به گزارش ایسنا، بادهای معروف به بادهای ۱۲۰ روزه سیستان و بلوچستان – که در همه جای دنیا به عنوان یک مقوله خاص هواشناختی  قلمداد می‌شود-  اختلاف فشار هوایی است که در مرز مشترک ایران و افغانستان باعث شکل‌گیری طوفان‌های شدیدی با سرعت‌های بالا در منطقه سیستان می‌شود.  این بادها بیشتر شمال استان سیستان و بلوچستان را تحت تاثیر قرار می‌دهد و روی بستر تالاب هامون و منطقه سیستان شروع به فعالیت‌ می‌کند.

بادهای ۱۲۰ روزه در تابستان هر سال اتفاق می‌افتد و معمولا از اواخر اردیبهشت ماه آغاز و تا ‌پایان شهریور و اواسط مهرماه به طول می‌انجامد.  یکی از کانون‌های اصلی ایجاد گرد و غبار تالاب‌های خشک شده‌اند بنابراین خشک بودن تالاب هامون که در مسیر بادهای ۱۲۰ روزه قرار دارد در وقوع گرد و غبار استان سیستان و بلوچستان بسیار تاثیرگذار است.

تاثیر این بادها ممکن است در برخی سال‌ها شدید و در برخی سال‌ها کمتر باشد که به‌طور قطع میزان آبدار بودن تالاب هامون و رطوبت دشت‌ و اراضی سیستان در شدت گرد و غبار منطقه تاثیر مستقیم دارد. در سال‌هایی که بستر هامون خشک بوده، پدیده گرد و خاک نیز شدیدتر بوده است.  

پدیده گرد و غبار می‌تواند منشا خارجی و داخلی داشته باشد و به گفته کارشناسان حوزه گرد و غبار تا حدودی منشاهای داخلی آن شناخته شده‌اند اما زمان و چگونگی فعال شدن این منشاها بستگی به میزان بارندگی و ذخیره آب در تالاب‌ها دارد. از این رو تعداد دفعات خیزش، شدت و محل وقوع گرد و غبار تابع الگوی بارشی سال گذشته است.

ضیاالدین شعاعی – کارشناس گرد و غبار- به ایسنا گفته بود: بخشی از گرد و غبار شرق کشور مربوط به کف تالاب هامون است که متاسفانه ۱۰ تا ۱۵ سال خشک شده بود.

تالاب هامون از سه بخش هامون «صابوری» در شمال سیستان، هامون «پوزک» که ۹۰ درصد آن در کشور افغانستان و ۱۰ درصد آن در ایران است و هامون «هیرمند» تشکیل شده است که در زمان‌های فراوانی آب این سه بخش به یکدیگر می‌پیوندند و دریاچه مشترک هامون میان کشورهای ایران و افغانستان را تشکیل می‌دهند.

وضعیت کانون‌های گرد و غبار براساس تاثیری که بر شدت گرد و غبار دارند به سه دسته شدید، متوسط و کم تقسیم‌بندی می‌شوند و می‌توان برای هر بخش از این کانون‌ها اقدامات خاص خود را در نظر گرفت که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تقویت پوشش گیاهی و تامین به‌موقع و به اندازه حق‌آبه تالاب‌ها اشاره کرد. درصورتی که حق‌آبه تالاب هامون به‌موقع و به اندازه کافی تامین شود، از درصد گرد و غبار منطقه سیستان کاسته خواهد شد.

گرچه تا پایان خرداد ماه سال ۹۹ تقریبا کمتر از ۵۰ درصد مساحت هامون‌های سیستان آبگیری شده بود اما امسال تالاب هامون به‌دلیل کاهش چشمگیر بارش‌ها ورودی چندانی نداشته و احداث سد کمال خان در ولایت نیمروز در نزدیکی مرز ایران و در مسیر رودخانه هیرمند به نگرانی‌ها درباره وضعیت این تالاب افزوده است.

تالاب هامون علاوه‌بر نقش معیشتی که برای جوامع محلی دارد یک کولر طبیعی به‌حساب می‌آید که براثر عبور جریان بادهای ۱۲۰ روزه سیستان از بستر آن جریان هوا را خنک می‌کند اما خشک شدن آن نه تنها باعث از بین رفتن این کارکردها می‌شود بلکه این تالاب با ارزش را به کانون گردوغبار تبدیل می‌کند.