سعید محمودی می گوید اما نباید فراموش کرد که تمامی اعضای این پیمان با اراده سیاسی قوی و قاطع به آن پیوستند و برای به نتیجه رسیدن این پیمان عزم راسخ داشتند. او می گوید ب رغم خروج آمریکا از این توافق، هنوز این اراده سیاسی قوی برای اعضای باقیمانده در برجام وجود دارد.

سعید محمودی در ادامه می گوید خروج آمریکا نه در توافق اتمی و برجام و نه در قطعنامه ۲۲۳١ شورای امنیت پیش بینی نشده است و به همین دلیل هم اظهار نظر در باره عاقبت اقداماتی که ایران اکنون با کاهش تعهدات برجامی شروع کرده است، کار آسانی نیست.

ایران کاهش تعهدات برجامی را حق خود می داند

ایران کاهش تعهدات برجامی را حق مسلم خود می‌داند و می‌گوید طرف‌های دیگر تا کنون به بخش عمده‌ای از تعهدات خود در چهارچوب برجام عمل نکرده اند. سه کشوراروپایی فرانسه، بریتانیا، آلمان و اتحادیه اروپا به ایران هشدار داده‌اند که این رویکرد باعث تضعیف برجام می‌شود و از ایران خواسته‌اند تا هرچه سریع تر به سطح تعهدات برجامی خود بازگردد. در همین حال، آمریکا ایران را به نقض برجام متهم می کند و می گوید ایران حتی پیش از این به تعهدات خود پایبند نبوده است. دونالد ترامپ به ایران هشدار داده است که با آتش بازی نکند.

افزایش ذخیره اورانیوم غنی شده با درجه خلوص ۳.۶۷ درصد بیش از ۳۰۰ کیلوگرم، غنی سازی اورانیوم با درجه خلوص ۲۰ درصدی وعبور از حداکثر میزان تعیین شده ذخیره آب سنگین در رآکتور آب سنگین اراک(حداکثر ١۳۰ کیلو گرم) از جمله اقداماتی است که ایران انجام داده و یا در صدد اجرای آنست. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز روز دوشنبه اول ژوئیه تایید کرد که ایران از مرز ۳۰۰ کیلوگرم ذخیره اورانیوم غنی شده عبور کرده است.

ایران می گوید که طرف های برجام برای حفظ آن کوتاهی کرده‌اند و اقدامات ایران برای حفظ برجام است

حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران در جلسه هیئت دولت در روز چهارشنبه ۳ ژوئیه گفت: طرف‌های ایران در برجام پیوسته در حال توصیه به ایران برای ماندن در برجام هستند. اگر این توافق خوب است، چرا اروپا و آمریکا به تعهدات و وظایف خود در این توافق عمل نمی‌کنند و اگر این توافق بد است، چرا وقتی که ایران می‌خواهد براساس توافق به بخشی از تعهدات خود عمل نکند، در دنیا سر و صدا می‌کنند؟ حسن روحانی گفت: بسیار باعث تعجب است که اروپا در حالی که می‌بیند ملتی ۸۲ میلیونی برای تأمین نیازهای ضروری خود با مشکل مواجه است، سکوت کرده و یکسال است که سخن نمی‌گوید؛ چرا آنها با صراحت این اقدام آمریکا را محکوم نکرده و در راستای جبران آن کاری نمی‌کنند؟

رئیس جمهوری ایران مدعی شد که اگر ایران امروز در غنی‌سازی از مرز ۳۰۰ کیلوگرمی عبور کرده‌ و این روند را ادامه خواهد داد، تنها برای حفظ برجام است. او تأکید کرد: “همانطور که اعلام کرده‌ایم، اگر طرف‌های مقابل به تعهدات خود بازگردند، بازگشت ایران به شرایط توافق به سرعت انجام خواهد شد و اگر تولید بالایی هم انجام دهیم در مدت کوتاهی آن را به کشوری دیگر، مانند روسیه فروخته و در قبال آن کیک زرد دریافت می‌کنیم.

روحانی می گوید اینس‌تکس  ساز و کاری توخالی است

روحانی ساز و کار مالی اروپایی‌ها موسوم به اینس‌تکس را اقدامی نمایشی توصیف کرد و گفت: امروز اینس‌تکس تنها ساز و کاری بدون پول است و اینس‌تکس توخالی به هیچ دردی نمی‌خورد، اما اگر اینس‌تکس فعال شده و پول فروش نفت ایران به واسطه آن برای ایران حاصل شود، با وجود ایرادات آن، می‌توان تا حدی آن را قبول کرد.

ایران با رویکرد جدید خود امیدواراست که کشورهای منتقد ترامپ را وادار به همکاری کند

دیوید سنگر، در یادداشتی در روزنامه نیویورک تایمز نوشت: هدف اصلی ایران در عبور از ذخایر اورانیوم غنی سازی شده از ۳۰۰ کیلوگرم، ممکن است بدست آوردن مزیت دیپلماتیک برای هرگونه مذاکره در آینده باشد. ایرانی ها براین باورند که می توانند با این اقدامات، کشورهای اروپایی منتقد ترامپ را مجبور به تحقق وعده هایشان برای جبران تاثیرات تحریم آمریکا کنند.

صبر و حوصله اروپایی‌ها حدی دارد

اروپایی‌ها تاکنون واشنگتن را به عنوان مقصر اصلی بحران کنونی معرفی می کردند. اما برخی مقامات اروپایی می گویند که چنانچه تهران توافق هسته‌ای را نقض کند، ممکن است مطابق با گام های توضیح داده شده در سند برجام، تحریم های بازگشت پذیر خود را علیه ایران اعمال کنند.

برای بازگشت تحریم های شورای امنیت چه مسیری باید طی شود

فرآیند بازگشت تحریم‌های بین المللی با استفاده از مکانیزم موسوم به ” ماشه” با رعایت موازینی است که در برجام و قطعنامه ۲۲۳١ شورای امنیت تبیین شده است. اجرای آن می تواند چندین هفته یا حتی چندین ماه  به درازا بکشد.

در صورتی که ایران به نقض تعهدات مهم برجامی خود متهم شود، نخستین مرجع رسیدگی به آن کمیسیون مشترک برجام و کمیسون زیر مجموعه ای آن موسوم به کمیسون حل اختلاف است. در این کمیسیون، نمایندگان کشورهای فرانسه، انگلیس، آلمان، چین، روسیه و ایران حضور دارند. ایالات متحده از زمان خروج یکجانبه از توافق هسته ای عضویت خود را در کمیسیون حل اختلافات از دست داده است و در نتیجه در این مرحله نمی تواند دخالتی داشته باشد.

در همین حال برای اینکه موضوع نقض برجام در این کمیسیون مطرح شود، اعلام نظر رسمی آژانس بین المللی انرژی اتمی که دارای بازرسان در ایران است، ضرورت دارد.

در صورتیکه اختلافات حل نشود، کمیسیون مشترک برجام و یا ” یکی از کشورهای شرکت کننده در کمیسیون برجام” با صدور اخطاریه‌ای منطبق بر بند ١١ قطعنامه شماره ۲۲۳١ شورای امنیت سازمان ملل می تواند موضوع را برای رسیدگی، به این شورا ارجاع کند. یک دیپلمات فرانسوی به خبرگزاری فرانسه توضیح داده است که توافق هسته‌ای، یک تصمیم به ویژه “سیاسی” است و این موضوع را رد نمی کند که اطلاع رسانی انجام شود.

قطعنامه شماره ۲۲۳١ شورای امنیت در باره نحوه بازگشت تحریم‌ها چه می گوید

حال ببینیم بند ١١ قطعنامه شماره ۲۲۳١ شورای امنیت در چنین حالتی دقیقاً چه می گوید. این بند به صراحت می گوید:

“تصمیم می گیرد طبق ماده چهل و یک منشور ملل متحد، در مدت سی روز از دریافت گزارش و اخطاریه یک کشورشرکت کننده در طرح جامع اقدام مشترک درباره مشکلی که آن کشور شرکت کننده در طرح جامع اقدام مشترک بر این باور است که به معنای عدم عمل قابل توجه به تعهدات بر اساس طرح جامع مشترک است، اقدام کند،‌ درباره پیش نویس قطعنامه ای برای ادامه انقضاهای مشخص شده در بند ۷(a) این قطعنامه، رای گیری کند، همچنین تصمیم می گیرد که اگر در عرض ده روز از صدور این اخطاریه و گزارشی که در بالا به آن اشاره شد، هیچ کدام از اعضای شورای امنیت چنین پیشنویس قطعنامه ای را برای رای گیری ارائه نکرد، در آن صورت رئیس شورای امنیت پیش نویس قطعنامه ای را ارائه می کند و آن را در مدت سی روز پس از اخطاریه به رای می گذارد. شورا همچنین قصد خود را برای در نظر گرفتن دیدگاههای کشورهای دخیل در این مسئله و هر نظری درباره این مسئله از طرف هیئت مشورتی ایجاد شده در طرح جامع اقدام مشترک بیان می کند.”

بند ١۳ این قطعنامه نیز تأکید می کند که : در صورت صدور اخطاریه که در بند یازده توضیح داده شده است، ایران و دیگر شرکت کنندگان در طرح جامع اقدام مشترک باید تلاش کنند این مسئله را حل کنند، همچنین قصد خود را برای جلوگیری از اعمال دوباره آن شروط در صورتی که عامل صدور این اخطاریه حل شود، بیان می کند. همچنین تصمیم می گیرد طبق ماده چهل و یک منشور ملل متحد، اگر کشور اخطار دهنده عضو طرح جامع اقدام مشترک پیش از پایان دوره سی روزه مشخص شده در بند دوازده به شورای امنیت اطلاع دهد که چنین مسئله‌ای حل شده است، در آن صورت شروط این قطعنامه از جمله انقضاهای مشخص شده در بند ۷ (a) ، به رغم بند دوازده، به قوت خود باقی خواهد ماند و بیانیه به ایران خاطر نشان می کند که اگر شروط قطعنامه های قبلی طبق بند دوازده به صورت کلی یا جزئی اعمال شود، ایران آن را به عنوان انگیزه و دلیلی برای توقف اجرای تعهدات خود طبق طرح جامع اقدام مشترک تلقی خواهد کرد.

اما در اینجا این پرسش اساسی مطرح می شود که آیا ایالات متحده که در ماه مه سال ۲۰١۸ از توافق هسته‌ای و برجام خارج شده است، هنوز می تواند با صدرو اخطاریه به شورای امنیت اطلاع رسانی  کند؟

برای ایران و برخی از کشورهای اروپایی، ایالات متحده دیگر جا و صدایی در این خصوص ندارد. یک دیپلمات غربی گفته که روسیه و چین، دو کشور دیگر امضا کننده توافق هسته‌ای نیز با ایران و کشورهای اروپایی هماهنگ هستند. اما آیا واشنگتن مجاب شده که نمی تواند در این فرآیند دخالتی داشته باشد؟ این پرسشی است که هنوز مطرح است و به نظر می رسد که ایالات متحده قصد ندارد از موضع خود در دخالت در فرآیند تصمیم گیری در این مرحله عقب نشینی کند.

بر فرض اینکه اطلاع رسانی و اخطاریه صادر شود و بدست شورای امنیت برسد، مرحله بعد چه خواهد بود؟

به نظر دیپلمات ها در این مرحله یکی از کشورهای شرکت کننده در برجام ( نه لزوماً کشوری که اخطاریه را به مقصد شورای امنیت صادر کرده است) و یا در صورت فقدان، رئیس شورای امنیت می تواند طرح یک قطعنامه را تهیه کرده و در یک مهلت ۳۰ روزه آن را به رای اعضای شورای امنیت بگذارد.

نکته جالب توجه دیگر آنست که توافق اتمی وین و متن قطعنامه ۲۲۳١ شورای امنیت صراحت دارد که قطعنامه باید مربوط به … “حفظ لغو” تحریم‌ها باشد. برخی از دیپلمات‌ها این موضوع را اینگونه تفسیر می کنند که طرح قطعنامه برای حفظ “لغو تحریم ها” و نه بر خلاف آن به منزله اعتبار دادن به تهدید به بازگشت تحریم‌ها و جلوگیری از روسیه و چین، که به لحاظ نزدیکی به مواضع ایران از حق وتو برای جلوگیری از بازگشت تحریمها علیه ایران استفاده کنند، طرح ریزی شده است.

در همین حال یک دیپلمات به خبرگزاری فرانسه گفته است که این روند به نحوی طراحی شده که اهرم بازگشت تحریم ها علیه ایران فقط در دست کشورهای غربی شرکت کننده در برجام باشد.

در چنین شرایطی و در چهارچوب کمپین فشار حداکثری ایالات متحده علیه ایران، بسیار محتمل است که در هنگام رای گیری در شورای امنیت، واشنگتن از حق وتوی خود برای بازگشت تحریم های بین المللی علیه ایران استفاده کند. دو کشور اروپایی بریتانیا و فرانسه نیز می توانند قطعنامه ارائه شده برای حفظ “لغو تحریم ها” را وتو کنند و همه تحریم های شورای امنیت مجداداً علیه باز گردد.

بند ١۲ قطعنامه ۲۲۳١ شورای امنیت همچنین تصمیم می گیرد: “طبق ماده چهل و یک منشور ملل متحد، اگر شورای امنیت قطعنامه ای بر اساس بند ١١ برای ادامه اجرای انقضاهای بند ۷(a) ، که از نیمه شب به وقت گرینویچ پس از سی امین روز پس از ارائه اخطاریه به شورای امنیت اجرایی می شود، تصویب نکند، همه شروط قطعنامه های ١۶۹۶(سال ۲۰۰۶)، ١۷۳۷(سال ۲۰۰۶) ، ١۷۴۷(سال ۲۰۰۷) ، ١۸۰۳(سال ۲۰۰۸) ، ١۸۳۵(سال ۲۰۰۸) و ١۹۲۹(سال ۲۰١۰) که طبق بند ۷(a) منقضی شده اند، به همان شکل که قبل از تصویب این قطعنامه اعمال می شدند، اعمال خواهند شد و تدابیری که در بندهای ۷، ۸ و ١۶ تا ۲۰ این قطعنامه آمده، انقضا پیدا می کنند، مگر اینکه شورای امنیت طور دیگری تصمیم بگیرد.”