جماران: پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل افغانستان گفت: احمد مسعود جوانی است که تحصیلاتش در یکی از مراکز نظامی فرانسه بوده و تا قبل از این تحولات در فرانسه زندگی می‌کرد. او به صورت مخفیانه برگشت، در فرودگاه پیاده شد و بدون اینکه کسی او را بشناسد طرفدارانش بلافاصله او را به درّه پنجشیر بردند؛ اگر مقاومت گسترش پیدا کند طالبان هیچ راهی ندارد جز اینکه یک ترکیبات حکومتی که برای بقیه گروه‌ها قانع کننده باشد و توزیع قدرت را بپذیرند. این برای طالبان خیلی سخت خواهد بود.
مقاومت مردم پنجشیر به فرماندهی احمد مسعود در حالی ادامه دارد که طالبان این درّه را محاصره کرد و حجم حملات به حدّی است که گروه طالبان جمعه شب مدعی ورود به پنجشیر شد، اما پنجشیری‌ها گفتند حملات را دفع کرده‌اند. لذا اگر حمایت‌های داخلی و خارجی از پنجشیر اتفاق نیفتد این نگرانی وجود دارد که آنها نتوانند در مقابل نیرو و تجهیزات طالبان مقاومت کنند اما اگر آنها مورد حمایت قرار بگیرند این امیدواری هست که مقاومت به شهرهای دیگر افغانستان کشیده شده و قدرت انحصاری طالبان با مشکل جدی روبرو شود.
مشروح گفت و گو با پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل افغانستان، در خصوص آخرین تحولات مقاومت پنجشیر را در ادامه می‌خوانید:
آقای ملازهی! لطفا در خصوص شخصیت احمد مسعود قدری توضیح دهید. چرا آنقدر در افغانستان و حتی بیرون این کشور مورد توجه قرار گرفته است؟
احمد مسعود پسر احمد شاه مسعود است که در زمان اشغال افغانستان توسط شوروی بیشترین مقاومت را علیه شوروی انجام داد و در واقع درّه پنجشیر محل اصلی مقاومت علیه روس‌ها شد و با تمام تلاشی که روس‌ها داشتند تا بتوانند با توپ و تانک وارد این درّه شوند و این مقاومت را در آنجا شکست بدهند، موفق نبودند. بنابر این، از لحاظ خانوادگی وارث جریانی است که به عنوان قهرمان ملی افغانستان مطرح است.
خود احمد مسعود جوانی است که تحصیلاتش در یکی از مراکز نظامی فرانسه بوده و تا قبل از این تحولات در فرانسه زندگی می‌کرد. او به صورت مخفیانه برگشت، در فرودگاه پیاده شد و بدون اینکه کسی او را بشناسد طرفدارانش بلافاصله او را به درّه پنجشیر بردند. از سوی دیگر موقعی که طالبان کابل را گرفت، امرالله صالح که معاون اشرف بود خودش را جانشین رئیس جمهور اعلام کرد. چون بر اساس قانون اساسی افغانستان معاون اول رئیس جمهور جانشین او می‌شود.
به هر حال امرالله صالح و احمد مسعود مقاومتی را سازماندهی کرده‌اند. ابتدا مذاکراتی با گروه طالبان داشتند ولی امتیازاتی که آنها قائل بودند به پنجشیری‌ها بدهند را احمد مسعود نپذیرفت. یعنی در واقع پیشنهاد طالبان این بود که احمد مسعود را پست و مقامی بدهند و مثلا در وزارتخانه‌ای وزیر شود و دست از مقاومت بردارد. ایشان گفت اصلا مسأله من یا فرد دیگری نیست که در قدرت شریک شود و بحث ساختار قدرت است که باید تغییر کند و حقوق اقلیت‌های قومی و مذهبی رعایت شود. امارت اسلامی به معنایی که شما برداشت می‌کنید نیست و باید قومیت‌های دیگر را هم در قدرت بپذیرید و این موضوع در قانون اساسی تثبیت شود.
طالبان این را نپذیرفتند و مذاکرات شکست خورد و در نتیجه طالبان حمله کرده‌اند و از پنجشنبه حملات شروع شده است.
تیم و تشکیلاتی که احمد مسعود الآن دارد سازماندهی می‌کند، چه طور شکل گرفته است؟ از کجا آمده اند؟
بخشی از آنها نیروهای داخل درّه پنجشیر هستند، بخشی نظامی‌هایی بوده‌اند که تسلیم نشده‌اند و با اسلحه فرار کرده و به درّه پنجشیر رفته‌اند و بخش دیگر افرادی هستند که به شکل داوطلب از مناطق دیگر می‌آیند. در واقع نیروهای مسعود شامل پنجشیری‌ها، گروه‌های نظامی که با امرالله صالح آمده‌اند و گروه‌های داوطلبی مثل یارمحمد پسر ژنرال دوستم که با نیروهای خودش به آنها پیوستند؛ هستند.
اما واقعیت این است که طالبان نیروهای زیادی را اعزام کرده‌اند و درّه پنجشیر الآن به طور کامل در محاصره طالبان است. ظاهرا فقط گروه‌های قومی تاجیک، که با اینها فامیل هستند، یک خط هوایی را از منطقه خودشان باز کرده‌اند. البته روشن است که دولت تاجیکستان موافق هستند. آنها مقداری کمک‌های انسانی و شاید هم تسلیحاتی بتوانند به اینها برسانند. فرودگاه کوچکی در آنجا هست که هواپیماهای سبک می‌توانند رفت و آمد کنند.
ولی به هر حال فشار روی پنجشیری‌ها زیاد خواهد بود و جمعه شب فشار به حدی بوده که طالبان مدعی هستند توانسته‌اند به پنجشیر وارد شوند و البته خود پنجشیری‌ها می‌گویند حملات را دفع کرده ایم. ولی واقعیت این است که اگر حمایت جدی داخلی یا خارجی از پنجشیر نشود، متأسفانه در بلند مدت نمی‌توانند مقاومت کنند. چون طالبان هم انگیزه دارند و هم نیروهای کیفی دارند که حاضر هستند عملیان انتحاری انجام بدهند، کشته شوند و جلو بروند؛ این مسأله خیلی خطرناک است.
در خصوص اهمیت جبهه پنجشیر برای ما بگویید که اگر طالبان نتواند آنها را شکست بدهد چه اتفاقی در معادلات افغانستان و سیطره‌ای که طالبان دارد پیش می‌آید؟
اگر پنجشیری‌ها بتوانند تا زمستان مقاومت کنند، در فصل زمستان طالبان شانس زیادی برای گرفتن آنجا ندارند و مجبور به مصالحه خواهند شد.
طالبان قرار بود روز جمعه بعد از نماز جمعه ساختار قدرت را اعلام کنند و به دلیل وضعیتی که در پنجشیر پیش آمده مجبور شده‌اند عقب بندازند. الآن طالب دو وجه دارد؛ یکی شورای کویته است که کم و بیش سعی می‌کند با ملایمت با بقیه قومیت‌ها و مذاهب برخورد کند و می‌گوید حقوق زنان را در چهارچوب شریعت می‌پذیریم، ولی توضیح نمی‌دهند که چه برداشتی از شریعت دارند. جناح مقابل اینها شورای پیشاور و شبکه حقانی است. شبکه حقانی به چیزی کمتر از جماعت اسلامی رضایت نمی‌دهد.
تا زمانی که پنجشیر این وضعیت را داشته باشد به نظرم خیلی سخت خواهد بود که این دو گروه طالبان هم به وحدت نظر برسند. علت اینکه فرمانده ISI پاکستان به کابل آمده همین است که دو مشکل را با اینها بحث کند و راه حل پیشنهاد بدهد؛ یکی چگونگی مصالحه با پنجشیر و احمد مسعود است و دیگری هم مصالحه بین شورای کویته و شورای پیشاور است که باید دولت قابل قبولی تشکیل بدهند تا دنیا اینها را به رسمیت بشناسد. اگر امارت اسلامی انحصاری اعلام کنند، این خطر وجود دارد که دنیا دچار مشکل شود و اینها را شناسایی نکند. مگر اینکه چین و روسیه و تا حدی ایران و پاکستان آنها را به رسمیت بشناسند؛ ولی بقیه کشورها تمایلی به این امر ندارند.
اگر قدرت انحصاری پشتون طالب مشغول به کار شود بقیه قومیت‌ها هم ناچار دست به سلاح خواهند برد و جنگ داخلی پیش خواهد آمد. بنابر این، به نظر می‌رسد فرمانده ISI آمده که طالبان را قانع کند مقداری شرایط بیرونی را هم درک کنند و امارت اسلامی به معنایی که در نظرشان هست را برای مرحله بعدی بگذارند و فعلا کاری کنند که با شناسایی منطقه‌ای و بین المللی روبرو شوند تا بتوان اقتصاد را راه انداخت و کشور را اداره کرد.
الآن همه چیز در افغانستان تعطیل است و این تعطیلی فقر اقتصادی را تشدید می‌کند. سازمان ملل می‌گوید ۹۰ درصد از مردم افغانستان احتیاج به کمک دارند و اعلام خطر می‌کند که ممکن است در زمستان یک فاجعه انسانی پیش بیاید. بنابر این من فکر می‌کنم پاکستان دنبال این هستند که مقداری مواضع طالبان را با شرایط جدید هماهنگ کنند و شاید فشاری هم روی شبکه حقانی بیاورند. چون شبکه حقانی به ISI نزدیک است، احتمالا فرمانده ISI فشاری روی شبکه حقانی بیاورد که یک مقدار موضع خود را تلطیف کند و امارت اسلامی به آن معنا را عقب بیندازند. هرچند شکل آن تغییر نمی‌کند ولی دیگران هم بپذیرند تا هم بتوان مشکل پنجشیر را حل کرد، هم مشکل روابط خارجی طالبان و مهمتر از آن شرایط دریافت کمک‌های بین المللی را آماده کنند. این مسأله برای خود پاکستانی‌ها هم مشکل است و اگر نتوانند راه حلی ارائه بدهند که طالبان بپذیرد، در آن صورت خود پاکستان هم دچار مشکل می‌شود.
اگر پنجشیری‌ها بتوانند مقاومت کنند آیا امکان این هست که مقاومت به سایر بخش‌های افغانستان هم کشیده شود؟
به نظرم احتمالش هست. اگر طالبان امارت اعلام کند و بقیه را شریک نکند قطعا دیگران هم سلاح به دست می‌گیرند. چون در منطقه سلاح زیاد است. البته موضع گیری کشورهای همسایه افغانستان هم می‌تواند معادلات را تغییر بدهد. برای اینکه به هر حال هزاره‌ها شیعه مذهب هستند و به ایران مربوط می‌شوند، تا حالا موضع گیری ایران به طرف طالبان است و ممکن است این موضوع شیعه‌ها را تضعیف کند که یک قیام عمومی را سازماندهی کنند.
نگرانی از اینکه کشتار شود هم وجود دارد. یعنی تردیدی وجود ندارد که آنها در مقابل طالبان توان مقاومت زیادی ندارند. در بعضی مناطق دیگر هم الآن مقاومت هست. مثلا در منطقه شرق پشتون هستند ولی خط طالبان را نمی‌پذیرند. حضرت علی نیرویی است و پشتوانه‌ای دارد یا علی پور در منطقه دایکندی نیرویی است. به هر حال اینها نیروهای قابل تأملی هستند که می‌توانند دست به سلاح ببرند و مقاومت کنند.
اگر مقاومت گسترش پیدا کند طالبان هیچ راهی ندارد جز اینکه یک ترکیبات حکومتی که برای بقیه گروه‌ها قانع کننده باشد و توزیع قدرت را بپذیرند. این برای طالبان خیلی سخت خواهد بود. ولی اگر مقاومت شکل بگیرد آنها هم سبک سنگین می‌کنند که یا قدرت را حفظ کنند و با دیگران مصالحه کنند و یا قدرت را از دست بدهند. درست است که الآن طالب قدرت را گرفته این قدرت بخشی از قومیت پشتون است. بخش لیبرالی، چپ، مارکسیست‌ها و ناسیونالیست‌ها خیلی با طالبان هماهنگ نیستند.
بنابر این، برای طالبان هم خطر وجود دارد مگر اینکه پاکستانی‌ها بتوانند آنها را قانع کنند که راه حلی را بپذیرند. راه حلی که مسعود پیشنهاد کرده نوعی توزیع قدرت در قالب فدرالی است که مثلا هرکدام از مناطق قومی یک دولت محلی و پارلمان محلی داشته باشند و سهم مشخصی هم در قدرت داشته باشند. اینها مسائلی است که پذیرش آن برای طالبان فعلا سخت است ولی به نظرم پاکستانی‌ها می‌توانند طالبان را قانع کنند. برای اینکه خطرات بعدی برای خود پاکستان پیش نیاید. چون بخشی از طالبان در پاکستان حضور دارند و آنها هم به دنبال اسلامی کردن پاکستان هستند.
بنابر این، من فکر می‌کنم شاید پاکستانی‌ها بتوانند مصالحه‌ای را بین پنجشیر و طالبان ترتیب بدهند و توزیع قدرتی حداقل در کوتاه مدت عملیاتی شود. ممکن است بعدا طالبان نپذیرند و زیر میز بزنند چون این سابقه دارد. ولی به هر حال شرایط حساسی است و به نظرم این خطر هم برای طالبان هست که اگر کشورهای ازبکستان و تاجیکستان به حمایت از درّه پنجشیر وارد شوند و به نوعی روس‌ها هم پشت پرده وارد شوند، در آن صورت طالبان نمی‌تواند قدرت تثبیت شده‌ای را به وجود بیاورد و آسیب پذیر خواهند بود.
از این زاویه باید اهمیت پنجشیر را دید ولی خطر هم وجود دارد. چون طالبان برای گرفتن آنجا انگیزه دارند؛ برای اینکه تثبیت قدرت برای آنها مسأله مهمی است. نیروی کافی هم دارند و از کشته هم نمی‌ترسند.
از: ایران امروز
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید