مختصر و مفید درباره موسیقی خیابانی
در ایران از پیش از اسلام، در کنار موسیقی بارگاهی و درباری، موسیقی «خیابانی» نیز وجود داشته است-ATTA KENARE / AFP
تصویر گویا است. سازمان فرهنگی و هنری شهرداری بوشهر روی یک «بیلبورد» بزرگ در وسط شهر، انواع متکدیان خیابانی را به تصویر کشیده و در میان آن‌ها دو نوازنده نیز به چشم می‌خورند. این تصویر و هم‌سطح دانستن موسیقی خیابانی با تکدی‌گری، واکنش بسیاری را در شبکه‌های اجتماعی، به‌خصوص توییتر برانگیخته است. احتمالا بسیاری از ما نمی‌دانیم که موسیقی خیابانی از کجا آمده است و اکنون چه جایگاهی در دنیا دارد. جشنواره‌های آن را نمی‌شناسیم و با تفکر پشت این نوع ارائه هنر آشنا نیستیم. اما قصه اجراهای خیابانی سر درازی دارد و بخشی از فرهنگ بعضی از کشورها به شمار می‌آید. خیابان‌های معروف جهان همیشه میزبان نوازندگانی هستند که جزیی از هویت آن شهرها به حساب می‌آیند. از خیابان استقلال در استانبول گرفته تا «هانکی تانک» در نشویل آمریکا، بخش بزرگی از جاذبه توریستی و هویت فرهنگی‌شان را از همین موسیقی خیابانی به دست آورده‌اند. اما ریشه موسیقی خیابانی در کجاست و اکنون چه جایگاهی در جهان دارد؟ با ما همراه باشید.
موسیقی خیابانی از کجا آمده است؟
تولید اصوات متوازن پیش از آن که نام موسیقی را به خود اختصاص دهد و به عنوان یک هنر شناخته شود، از آغاز حضور بشر روی زمین و برای انتقال پیام وجود داشته است. به مرور زمان، این انتقال پیام با عواطف و احساسات انسان ترکیب می‌شود و موسیقی پدید می‌آید. بسیار پیش‌تر از آن که سالن‌های کنسرت و بلیت‌فروشی برای اجرا به وجود آیند، ساز و موسیقی در زندگی حضور داشته است. در عزا و شادی موسیقی نقش مهمی داشته است و زمانی که عزا و شادی عمومی بوده، به کوچه و خیابان هم کشیده می‌شده است. اما جلوتر که بیاییم و از غرب در دوران پس از تسلط مسیحیت اگر بخواهیم بگوییم، اجرای موسیقی، به دو صورت بوده است؛ یکی موسیقی در خدمت کلیسا که کمتر کسی اجازه ورود به این محفل‌ها را داشت و البته ابزاری مذهبی بود، و دیگری موسیقی برای مردم عامه که عموما به دست نوازندگان دوره‌گرد اجرا می‌شد. این نوازندگان شهر به شهر می‌گشتند و به اجرای هنر خود می‌پرداختند. بعد از این دوره، موسیقی هویتی مستقل از مذهب یافت و کم‌کم از خیابان به محافل اشراف‌زادگان راه یافت، سالن‌های اجرای کنسرت ساخته شدند، و موسیقی به عنوان یک هنر (تا حدی «درباری») شکوفا شد. با آن‌که در این دوره نیز موسیقی خیابانی همچنان وجود داشت، اما بار نگاهی از بالا به پایین را به دوش می‌کشید و به این نوع ارائه هنر، به چشم پدید‌ه‌ای پست نگاه می‌شد. اما دیری نپایید که مدرنیته همه چیز را تغییر داد و ارائه خیابانی موسیقی به عنوان یکی از ارکان ارائه هنر در کنار جان گرفتن تفکر «حق بر شهر» و ارزش دادن به آزادی‌های فردی، به رسمیت شناخته شد.
در شرق نیز موسیقی خیابانی در کنار آیین‌های مختلف، به خصوص در چین وجود داشته است. هنوز هم در مناسبت‌های مذهبی و ملی در کشورهای شرقی، اجرای موسیقی در خیابان یکی از ارکان اصلی در برگزاری است.
موسیقی خیابانی در ایران
در ایران از پیش از اسلام، در کنار موسیقی بارگاهی و درباری، موسیقی «خیابانی» نیز وجود داشته است. در دوران ساسانی، موسیقی‌دانان بسیاری از هند به ایران می‌آمدند و در کوی و برزن به اجرای موسیقی می‌پرداختند. پس از اسلام نیز موسیقی خیابانی در کنار آیین‌های مذهبی مختلف وجود داشته است. با آن که در دوران صفویه ممنوعیت‌های رسمی موسیقایی زیادی برای نوازندگان به وجود آمد، اما نوازندگان خیابانی کم و بیش حضور داشتند و به اجرا می‌پرداختند. در دوران قاجار موسیقی دوباره رنگ گرفت و به تبع آن، اجرای موسیقی خیابانی نیز بیشتر شد. موسیقی‌دانان دوره‌گرد که از آن‌ها با عنوان مطرب و لوطی نام برده می‌شد، در مراسم آیینی مثل نوروز حضور پررنگ‌تری داشتند و از سوی دربار نیز حمایت می‌شدند. همچنین، مراسم «تعزیه» محرّم نیز با موسیقی همراه بود و آن را هم نوعی اجرای خیابانی می‌توان به شمار آورد.
موسیقی نواحی مختلف ایران در شهرها و روستاها همچنان به قوت خود باقی ماند و در دوران پهلوی کاباره‌ها میزبان گونه‌ای موسیقی بودند، و البته گونه‌های دیگر (مجلسی، آوازی، و …) نیز حضور خود را داشت. اما پس از انقلاب تقریبا هر نوع اجرایی از موسیقی سرکوب می‌شد و سال‌ها طول کشید تا ساز و آواز، آن هم فقط برای مردان، آزاد شود.
بر بستر فراز و فرودهای تاریخی ایران، شاید طبیعی به نظر برسد که هنری به نام موسیقی که آن هم فراز و فرودهای متعددی را در جامعه تجربه کرده است، هنوز نتوانسته باشد جایگاه واقعی‌اش را بیابد. موسیقی در ایران هنوز هم نحیف و شکننده است. زنان اجازه خواندن ( و در مواردی، حتی نواختن علنی) ندارند، هرنوع موسیقی‌ای اجازه اجرا ندارد، و بسترهای اجرای موسیقی محدود است. در کشوری که از طرف اداره‌کنندگانش این هنر قبیح شمرده می‌شود، چه انتظاری می‌توان برای به رسمیت شناختن موسیقی خیابانی به عنوان یکی از انواع اجرای موسیقی داشت.
اما با آن که موسیقی خیابانی از سوی حکومت جمهوری اسلامی ایران مورد حمایت قرار نگرفته است و حتی با این نوع اجرای موسیقی کم و بیش برخورد می‌شود و هرچند وقت یک بار اخباری از دستگیر کردن نوازندگان خیابانی به گوش می‌رسد، این نوع اجرا در سال‌های اخیر در بطن جامعه تا حدودی پذیرفته شده است. به‌خصوص با ظهور شبکه‌های اجتماعی و اوج گرفتن ارتباطات، ویدیوهای مختلفی از اجراهای خیابانی، خاصه در تهران، دست به دست می‌شود. ویدیوهایی که نشان می‌دهند، اجرای خیابانی اتفاقا بخشی از هویت شهر هستند و نوازندگان خیابانی اتفاقا از سواد موسیقیایی بالایی برخوردارند و لزوما به خاطر نداشتن صحنه و سالن اجرا نیست که در خیابان موسیقی می‌نوازند.
«مهرداد مهدی» یکی از مشهورترین نوازندگان خیابانی در ایران است. این نوازنده چیره‌دست آکاردیون، قطعه معروفی نیز به نام «والس تهران» دارد که بر اساس رنگ‌وبوی خیابان‌های تهران ساخته شده است.[۱]
جز نوازندگانی که هویت هنرشان از خیابان می‌آید، موسیقی‌دانان دیگری که سالیان دراز در سالن‌ها به اجرا پرداخته‌اند، نیز گاه خیابان را برای اجرا انتخاب می‌کنند. نمونه‌وار، سالار عقیلی و حمید حامی از جمله هنرمندانی هستند که در کارنامه‌شان اجرای خیابانی نیز دیده می‌شود و به خاطر این اجراها تشویق و حمایت بسیاری از مردم را نیز از آنِ خود کردهاند.[۲]
خیابان‌های ایران تا نزدیک‌شدن به خیابان‌هایی با رنگ و بوی موسیقی راه دراز دارند، اما انتقادات به بیلبورد شهرداری بوشهر نشان می‌دهد که دست کم نسل جوان وسعت دیدشان را از استیج‌ها و سالن‌ها کنسرت فراتر برده‌اند و ماهیت موسیقی خیابانی را درک کردهاند.
از: ایندیپندنت
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید