ماهنامه خط صلح – به جرات میتوان گفت استان سیستان و بلوچستان از محرومترین و فراموش شدهترین مناطق ایران در چند دههی گذشته بوده است. در تایید این ادعا میتوان به سخنان اخیر علیم یارمحمدی، نماینده زاهدان اشاره کرد که گفته است: «مردم استان سیستان و بلوچستان حدود ۷۴ درصد زیر خط فقر امنیت غذایی هستند و شغل ثابتی ندارند، اغلب به صورت روزانه فعالیت میکنند و روزمزد هستند.»
یکی از پیشههای رایج بین مردم این منطقه صنایع دستی است، صنایعی که در این منطقه رایج و بومی هستند عبارتند از: سوزندوزی و حصیربافی، بلوچی دوزی، سفالگری، دودنیبافی، سیسبافی و خولکبافی و … . شایان ذکر است که شمار قابل توجهی عمدتا از زنان و دختران که بعضا سرپرست خانوار نیز هستند از طریق همین صنایع محلی که خود یک میراث فرهنگی گرانبهاست امرار معاش میکنند. یعنی با استفاده از هنر خود و مواد اولیهای که سرمایهی سرسام آور نیز نمیخواهد محصولاتی را تولید و به فروش میرسانند. بعضا کسانی که سرمایهی بیشتری دارند کارگاههای بزرگی را نیز در این راستا دایر کرده و به استخدام کارآموز پرداختهاند.
طبق تحقیقات انجام شده در استان سیستان و بلوچستان بر اثر شیوع کرونا کارگاهها و فروشگاههای صنایع دستی که طی هشت ماه از سال ۹۸ زحمت فراوانی کشیده بودند که به درآمد حاصل از آن برسند، به کل بسته شدند و تا به این حال خانوادههای زیادی از این بابت متضرر شدهاند. ضرری که هیچ خبری از جبران آن توسط حمایت نهادهای مسئول و ذیربط در دست نیست. از آن جا که در استان سیستان و بلوچستان عمدتا زنان و عدهایی از مردان، صرفا از طریق تولیدات در خانه و صنایع دستی بومی امرار معاش میکردند اینک برای تامین حداقلهای معیشتی خویش به مشکل برخورده و زندگیشان مختل شده است.
همچنین کارگاههای صنایع دستی زیادی در سطح استان خصوصا بلوچستان در حال کار بودند که حتی شمار کارکنان آنان به بیش از دویست نفر کارآموز میرسید و طبیعیست که بسته شدن یک کارگاه این چنینی، یعنی مختل شدن زندگی دستکم دویست خانواده آن هم از قشر نیازمند، بدون بیمه و حمایت و پسانداز.
صنایع دستی در این منطقه نه تنها منبع درآمد قشر قابل توجهی از مردم است بلکه صنعتگران سیستان و بلوچستان همواره میزبان گردشگران داخلی و خارجی بودند و بیشترین تلاششان را طی یک سال جهت آمادگی مشارکت در نمایشگاههای کشوری و استانی کرده بودند تا تولیدات خود را هم در معرض دید و هم به فروش برسانند. صنایع دستی در بلوچستان یک هنر قدمت دار و از عوامل احیای فرهنگ مردم بلوچ است. آنها عمدهی ماههای سال را زحمت کشیدند که در تعطیلات نوروزی با ارایه صنعت گرانبهای دستان خود خستگی از تن به در کنند و نانی بر سر سفرهی خانواده بیاورند، دریغا که اپیدمی کرونا باعث شد هیچ نمایشگاهی و هیچ گردشگری به سیستان و بلوچستان ورود پیدا نکند.
با یکی از صنعتگرانی که در هنر سوزندوزی و حصیربافی فعالیت میکند گفتگویی داشتم، وی گفت «کرونا باعث شد من میلیونها تومان بدهکار شوم و کل تولیداتی که از طریق کارآموزان تهیه شده بود همه روی دستم بماند و فکر میکنم این چندسال را باید هر چه کار خواهم کرد جهت پرداخت بدهیهایم صرف کنم.» این شهروند بلوچ شدیدا نگران آینده بود و از این که نمیدانست این روند تا چه زمانی ادامه خواهد داشت، پریشان.
اپیدمی کرونا حتی زندگی دلالانی که صنایع دستی صنعتگران را به دلیل این که دولت هیچگونه بازار کار و بازارچهای به نام صنایع دستی در بلوچستان ایجاد نکرده، مختل کرده است. آری بازار صنایع دستی پربار بلوچستان به علت نبود توسعه و زیرساختهای لازم صرفا به واسطهی دلالان چرخیده میشود که اکنون آنها نیز از وضعیت پیش آمده دچار آسیب شدهاند.
بعضی از صنعتگران که تعداد آنها انگشت شمار است توانستند ازطریق خرید آنلاین تا حدودی کار کنند که باز هم به گفتهی خودشان در حد یک چهارم از مایحتاج زندگی را توانستهاند از این طریق تامین کنند. اگر چه فروش آنلاین میتواند شیوهی جایگزین مناسبی باشد، اما نبود اینترنت با سرعت مناسب و همچنین عدم آشنایی صنعتگران با بازار آنلاین و پیچ و خمهای آن، این عرصه نتواسته است جایگاه مناسب خود را پیدا کند. در تایید این ادعا خبرگزاری مهر ۷ اردیبهشت ماه طی خبری به این مسئله پرداخت: « وضعیت اینترنت در سیستان و بلوچستان نامطلوب است از همین رو کسب و کارهای اینترنتی در این استان با مشکلاتی مواجه است.»
از طرف دیگر علاوه بر مشکل دسترسی به بازار و فروش تولیدات، بزرگترین مشکل صنعتگران تهیهی مواد اولیه است که ویروس کرونا مانع بزرگی برای این امر شده است و طبیعتا با اتمام مواد اولیه موجود، تولید نیز متوقف میشود کما اینکه تولیدات فعلی نیز روی دست صنعتگران مانده است.
اگر بخواهم در این زمینه گزارهای جامع و سراسری گفته باشم باید بگویم که عمدهی صنعتگران در اکثر حوزههای صنایع دستی دچار آسیب شدهاند. اگر کرونا به همین روند ادامه پیدا کند با توجه این که استان سیستان و بلوچستان به دلیل کمبود تمهیدات بهداشتی و درمانی جزء استانهای وضعیت قرمز است، صنعتگران استان در کل حوزههای صنایع دستی ضرر جبران ناپذیری را باید متحمل شوند و این باعث یاس و دلسردی نسبت به ادامهی کار خواهد شد.
دولت و میراث فرهنگی آن طور که باید و شاید، حامی صنعتگران نیست و اگر تسهیلاتی هم به آنها تعلق گیرد مانند همیشه با وامهایی با بهرهی بالا و ضمانتهای سنگین و ناشدنی خواهد بود که خود به خود فعالان این عرصه را از گرفتن این به اصطلاح تسهیلات منصرف خواهد کرد.
بدیهی است منطقهای که پیش از کرونا نیز با فقر گسترده دست و پنجه نرم میکرد اکنون در سایه کرونا و عدم رسیدگی مسئولین و دولت آیندهای تیرهتری در انتظارش خواهد بود و ای کاش که گوش شنوایی بود.
از: هرانا