پس از پایان «مراسم پیاده‌روی اربعین حسینی» در روز ۲۷ مهر، گمانه‌زنی‌ها درباره تعداد شرکت‌کنندگان در این مراسم سوژه مورد توجه رسانه‌های نزدیک به حکومت جمهوری اسلامی شده است. حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران، نیز در جلسه هیات دولت گفته است: «امسال چهارده برابر دولت‌های قبل، زائر برای شرکت در مراسم اربعین حضور پیدا کرد» و این موضوع را یک دستاورد برای دولت خودش دانسته است.

تبلیغات درباره میزان شرکت‌کنندگان در اربعین و تبدیل آن به نماد قدرت جمهوری اسلامی، مهم‌ترین دغدغه رسانه‌ای و سیاسی حکومت شده است.

ادعای حسن روحانی درست نیست. اساساً تا سال ۱۳۹۲ این مراسم چندان مورد توجه حکومت ایران نبود و برنامه‌ریزی حکومتی صورت نمی‌گرفت ولی با وجود این، در سال ۹۱ هم طبق آمار حدود ۵۰۰ هزار نفر از ایران در این رویداد شرکت‌ کردند که با توجه به آمار سه‌ونیم میلیون نفری امسال، میزان شرکت‌کنندگان ایرانی نسبت به سال آخر دولت احمدی‌نژاد ۷ برابر شده است.

اما موضوع تعداد شرکت‌کنندگان در اربعین از این نظر حائز اهمیت است که مقام‌های حکومت ایران می‌گویند «پیاده‌روی اربعین»، بزرگ‌ترین تجمع انسانی «در گذشته و حال» کره زمین است و به طور مرتب اعداد میلیونی را برای اثبات این مدعا منتشر و تبلیغ می‌کنند.

بازی با اعداد برای وابستگان حکومت چنان مهم شده است که در حاشیه راهپیمایی امسال هم در توییتر یک شب را برای توییت‌کردن و جهانی کردن اربعین تعیین کردند و روز بعد در گزارشی جعلی، خبرگزاری فارس نوشت که اربعین با یک و نیم میلیون توییت، ترند اول توییتر جهان شده است.

اختلاف ۱۵ میلیون نفری

در آخرین آمار و ارقام پیرامون اربعین، محمدجواد حاج‌علی‌اکبری، رئیس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه، روز ۲۶ مهر گفت که ۳۰ میلیون نفر در این رویداد شرکت‌ کرده‌اند. عدد ۳۰ میلیون نفر را همان روز چند امام جمعه دیگر هم تکرار و آن را «معجزه الهی» توصیف کردند. روزنامه کیهان هم با استناد به همین آمار نوشت امسال «لشکر ۳۰ میلیونی» تشکیل شده است و ده‌ها میلیون نفر نتوانسته‌اند بروند.

با این حال، خبرگزاری تسنیم در گزارشی که روز ۲۸ مهرماه منتشر کرد، تعداد شرکت‌کنندگان را ۲۱ میلیون نفر شامل ۱۷ میلیون عراقی و چهار میلیون غیر عراقی اعلام کرد. این خبرگزاری البته در بخش دیگری از همان گزارش تعداد شرکت‌کنندگان را ۱۵ میلیون نفر شامل ۱۱ میلیون عراقی و چهار میلیون غیر عراقی اعلام کرد.

مرکز آمار و پژوهش‌های الکفیل که در عراق فعال است هم آمار مشابه‌ای داده و نوشته است که حدود ۱۵ میلیون و ۲۳۰ هزار نفر در این مراسم شرکت کردند.

نوسان آماری بین ۱۵ میلیون تا ۳۰ میلیون نفر در رسانه‌های نزدیک به حکومت، چندان عجیب نیست. سال ۱۳۹۴ نیز آمار شرکت کنندگان این رویداد بین ۱۷ تا ۲۷ میلیون نفر اعلام شد.

بیش از این زمزمه‌هایی مطرح شده بود که جمعیت شرکت‌کنندگان در این رویداد باید به ۵۰ میلیون نفر برسد و به طور طبیعی ارقام اعلام‌شده در سال‌های آینده تا مرز ۵۰ میلیون نفر خواهد رسید.

پول مردم از جیب حکومت

دومین وجه تبلیغاتی رسانه‌های نزدیک به حکومت تاکید بر مردمی بودن این رویداد و تامین هزینه‌های آن توسط مردم است. در همین زمینه عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور ایران، روز اول مهر گفت: «اربعین بدون یک ریال کمک دولت برگزار می‌شود».

این ادعا ممکن است در زمینه مواردی چون توزیع غذا و محل اسکان درست باشد ولی گزارش‌های متعددی درباره مشارکت دولت در تامین هزینه‌های خدماتی منتشر شده است. بر اساس گزارش سازمان حج و زیارت، امسال ۱۶۰ تن دارو برای این مراسم ارسال شد. جمعیت هلال احمر در گزارشی درباره هزینه‌های این نهاد اعلام کرد که شرکت‌کنندگان در این رویداد ۷ هزار تومان برای خدمات امدادی و پزشکی می‌پردازند ولی این مبلغ کمتر از نیمی از هزینه‌های هلال‌احمر در اربعین است. این نهادها به طور طبیعی مجبور هستند که از منابع دولتی کسری مالی را جبران کنند. علاوه بر این امسال دولت ۱۲۵ میلیارد تومان برای تامین زیرساخت‌های اربعین هزینه کرده است.

احمد مروی، تولیت آستان قدس رضوی در حال بازدید از یکی از آشپزخانه‌های این نهاد. آستان قدس می‌گوید روزانه ۷۵۰هزار پرس غذا بین شرکت‌کنندگان در اربعین توزیع کرده است.

اما نکته اصلی درباره بخش مالی این است که بخش عمده هزینه‌های اربعین توسط دولت دیگر یعنی نهادهای زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی تامین می‌شود.

این نهادها هنوز گزارش‌ کار خود در اربعین امسال را منتشر نکرده‌اند ولی به عنوان نمونه پرویز فتاح، رئیس بنیاد مستضعفان، روز ۲۰ مهرماه در صفحه توییتر خود گزارش داد که ۱۵ میلیون بطری آب، آب‌میوه و شیر برای این مراسم ارسال شد و دستور داده سه میلیون بطری آب هم به صورت فوری برای رفع مشکل توزیع شود.

آستان قدس رضوی هم در گزارشی با اشاره به راه‌اندازی پنج پایگاه توزیع غذا در عراق، اعلام کرد که روزانه ۷۵۰ هزار وعده غذایی بین شرکت‌کنندگان توزیع کرده است.

اگر گزارش‌‌های نهادهای عراقی مبنی بر شرکت ۱۵ میلیون نفر در این مراسم را مبنا قرار دهیم، با توجه به دوره زمانی ۱۵ روزه برگزاری این مراسم، به طور متوسط روزانه یک میلیون نفر در این رویداد شرکت کرده‌‌اند که روزانه نیاز به سه میلیون وعده غذایی داشته‌اند. بنابر ادعای آستان‌ قدس رضوی، ۲۵ درصد این وعده‌های غذایی فقط توسط این نهاد تامین شده است.

بخش دیگری از هزینه‌های اربعین هم بر عهده نهادهای عمومی مانند شهرداری‌هاست. به عنوان نمونه، شهرداری تهران برای اربعین امسال ۱۰ میلیارد تومان و شهرداری شیراز یک میلیارد تومان اختصاص داده و به گفته استاندار ایلام، شهرداری‌هایی که در مسیر پیاده‌روی اربعین قرار داشتند، بیش از ۱۳۷ میلیارد تومان کمک هزینه دریافت کردند.

تامین امنیت و پشتیبانی و حمل‌‌و نقل این مراسم هم بر عهده سپاه پاسداران بود که در همه استان‌ها، نهادهای تحت عنوان «قرارگاه اربعین» تشکیل داد و با همکاری گروه‌های شبه‌نظامی حشدالشعبی، که از نظر تدارکاتی و تسلیحاتی کاملا وابسته به نیروی قدس سپاه هستند، این مسئولیت را انجام داد. سپاه پاسداران اعلام کرده که امسال ۱۷۰ هزار نفر را برای انجام ماموریت‌هایش در این رویداد به کار گرفته است.

سازمان بسیج که مالک شرکت تعاونی «جوان سیر ایثار» به عنوان بزرگ‌ترین شرکت اتوبوسرانی ایران است نیز تمام ظرفیت خود را در این حوزه فعال کرده بود. به طور کلی از حدود ۱۶هزار اتوبوس فعال در شبکه حمل‌ونقل ایران، حدود ۱۲ هزار اتوبوس در زمینه جابجایی مسافران اربعین فعال بودند و با توجه کمبود اتوبوس در مسیرهای داخلی سبب مشکلات متعددی و تحمیل هزینه به مسافران داخلی شد.

تبلیغات چندمنظوره

سومین وجه تبلیغاتی رسانه‌های حکومتی درباره اربعین به مراسم‌های جنبی داخلی با عنوان «جا ماندگان اربعین» و «دلدادگان اربعین» باز می‌گردد که بر اساس آن در بسیاری از شهرها و روستاها، گروهی از شهروندان که علاقه‌مند به این رویداد هستند یا نتوانستند به این مراسم بروند، در مراسم پیاده‌روی شبیه‌سازی شده شرکت کردند. مسئولیت سازماندهی این مراسم‌ها بر عهده سپاه پاسداران، بسیج، سازمان تبلیغات اسلامی، شهرداری‌ها، سازمان اوقاف و امور خیریه و استانداری‌ها بود.

علاوه بر این راه‌پیمایی، امسال پروژه جدیدی تحت عنوان «رفیق اربعین» طراحی شد که افراد حاضر در عراق به نیابت از افرادی که نتوانسته بودند به عراق بروند، اقدام به پیاده‌روی و خواندن دعاهای مذهبی می‌کردند. «نائب الشهید» هم عنوان یک پروژه دیگر است که شرکت‌کنندگان اقدام به حمل تصاویر کشته‌شدگان نیروهای شبه‌نظامی یمنی، افغان عراقی و لبنانی وابسته به نیروی قدس سپاه و تبلیغات درباره این نیروها می‌کنند.

بسیاری از موکب‌های بین راهی که بنابر سنت محل پذیرایی از شرکت‌کنندگان در مراسم اربعین هستند، به محلی برای تبلیغات سیاسی جمهوری اسلامی تبدیل شده‌‌اند.

راه‌اندازی موکب‌های گسترده توسط نهادهای وابسته به حکومت نیز امسال به طرز محسوسی نسبت به سال‌های قبل گسترش یافته بود. این موکب‌ها به طور سنتی محل پذیرایی زائران عراقی هستند ولی بسیاری از موکب به محل تبلیغات حکومتی هم تبدیل شده بودند.

این نمونه پروژه‌های متنوع و متعدد رو به گسترش نشان‌دهنده یک سازماندهی عظیم تبلیغاتی چند منظوره برای بهره‌برداری حداکثری از مانور قدرت جمهوری اسلامی ایران در عراق است.

اربعین «وسیله ظهور»

آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، ۲۷ شهریور امسال در دیدار با جمعی از موکب‌داران عراقی که با هزینه آستان قدس رضوی به تهران آورده شدند تا با او دیدار کنند، با تاکید بر اینکه «این حرکت بایستی روزبه‌‌روز تقویت بشود»، از راهپیمایی اربعین به عنوان یک «وسیله گویا» برای تحقق «تمدن نوین اسلامی» نام برد. ایجاد تمدن نوین اسلامی بخشی از رویای رهبر جمهوری اسلامی است و آن را مقدمه ظهور امام دوازدهم شیعیان می‌داند.

علاوه بر این، رهبر جمهوری اسلامی اکنون می‌تواند از این رویداد مذهبی بزرگ که در کنترل کامل شیعیان است به عنوان یک نماد در رقابت با دیگر قدرت‌های منطقه‌ای از جمله عربستان سعودی که کنترل رویدادهای عظیمی چون حج را در اختیار دارند، بهره بگیرد.

نگرش و سیاسی ابزاری رهبر جمهوری اسلامی به این راهپیمایی نه تنها عجیب یا تازه نیست، بلکه یک «وسیله گویا» برای درک چگونگی حکومتی‌شدن و صرف‌ هزینه‌های کلان مالی و تبلیغاتی جمهوری اسلامی برای پیاده‌روی اربعین است؛‌ «آقا خوشش بیاید».