلق و ارائه ایده‌ها، نظرات، تفکرات، راهبردها و استراتژی‌های متنوعی می‌شود که نهایتاً به رشد و بالندگی فراگیران می‌انجامند. بنابراین برخلاف روش‌های تدریس رایج که یادگیری (زبان) را یک امر عادی و ساده که با گوش کردن، تکرار کردن، حفظ کردن و بازگویی کردن در محیط‌های تصنعی که اکثریت در آنها نادیده گرفته می شوند اتفاق می‌افتد می‌پندارند، روش تدریس اینجانب یادگیری (زبان) را یک پروسه پیچیده در نظر گرفته است که نظم و برنامه و تلاش و پشتکار می‌طلبد.
همانطور که اشاره شد اصرار بر بکارگیری روش های سنتی تدریس توسط دست اندرکاران آموزش و پرورش و معلمان و اساتید باعث و بانی اصلی مشکلات و معضلات و گرفتاری های جامعه کنونی ما است. بعد از اینکه کتاب من راجع به معرفی جامع روش تدریسم را از وب سایتم دانلود و مطالعه بفرمایید “قطعا” شما هم به این نتیجه می رسید که بکارگیری روش تدریس اینجانب در محیط های آکادمیک در ایران “کلید” رهایی جامعه از مشکلات و معظلات و گرفتاری هایش می باشد.
پیشنهاد دیگر اینجانب برای حذف امتحانات و کنکور فعلی خسارت زا در ایران این است که همکاران ملزم به بکارگیری سیستم ارزشیابی اینجانب در کلاس هایشان که با روش تدریس اینجانب اداره می شود شوند. در آن صورت “معدل” نمرات دانش آموزان در طول ترم/سال تحصیلی (که به واسطه بکارگیری سیستم ارزشیابی اینجانب بدست می آید) ملاک ارزشیابی پایانی آنها باشد. و “معدل نمرات چند سال تحصیل دانش آموزان” بویژه در مقطع دبیرستان – در دوره دوم – ملاک ارزشیابی آنها برای ورود به دانشگا هها و رشته های متفاوت باشد. لازم به یادآوری نیست که با بخدمت گیری سیستم ارزشیابی اینجانب به جای امتحانات و کنکور فعلی کسانی شانس موفقیت را خواهند داشت که دانش، حس مسیولیت پذیری و مهارت های تفکر ورزی و کار تیمی و … بیشتری دارند و نه آنان که صرفا حافظه قوی تری دارند.
یادآوری اینکه علیرغم اینکه این کتاب اینجانب در جشنواره رشد کتاب تهران جزو سه کتاب برتر کشور شناخته شد و آموزش و پرورش آن را به تمام معلمان و دانشجو معلمان توصیه کرد اما “هنوز” هم اجازه ترویج و توزیع آن را به اینجانب نمی دهند!؟! به وزیر و معاونان و مسیولان مربوطه در وزارت آموزش و پرورش توصیه می کنم که بهتر است بجای مطرود و مخفی و حذف کردن اینجانب و آثار و روش تدریسم (بخاطر تاکید اینجانب بر مواردی چون لزوم ارتقای تفکر انتقادی و بویژه بینش سیاسی دانش آموزان و دانشجویان)، آن موارد را که به صلاح خودشان نمی بینند کم رنگ کنند اما آثار و روش تدریس اینجانب را به همکاران در سراسر کشور معرفی کنند تا بدین سیاق جامعه از منافع گسترده بکارگیری روش تدریس و سیستم ارزشیابی اینجانب در کلاسهای مدارس و دانشگاههای ایران بهره مند شوند. ضمن اینکه از وزیر و یا یکی از معاونان/کارشناسان/مدیران کل مفت خور و خاینش انتظار می رود زحمتی به خود بدهند و مقاله ای در پذیرش و یا دلایل رد این طرح اینجانب (که می تواند مشکل روش های تدریس، امتحانات و کنکور فعلی را بر طرف نماید) در همین سایت ارایه دهند تا من، همکاران و خوانندگان به قضاوت بنشینیم که آیا به خاطر منافع بیلیاردیشان از سیستم تعلیم و تربیت ایران پیشنهادات امثال من را رد می کنند یا مسایل دیگری هم در میان است؟!!!.
مقالات، کتب، رساله دکترا و رزومه اینجانب را در وب سایت و وبلاگ شخصی من ببینید:
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید