روز سه‌شنبه ۲۱ اردیبهشت، رسانه‌های ایران خبر دادند که سرتیپ پاسدار «سعید محمد» فرمانده سابق قرارگاه خاتم‌الانبیاء با حضور در وزارت کشور در سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری نام‌نویسی کرده است. موضوع نام‌نویسی سعید محمد در انتخابات ریاست‌جمهوری پیش‌تر مطرح و بحث حضور سپاهیان در انتخابات پیشِ‌ رو را مورد توجه قرار داد. این گزارش مروری است بر تاریخچه حضور سپاهیان در انتخابات ریاست‌جمهوری.

***

ریاست‌جمهوری سپاهیان که از حدود ۲۰ سال مطرح بوده، در انتخابات ۱۴۰۰ شکلی جدی‌تر گرفته است. در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۷۶ موضوع نامزدی «محسن رضایی» مطرح بود؛ اما در نهایت خامنه‌ای به او اجازه نداد. شاید به این دلیل که تصمیم در آن‌زمان ریاست‌جمهوری «علی‌اکبر ناطق نوری» بود و خامنه‌ای در آن‌زمان هنوز از محسن رضایی به دلیل حمایتش از «میرحسین موسوی» در دوره دوم ریاست‌جمهوری خود دلخور بود.

در اولین دوره انتخابات که سال ۱۳۵۸ برگزار شد، دریادار «احمد مدنی» اولین وزیر دفاع جمهوری اسلامی، نه تنها اولین کاندیدای نظامی انتخابات تا ۲۲ سال بعد بود؛ بلکه اولین و آخرین ارتشی و به لحاظ رتبه‌بندی مقایسه‌ای آرای نامزدها، صاحب رکورد است؛ او توانست رتبه دوم آرا را پس از «ابوالحسن بنی‌صدر» (نامزد پیروز) به دست آورد و از این منظر رکورد یک نظامی در حضور انتخاباتی در ۳۸ سال بعد دست نخورده باقی ماند. پس از آن «محمدباقر قالیباف» سال ۱۳۹۲ نفر دوم و در اولین تجربه خود در سال ۱۳۸۴، چهارم شد.

بعد از سال ۱۳۵۸ تا شش انتخابات بعد، خبری از نامزد نظامی نبود؛ تا اینکه سال ۱۳۸۰ یک فرمانده دریایی دیگر این‌بار از سپاه پاسداران دوباره پای نظامیان را به رقابتها بازکرد و در چهار دوره پس از آن حداقل یک سپاهی در رقابت‌ها حضور داشت.

سال ۱۳۸۰ «علی شمخانی»، فرمانده سابق نیروی دریایی و وزیر دفاع در دولت «محمد خاتمی»، نامزد شد و پس از آن محسن رضایی، فرمانده سابق سپاه پاسداران و محمدباقر قالیباف از فرماندهان سابق سپاه و فرمانده نیروی انتظامی نامزد شدند. رضایی در سال ۱۳۸۴ انصراف داد؛ اما در سال ۱۳۸۸ و ۱۳۹۲ تا آخر در رقابتها باقی ماند.

به این ترتیب در مجموع ۱۲ انتخابات گذشته ریاست‌جمهوری، چهار نظامی در شش دوره نامزد شدند که هیچ‌کدام آرای لازم را به دست نیاوردند.

از جلسه در کرمانشاه تا جلسه با روحانی

در ادبیات سیاسی ایران منظور از حضور یا دخالت «نظامی‌ها» در سیاست یا فرهنگ و اقتصاد، عمدتا سپاهی‌ها هستند. هر چند سپاه از ابتدای انقلاب در رقابتهای سیاسی حضور داشت؛ اما در انتخابات مجلس سوم این موضوع شدت بیشتری گرفت. در آن‌زمان گفته شد که سپاه سمیناری در کرمانشاه درباره انتخابات مجلس سوم داشت و همزمان فاو سقوط کرد. در انتخابات بعد نیز سپاه عملا حضور داشت و محسن رضایی فرمانده کل سپاه خواستار جلوگیری از ورود «لیبرال‌ها» به مجلس پنجم شد.

در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۴ موضوع حضور سپاه در انتخابات با سخنان «مهدی کروبی» و «هاشمی رفسنجانی» و نزدیکانشان بیشتر عیان شد. پس از انتخابات نیز حضور سپاه گسترده‌تر شد و در کنار اعضای سپاهی کابینه و یا انتخاب دوسوم استانداران از سپاه، دست این نهاد نظامی در بسیاری از پروژه‌های اقتصادی و منطقه‌ای باز گذاشته شد. موضوعی که در سخنان «ظریف» نیز به آن اشاره شده و «قاسم محبعلی»، مدیرکل سابق وزارت امور خارجه گفته است که سیاست خاورمیانه‌ای در دولت «احمدی‌نژاد» از وزارت خارجه گرفته و به سپاه واگذار شد.

پس از انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۸۸ نیز سخنرانی‌های افشا شده از «محمدعلی جعفری»، فرمانده کل سپاه پاسداران و «علی سعیدی»، نماینده رهبر جمهوری اسلامی در سپاه، دخالت این نهاد در انتخابات را آشکارتر کرد.  حتی نمایندگان محسن رضایی در جلسه با رهبر جمهوری اسلامی به حمایت بسیج از احمدی‌نژاد انتقاد کردند.

چند ماه پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۹۲ نیز علی سعیدی، نماینده رهبر جمهوری اسلامی در سپاه، گفت که «وظیفه ذاتی سپاه، مهندسی معقول و منطقی انتخابات است.»

دولت حزب‌اللهی و پایان غصه‌ها!

با اینکه نامزدهای انتخابات سیزدهم هنوز به طور رسمی ثبت‌نام نکرده‌اند؛ اما کثرت گزینه‌های نظامی که اعلام کرده‌اند قصد کاندیداتوری دارند، از تمام دوره‌های دیگر بیشتر است. تاکنون حداقل شش سپاهی صراحتا یا تلویحا برای انتخابات اعلام آمادگی کرده‌اند؛ هرچند مشخص نیست، در نهایت چند نفر تایید شورای نگهبان را برای حضور رسمی به‌دست آورند؛ از محسن رضایی و محمدباقر قالیباف تا «حسین دهقان»، سعید محمد، «رستم قاسمی» و علی شمخانی و «علیرضا افشار»

رهبر جمهوری اسلامی نیز تاکنون بارها از دولت جوان و حزب‌اللهی سخن گفته که گاه به تمایل او برای ورود سپاهیان به راس قوه مجریه تعبیر شده است؛ او از اوایل سال ۱۳۹۹ شروع به تبیین ویژگی دولت مطلوب خود کرده بود؛ حتی قبل‌تر از آن از خرداد ۱۳۹۸ در دیدار با دانشجویان توصیه کرده بود، زمینه را برای روی کار آمدن دولت جوان و حزب‌‌اللهی فراهم کنند تا «غصه‌ها تمام شود.» پس از این توصیه بود که مباحث مربوط به ورود سپاهیان در انتخابات پررنگ شد و برخی چهره‌ها شروع به دفاع از رییس‌جمهور نظامی (سپاهی) کردند.

جانشینی رهبر و مذاکرات برجامی

در کنار این عوامل، موضوع رهبر سوم جمهوری اسلامی پس از مرگ علی خامنه‌ای که مدت‌هاست با بیماری او پیوند خورده، حساسیت انتخابات ۱۴۰۰ را بیشتر می‌کند. گذشته از نقش مهمی که شخصیت حقیقی رییس‌جمهور در تحولات مرتبط با جانشینی رهبر دارد؛ مطابق یکی از اصول قانون اساسی، پس از مرگ یا عزل رهبر فعلی، تا هنگام معرفی رهبر جدید، شورایی سه نفره، «همه» وظایف رهبری را به طور موقت به عهده می‌گیرد که یکی از اعضای آن رییس‌جمهور است. درچنین شرایطی حتی برخی اصولگرایان همچون «امیر محبیان» معتقدند سپاه بی‌تردید دست بالا را در ساختار قدرت پس از خامنه‌ای خواهد داشت. از سویی دیگر تحولات برجامی و ادامه یا گسترش مذاکرات با غرب، پس از شکست ترامپ در آمریکا، همزمان شده است با آغازین ماه‌های فعالیت رییس‌جمهور جدید ایران؛ موضوعی که اصول‌گرایان و سپاهیان به‌هیچ‌وجه نمی‌خواهند اعتبار آن به کس دیگری به‌ویژه اصلاح‌طلبان داده شود.

 محمدجواد ظریف آذر ماه سال قبل گفته بود بعضی دوستان می‌روند و به آمریکا گرا می‌دهند که «با ما بهتر می‌توانید کار کنید»؛ دو ماه پس از آن «مجتبی ذوالنوری»، رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، گفت که اگر اصول‌گرایان با آمریکا مذاکره کنند بهتر است چون در صورت حصول توافق، پشتوانه اجرای آن بیشتر است.

در این میان اما نامزدهای نظامی نیز درگیری‌های درونی خود را دارند به گونه‌ای که انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۴۰۰ به شوخی انتخابات داخلی سپاه پاسداران نام‌گذاری شده است. یکی از درگیری‌ها در ماجرای سخنان معاون سیاسی سپاه پاسداران درباره سعید محمد بروز کرد. در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۸۴ نیز این درگیری وجود داشت و با وجود اینکه گروهی از فرماندهان سپاه پاسداران از قالیباف حمایت می‌کردند، در نهایت این حمایت به سمت احمدی‌نژاد تغییر کرد.

شرایط انتخابات ۱۴۰۰ برای پیروزی نظامیان آماده است؛ اما در انتخابات گذشته نیز در روزهای آخر شرایط انتخابات به هم ریخته و این‌بار نیز انتظار می‌رود وضعیت انتخابات در آخرین روزها مشخص شود.